Wady zgody małżeńskiej

Kodeks Prawa Kanonicznego stanowi, iż zgoda małżeńska jest aktem woli, przez który kobieta i mężczyzna w nieodwołalnym przymierzu wzajemnie się sobie oddają i przyjmują, aby stać się małżeństwem. Zgoda ta staje się więc przyczyną sprawczą małżeństwa. Jest ona aktem osobistym. Żadna ludzka władza nie może jej uzupełnić. Aby zgoda była skuteczna musi być rzeczywista, czyli wyrażona zarówno zewnętrznie, jak i wewnętrznie. Musi być ona wyrażona świadomie, a do prawidłowego jej wyrażenia niezbędny jest odpowiedni rozwój wolitywny i intelektualny nupturientów. Prawo kanoniczne wyróżnia wady tej zgody, które doprowadzają do nieważności zawieranego małżeństwa.

Brak rozeznania co do praw i obowiązków małżeńskich

Jedną z wad zgody małżeńskiej jest brak wystarczającego używania rozumu i brak poważnego rozeznania oceniającego co do istotnych praw i obowiązków małżeńskich wzajemnie przekazywanych i przyjmowanych.

Osoby, które cierpią na poważne zaburzenia psychiczne lub nie nabyły w pełni władz umysłowych nie są w stanie ważnie zawrzeć małżeństwa. Stanami, które mogą powodować wadę zgody małżeńskiej są różnego rodzaju nerwice i psychozy. W doktrynie i orzecznictwie uznaje się, iż nieważne jest również małżeństwo zawarte przez osobę dotkniętą psychozą, a która w momencie ślubu znajdowała się w stadium pozornej poprawy swojego stanu.

Pozbawieni używania rozumu są również ci, którzy nie zdają sobie sprawy z tego, co robią. Nieważne jest więc małżeństwo osoby, która w trakcie jego zawarcia była pod wpływem alkoholu czy środków odurzających.

Niezdolność do podjęcia istotnych obowiązków małżeńskich

Nieważne jest małżeństwo osoby, która wprawdzie z własnej woli zawiera małżeństwo, ale nie jest zdolna do wypełnienia zobowiązań, jakie wynikają z tego sakramentu. Obowiązkami małżeńskimi są współżycie z małżonkiem, zrodzenie i wychowanie potomstwa oraz budowanie wspólnoty małżeńskiej. Niezdolność do podjęcia tych obowiązków musi wynikać z zaburzeń psychicznych danej osoby. Nie wliczają się to tej wady zgody rozczarowanie małżonkiem, czy zwykłe trudności, które można pokonać przy pomocy np. terapii małżeńskiej.

Błąd co do osoby i błąd co do przymiotu osoby bezpośrednio i zasadniczo zamierzony

Nieważne jest małżeństwo osoby, która zostaje wprowadzona w błąd co do osoby swojego przyszłego małżonka, sądząc, iż poślubia inną osobę niż ta, z którą w rzeczywistości zawarł małżeństwo. Są to bardzo rzadkie przypadki. Występują one częściej w kulturach, w których małżonkowie nie mogą zobaczyć się aż do ślubu.

Błąd co do przymiotu osoby może stanowić podstawę nieważności małżeństwa jedynie wtedy, gdy przymiot ten był tak istotny dla drugiej osoby, iż to ze względu na niego osoba ta zawierała małżeństwo. Przykładem może być sytuacja, gdy mężczyzna chciał wziąć za żonę dziewicę, a po ślubie okazało się, iż kobieta ta okłamała go w tej kwestii.

Podstępne wprowadzenie w błąd

O podstępie można mówić wtedy, gdy ktoś świadomie, podstępnie wprowadza drugą osobę w błąd dla uzyskania zgody małżeńskiej. Przedmiotem podstępu ma być przymiot drugiej strony, który może poważnie zakłócić wspólnotę życia małżeńskiego. Przykładem może być sytuacja, gdy kobieta otwarcie mówi mężczyźnie przed ślubem, iż chce mieć potomstwo. Ten się na to zgadza, choć wie, iż jest bezpłodny. Podstępnie zataja to przed narzeczoną, aby ta nie odwołała ślubu. Prawda wychodzi na jaw kilka miesięcy po ślubie, gdy ta chce rozpocząć starania o potomstwo.

Zgoda na małżeństwo wyrażona pod warunkiem

Nieważne może być małżeństwo, w którym jedna z osób stawia drugiej warunek, dotyczący przyszłości i od tego warunku uzależnia zawarcie małżeństwa. Wola nupturienta do zawarcia małżeństwa związana jest z zaistnieniem danego warunku lub jego weryfikacją. Nie ma znaczenia, jaki rodzaj warunku dołączyła strona lub obie strony do zawieranego małżeństwa.

Przymus i bojaźń

Nieważne jest małżeństwo zawierane pod wpływem przymusu lub bojaźni. Przymus zachodzi wtedy, gdy na daną osobę wywierany jest nacisk, pod wpływem którego decyduje się ona na zawarcie małżeństwa mimo swojej stanowczej niechęci. Przymus może być zarówno fizyczny, jak i moralny. Przymus fizyczny związany jest z użyciem siły, a przymus moralny jest oddziaływaniem na wolę człowieka poprzez groźby, presję, żądanie.

