Uznanie rozwodu w innym państwie

Stan faktyczny

Spór dotyczył automatycznego uznania w Niemczech rozwodu uzyskanego na zgodny wniosek małżonków w drodze procedury pozasądowej na mocy prawa włoskiego. Chodziło o kwestię, czy rozporządzenie Rady (WE) Nr 2201/2003 z 27.11.2003 r. dotyczące jurysdykcji oraz uznawania i wykonywania orzeczeń w sprawach małżeńskich oraz w sprawach dotyczących odpowiedzialności rodzicielskiej, uchylającego rozporządzenie (WE) Nr 1347/2000 (Dz.Urz. UE L z 2003 r. Nr 338, s. 1) zobowiązuje państwa członkowskie do uznawania bez dalszych wymagań orzeczenia rozwodowego wydanego przez władze cywilne innego państwa członkowskiego w ramach procedury pozasądowej, opartej na porozumieniu między małżonkami.

Stanowisko TSUE

Trybunał wskazał, iż żaden przepis rozporządzenia 2201/2003/WE nie zawiera wyraźnego odesłania do prawa państw członkowskich w celu określenia znaczenia i zakresu pojęcia „orzeczenia”, o którym mowa w art. 2 pkt. 4 i art. 21 rozporządzenia 2201/2003/WE. Zatem temu pojęciu powinno się nadać autonomiczną i jednolitą wykładnię w prawie Unii, zgodnie z powyżej przedstawioną metodologią.

Celem rozporządzenia 2201/2003/WE jest między innymi ułatwienie uznawania wydawanych w państwach członkowskich orzeczeń w dziedzinie rozwodów, w oparciu o zasadę wzajemnego zaufania jako podstawę dla stworzenia rzeczywistej przestrzeni sprawiedliwości, ograniczając do niezbędnego minimum podstawy nieuznania takich orzeczeń (wyrok TSUE z 16.1.2019 r., Liberato, C-386/17, Legalis, pkt 41, 46). I tak art. 21 ust. 1 i 2 w zw. z art. 1 ust. 1 lit. a) i art. 25 rozporządzenia 2201/2003/WE przewiduje w szczególności, iż o ile nie zostanie wykazane istnienie jednej z podstaw odmowy uznania, wymienionych wyczerpująco w art. 22 rozporządzenia 2201/2003/WE, orzeczenia rozwodowe wydane w państwie członkowskim są uznawane w innych państwach członkowskich bez potrzeby przeprowadzania specjalnego postępowania. Przy czym, po pierwsze, do celów aktualizacji aktów stanu cywilnego w państwie członkowskim, w którym wystąpiono o uznanie, od tego orzeczenia nie powinien już przysługiwać środek odwoławczy zgodnie z prawem państwa członkowskiego pochodzenia; po drugie, uznania orzeczenia nie można odmówić w szczególności z tego powodu, iż zgodnie z prawem państwa członkowskiego, w którym wystąpiono o uznanie, przy wzięciu za podstawę tego samego stanu faktycznego rozwód byłby tam niedopuszczalny.

Trybunał wskazał, iż w sprawach rozwodowych pojęcie „orzeczenie” w rozumieniu art. 2 pkt. 4 rozporządzenia 2201/2003/WE obejmuje „każde wydane przez sąd państwa członkowskiego orzeczenie orzekające rozwód (…), niezależnie od tego, w jaki sposób nazywane jest dane orzeczenie, w tym wyrok lub postanowienie”. Samo pojęcie „sąd” jest zdefiniowane jako obejmujące „wszelkie organy państw członkowskich, które są adekwatne w sprawach, które zgodnie z art. 1 wchodzą w zakres stosowania niniejszego rozporządzenia”. Ponadto, zgodnie z art. 2 pkt 3 rozporządzenia 2201/2003/WE wyrażenie „państwo członkowskie” obejmuje wszystkie państwa członkowskie Unii z wyjątkiem Królestwa Danii. Zatem z art. 1 ust. 1 lit. a) w zw. z art. 2 pkt. 1, 3 i 4 rozporządzenia 2201/2003/WE wynika, iż pojęcie orzeczenia w sprawach rozwodowych obejmuje każde orzeczenie rozwodowe, niezależnie od jego nazwy, wydane przez adekwatny organ państwa członkowskiego, z wyjątkiem organów Królestwa Danii.

W ocenie TSUE każde orzeczenie wydane przez takie organy pozasądowe adekwatne w sprawach rozwodowych w państwie członkowskim, z wyjątkiem Królestwa Danii, powinno na podstawie art. 21 rozporządzenia 2201/2003/WE być uznawane automatycznie w innych państwach członkowskich, z wyjątkiem Królestwa Danii. Jednakże bez uszczerbku dla stosowania art. 22 rozporządzenia 2201/2003/WE w odniesieniu do podstaw nieuznania oraz dla faktu, iż do celów aktualizacji aktów stanu cywilnego w państwie członkowskim, w którym wystąpiono o uznanie, od orzeczenia nie może już przysługiwać środek odwoławczy.

