Warunki zamiany kary na nieizolacyjną

Opis stanu faktycznego

Sąd Rejonowy w R. wyrokiem z 28.2.2023 r., II K 13/23, wydanym w trybie art. 335 § 2 KPK, uznał Ł.Z. za winnego kierowania rowerem drogą publiczną w miejscowości S., wbrew obowiązującemu go zakazowi kierowania rowerami wydanemu przez Sąd Rejonowy w R. 21.10.2022 r., tj. występku z art. 244 KK, za co, przy zastosowaniu art. 37a § 1 KK, wymierzył mu karę 6 miesięcy ograniczenia wolności, polegającą, mocą art. 35 § 1 KK, na wykonywaniu nieodpłatnej, kontrolowanej pracy na cele społeczne w wymiarze 30 godzin miesięcznie.

Wyrok nie został zaskarżony przez strony i uprawomocnił się 5.3.2023 r.

Od orzeczenia kasację w trybie art. 521 KPK wniósł Prokurator Generalny, zarzucając przedmiotowemu wyrokowi rażące i mające istotny wpływ na treść wyroku naruszenie przepisów prawa karnego procesowego, a mianowicie art. 343 § 6 i 7 KPK w zw. z art. 335 § 2 KPK., przez niezasadne uwzględnienie wadliwego wniosku prokuratora i wydanie, bez przeprowadzenia rozprawy, wyroku skazującego Ł.Z. za występek z art. 244 KK, polegający na kierowaniu 20.1.2023 r. rowerem wbrew obowiązującego oskarżonego sądowego zakazu kierowania rowerami, z jednoczesnym zaniechaniem orzeczenia wobec Ł.Z. świadczenia pieniężnego na rzecz Funduszu Pomocy Pokrzywdzonym oraz Pomocy Postpenitencjarnej w kwocie co najmniej 5000 złotych, w następstwie czego doszło do rażącej i mającej istotny wpływ na treść wyroku obrazy prawa karnego materialnego, a mianowicie art. 43a § 2 KK, który w brzmieniu obowiązującym 1.1.2023 r. stanowi, iż w razie skazania m.in. za przestępstwo określone w art. 244 KK orzeczenie świadczenia pieniężnego ma charakter obligatoryjny, gdzie zarazem z uwagi na wymierzenie Ł.Z., przy zastosowaniu art. 37a § 1 KK w jego brzmieniu obowiązującym od 24.6.2020 r., kary ograniczenia wolności zamiast kary pozbawienia wolności, stosując regulację zawartą w wymienionym przepisie, Sąd był zobligowany do jednoczesnego orzeczenia określonych w dyspozycji art. 37a § 1 KK środka karnego, środka kompensacyjnego lub przepadku.

W konkluzji kasacji skarżący wniósł o uchylenie wyroku i przekazanie sprawy sądowi pierwszej instancji do ponownego rozpoznania.

Sąd Najwyższy, po rozpoznaniu kasacji wniesionej przez Prokuratora Generalnego na niekorzyść skazanego, uchylił zaskarżony wyrok i przekazał sprawę do ponownego rozpoznania Sądowi Rejonowemu w R.

Uzasadnienie SN

Zdaniem Sądu Najwyższego kasacja Prokuratora Generalnego jest oczywiście zasadna w rozumieniu art. 535 § 5 KPK.

Na wstępie należało wskazać, iż sąd jest zobowiązany do dokonania kontroli poprawności wniosku złożonego w trybie art. 335 § 2 KPK, zarówno pod względem formalnym, jak i merytorycznym. Wspomniana kontrola powinna obejmować między innymi kwestię zgodności propozycji zawartych we wniosku z przepisami obowiązującego prawa materialnego. Stwierdzenie niezgodności w tym obszarze obliguje sąd albo do jej usunięcia w trybie określonym dyspozycją art. 343 § 3 KPK, albo do rozpoznania sprawy na zasadach ogólnych (art. 343 § 7 zd. 2 KPK).

W przedmiotowej sprawie, co trafnie zauważył skarżący, sąd meriti nie przeprowadził w tym obszarze należytej kontroli. Świadczy o tym fakt, iż organ ten zaaprobował wniosek złożony w trybie art. 335 § 2 KPK mimo to, iż nie zawarto w nim propozycji dotyczącej orzeczenia wobec oskarżonego środka karnego z art. 43a § 2 KK, którego orzeczenie było w tym przypadku obligatoryjne.