Nieważne jest małżeństwo zawierane pod wpływem ciężkiej bojaźni pochodzącej z zewnątrz, choćby była ona wywołana nieumyślnie, od której żeby się uwolnić dana osoba zmuszona była zawrzeć małżeństwo. Bojaźń utożsamiana jest z uczuciem lęku, który powodowany jest widmem grożącego niebezpieczeństwa.

Symulacja częściowa

Nieważność małżeństwa z tytułu symulacji częściowej następuje wtedy, gdy jedna lub dwie strony zawierały małżeństwo wprawdzie z własnej woli, ale też niejako na własnych warunkach. Wykluczały przy tym choćby jeden z najważniejszych przedmiotów małżeństwa, do których należą jedność, nierozerwalność i zrodzenie potomstwa.

Wykluczenie jedności – wierności

Małżeństwo tworzy jedna kobieta i jeden mężczyzna. O wykluczeniu wierności można mówić wtedy, gdy jedna lub obie strony wstępując w związek małżeński są równolegle w innym związku, z którego nie mają zamiaru rezygnować. W doktrynie i orzecznictwie można znaleźć przypadki wykluczenia przymiotu jedności, gdy dana osoba przed zawarciem związku małżeńskiego miała przyjaciela, który był dla niej powiernikiem i był jej bliższy niż przyszły małżonek. Mimo, iż nie doszło do jakiejkolwiek zdrady fizycznej to w pewnych przypadkach można będzie powiedzieć o wykluczeniu jedności.

O wykluczeniu wierności świadczy również sytuacja, gdy dana osoba zawierając ślub nie decyduje się na stosunki seksualne tylko z małżonkiem, ale również z innymi osobami.

Wykluczenie nierozerwalności małżeństwa

Wykluczenie przymiotu nierozerwalności małżeństwa ma miejsce wtedy, gdy któraś ze stron lub obie strony w momencie zawarcia związku małżeńskiego dopuszczały swoje rozstanie, czyli zawierały małżeństwo z myślą o rozwodzie. Nie można doszukiwać się wykluczenia nierozerwalności małżeństwa w ogólnych poglądach danej osoby, która stoi na stanowisku aprobującym możliwość rozwodów w ogólności. Aby można było powiedzieć o wykluczeniu nierozerwalności małżeństwa przez daną osobę należy dowieść, iż zawierała małżeństwo z myślą o rozpadzie konkretnie jej małżeństwa.

Symulacja całkowita

Symulacją całkowitą nazywa się wykluczenie samego małżeństwa. Ma ona miejsce wtedy, gdy ktoś nie ma intencji zawarcia małżeństwa. Dana osoba składa przysięgę małżeńską, choć nie ma woli wstępowania w sakramentalny związek z drugą osobą.
Przyczynami takiego zachowania mogą m.in. być upatrywanie w małżeństwie korzyści majątkowych lub chęć uzyskania obywatelstwa z zamiarem uchylania się od prawnych skutków zawartego małżeństwa.

Wykluczenie posiadania potomstwa

Aby można było starać się o nieważność małżeństwa z tytułu wykluczenia posiadania potomstwa należałoby wykazać, iż taka decyzja zapadła po którejś ze stron już przed zawarciem małżeństwa. Musiała być ona jasna i oczywista. Nie będzie bowiem przyczyną do stwierdzenia nieważności małżeństwa odkładanie decyzji o posiadaniu dzieci na przykład do momentu poprawy sytuacji finansowej. Nie będzie również wykluczeniem potomstwa decyzja o nieposiadaniu dzieci podjęta po ślubie, gdy małżonkowie rozczarowali się sobą lub przestało im się układać.

Wykluczenie dobra małżonka

Małżeństwo winno być wspólnotą, której celem jest nie tylko zrodzenie i wychowanie potomstwa, ale również wzajemna pomoc i wsparcie małżonków. Wykluczenia dobra małżonka, a tym samym braku budowania wspólnoty można doszukiwać się w takich zachowaniach jak ciągłe kłótnie i nieporozumienia, brak wspólnie spędzanego czasu, brak okazywania pomocy i wsparcia małżonkowi, czy choćby brak wspólnych finansów i rozliczanie z każdych wydanych pieniędzy. Podobnych oznak braku budowania wspólnoty może być znacznie więcej. Trzeba jednak pamiętać, iż sąd kościelny będzie doszukiwał się tych zachowań w przedślubnej znajomości stron lub w czasie, gdy budowanie tej wspólnoty miało się rozpocząć, czyli w kilku pierwszych miesiącach po zawarciu małżeństwa.

Wykluczenie sakramentalności małżeństwa

Małżeństwo jest sakramentem, a więc ważnie zawarte pozostawia niezatarty ślad, którego nie można w żaden sposób odwołać, czy cofnąć. Dlatego też, na podstawie konkretnych przesłanek, sąd kościelny stwierdza nieważność małżeństwa, a więc orzeka, iż sakrament ten nie został wcale zawarty.

Osoba przystępująca do małżeństwa, a wykluczająca jego sakramentalność, zawiera je nieważnie. Nie tylko osoby nieochrzczone wykluczają ten przymiot małżeństwa. Może się zdarzyć, iż również katolicy, którzy nie są w bliskości z Kościołem i wiarą, zawierają małżeństwo równocześnie odrzucając fakt, iż jest ono sakramentem i nie akceptując tego, co z małżeństwa wynika.