Zakres kontroli

Z orzecznictwa Trybunału wynika, iż rozporządzenie 2201/2003/WE obejmuje jedynie rozwody orzeczone albo przez sąd państwowy, albo przez organ publiczny lub pod jego kontrolą, co wyklucza zwykłe rozwody prywatne, takie jak rozwód wynikający z jednostronnego oświadczenia jednego z małżonków złożonego przed sądem wyznaniowym (wyrok TSUE z 20.12.2017 r., Sahyouni, C-372/16, Legalis, pkt 39–43, 48, 49). Na podstawie tego orzecznictwa TSUE stwierdził, iż każdy organ publiczny, który ma wydać „orzeczenie” w rozumieniu art. 2 pkt. 4 rozporządzenia 2201/2003/WE, powinien zachować kontrolę nad orzeczeniem rozwodu. Oznacza to, iż w ramach rozwodów za porozumieniem stron przeprowadza on badanie przesłanek rozwodu w świetle prawa krajowego oraz prawdziwości i ważności zgody małżonków na rozwód.

Trybunał wskazał, iż wymóg przeprowadzenia badania w rozumieniu poprzedniego punktu jako charakterystyczny element pojęcia „orzeczenie” można również wywieść z wyroku z 2.6.1994 r., Solo Kleinmotoren, C-414/92, Legalis. W pkt. 15–17 tego wyroku Trybunał orzekł, w odniesieniu do art. 25 Konwencji brukselskiej sformułowanego w sposób prawie identyczny jak art. 2 pkt 4 rozporządzenia 2201/2003/WE, iż pojęcie „orzeczenia” oznacza, iż sąd orzeka „z własnej inicjatywy w przedmiocie kwestii spornych między stronami”. Rząd polski przypomniał, iż w tym wyroku TSUE orzekł, iż kończąca spór ugoda, która została zawarta przed sądem państwa członkowskiego, nie może stanowić „orzeczenia” w rozumieniu art. 25 Konwencji brukselskiej. Niemniej, zdaniem TSUE, nie można z tego wywodzić przez analogię, iż kwalifikacja jako „orzeczenia” w rozumieniu art. 2 pkt. 4 rozporządzenia 2201/2003/WE powinna być systematycznie wykluczona, w przypadku gdy organ pozasądowy jest uprawniony do orzeczenia rozwodu na podstawie porozumienia zawartego przez małżonków, po zbadaniu przesłanek określonych w obowiązujących przepisach krajowych. Rzecznik generalny stwierdził w pkt. 50 opinii, iż w wyroku w sprawie Solo Kleinmotoren Trybunał oparł swoje rozstrzygnięcie na fakcie, iż rozpatrywane ugody miały charakter zasadniczo umowny, a sąd poprzestał w związku z tym na przyjęciu ugody do wiadomości, bez przeprowadzenia jakiegokolwiek badania jej treści w świetle obowiązujących przepisów prawa.

Rozporządzenie 2019/1111/UE

Motyw 14 rozporządzenia Rady (UE) 2019/1111 z 25.6.2019 r. w sprawie jurysdykcji, uznawania i wykonywania orzeczeń w sprawach małżeńskich i w sprawach dotyczących odpowiedzialności rodzicielskiej oraz w sprawie uprowadzenia dziecka za granicę (Dz.Urz. UE L z 2019 r. Nr 178, s. 1) stanowi, iż każde porozumienie zatwierdzone przez sąd po zbadaniu zgodnie z prawem krajowym i procedurą krajową istoty sprawy powinno być uznawane lub wykonywane tak jak „orzeczenie”. Trybunał wyjaśnił, iż o ile adekwatny organ pozasądowy zatwierdza porozumienie w sprawie rozwodu po zbadaniu go co do istoty, to zdaniem TSUE jest ono uznawane za „orzeczenie” zgodnie z art. 21 rozporządzenia 2201/2003/WE i art. 30 rozporządzenia 2019/1111/UE.

Reasumując, TSUE orzekł, iż art. 2 pkt 4 rozporządzenia 2201/2003/WE należy interpretować – w szczególności dla celów stosowania art. 21 ust. 1 rozporządzenia 2201/2003/WE – w ten sposób, iż dokument rozwodowy sporządzony przez urzędnika stanu cywilnego państwa członkowskiego pochodzenia, zawierający porozumienie w sprawie rozwodu zawarte przez małżonków i potwierdzone przez nich przed tym urzędnikiem zgodnie z wymogami przewidzianymi w uregulowaniu tego państwa członkowskiego, stanowi „orzeczenie” w rozumieniu art. 2 pkt. 4 rozporządzenia 2201/2003/WE.