Zgodnie z dyspozycją art. 43a § 2 KK w brzmieniu nadanym ustawą z 5.8.2022 r. o zmianie ustawy – Kodeks karny wykonawczy oraz niektórych innych ustaw (Dz.U. z 2022 r. poz. 1855) i obowiązującym od 1.1.2023 r.: „w razie skazania sprawcy za przestępstwo określone w art. 164 § 1, art. 165 § 1, art. 165a § 1 lub 2, art. 171 § 1, 2 lub 3, art. 174 § 1, art. 178a § 1, art. 178b, art. 179, art. 180, art. 200a § 1 lub 2, art. 200b, art. 202 § 4b lub 4c, art. 244, art. 255a § 1 lub 2, art. 258 § 1, art. 263 § 2 KK sąd orzeka świadczenie pieniężne wymienione w art. 39 pkt 7 KK na rzecz Funduszu Pomocy Pokrzywdzonym oraz Pomocy Postpenitencjarnej w wysokości co najmniej 5000 złotych, do wysokości określonej w § 1 art. 43a KK”.

Zgodnie zatem z przywołanym przepisem, w jego brzmieniu obowiązującym zarówno w czasie popełnienia przypisanego oskarżonemu czynu, a mianowicie 20.1.12023 r., jak i w czasie wyrokowania w sprawie, tj. 28.2.2023 r., skazując Ł.Z. za występek określony w art. 244 KK – czyli wymieniony w katalogu zawartym w dyspozycji art. 43a § 2 KK – sąd meriti był zobligowany do orzeczenia świadczenia pieniężnego na rzecz Funduszu Pomocy Pokrzywdzonym oraz Pomocy Postpenitencjarnej. Kodeks karny nie przewiduje od tego obowiązku żadnego wyjątku (wyrok SN z 29.9.2022 r., I KK 203/22, Legalis).

Nadto należało podnieść, iż z treści art. 37a § 1 KK (w brzmieniu obowiązującym od 24.6.2020 r.) wyraźnie wynika, iż z przewidzianej w nim kompetencji do orzeczenia kary ograniczenia wolności albo kary grzywny zamiast kary więzienia sąd może skorzystać wyłącznie wtedy, gdy spełnione są trzy warunki:

1. przestępstwo zagrożone jest karą nieprzekraczającą 8 lat więzienia (co miało miejsce na gruncie przedmiotowej sprawy, w której doszło do skazania za czyn określony w art. 244 KK z górną granicą ustawowego zagrożenia do 5 lat);
2. przewidywana kara więzienia nie przekroczyłaby roku i jednocześnie sąd orzeka środek karny;
3. środek kompensacyjny lub przepadek. Brak spełnienia któregokolwiek z wymienionych wyżej warunków uniemożliwia wydanie orzeczenia o karze przy zastosowaniu art. 37a § 1 KK (taki pogląd wyraził SN w wyroku z 12.5.2022 r., I KK 115/22, Legalis).

Oskarżonemu wprawdzie wymierzono karę ograniczenia wolności w przewidzianym przez ten przepis prawidłowym wymiarze 6 miesięcy, jednakże Sąd Rejonowy nie dopełnił warunku koniecznego dla zastosowania rozwiązania wynikającego z dyspozycji art. 37a § 1 KK, albowiem zaniechał równoczesnego orzeczenia z wybraną karą wolnościową wskazanego w treści tego przepisu środka penalnego w postaci środka karnego, środka kompensacyjnego lub przepadku.

Kierując się powyższą argumentacją, Sąd Najwyższy uchylił zaskarżony wyrok i przekazał sprawę Sądowi Rejonowemu w R. do ponownego rozpoznania. W powyższym kontekście nadmienić wypada, iż wniosek złożony w trybie art. 335 § 2 KPK, w stosunku do jednego oskarżonego i jednego czynu, jest niepodzielną całością i w konsekwencji brak konsensusu, choćby tylko co do jednego z jego elementów, uniemożliwia uwzględnienie tego wniosku. Powyższe oznacza również, iż brak obligatoryjnego rozstrzygnięcia o środku karnym podważa cały wyrok wydany w oparciu o wniosek z art. 335 § 2 KPK. Nie można wszak np. wykluczyć, iż oskarżony, w postępowaniu ponownym, nie wyrazi zgody na wydanie wyroku skazującego zgodnego ze zmienionym wnioskiem. Brak zgody na ów zmodyfikowany element zniweczy zaś całe porozumienie procesowe.

W ponownym postępowaniu sąd pierwszej instancji, pamiętając o ciążących na nim obowiązkach, tym razem prawidłowo skontroluje złożony wniosek i podejmie stosowne, adekwatne do sytuacji procesowej działania zmierzające do wydania orzeczenia respektującego standard sprawiedliwości materialnej i proceduralnej.

Komentarz