Wciąż za mało mieszkań bez barier

1 rok temu

Udostępnianie osobom z niepełnosprawnościami mieszkań z komunalnych zasobów mieszkaniowych gmin

Miasta starają się pozyskać nowe mieszkania dla osób z niepełnosprawnościami, głównie przez modernizację – jednak lista oczekujących nie maleje. Rekordowy czas oczekiwania na lokal to aż 17 lat i 9 miesięcy. Nie wszędzie określono kryteria wyboru osób, którym można przyznać taki lokal z zasobu gminy, nie wszędzie też wskazano warunki niezbędne, by lokal nadawał się dla tych osób.

Zgodnie z ratyfikowaną przez Polskę w 2012 r. Konwencją ONZ o prawach osób niepełnosprawnych z 2006 r. państwa mają obowiązek zapewnienia osobom z niepełnosprawnościami odpowiednich warunków życia i ochrony socjalnej oraz prawo do prowadzenia życia samodzielnie – środkami ustawodawczymi, administracyjnymi i wszelkimi innymi.

Tworzenie warunków do zaspokajania potrzeb mieszkaniowych wspólnoty samorządowej należy do zadań własnych gmin. Zgodnie ze znowelizowaną w 2018 r. ustawą o ochronie praw lokatorów, mieszkaniowym zasobie gminy oraz o zmianie kodeksu cywilnego gminy mają obowiązek określić w Zasadach wynajmowania lokali warunki, jakie musi spełniać lokal wskazywany dla osób z niepełnosprawnościami. Nowe przepisy miały przyczynić się do rozwiązania problemu braku wsparcia osób niepełnosprawnych w zakresie mieszkalnictwa.

Kontrola objęła 35 jednostek z terenu siedmiu województw, w tym 19 miast na prawach powiatu i 16 jednostek zarządzających komunalnymi zasobami mieszkaniowymi.

Miasta przez cały czas mają za mało mieszkań dla osób z niepełnosprawnościami, choć zasoby takich lokali wciąż się zwiększają.
Miasta wdrożyły akty niezbędne przy procedurze przydzielania mieszkań komunalnych osobom z niepełnosprawnościami, jednak nie wszędzie dokumenty te zawierały precyzyjne kryteria dla osób ubiegających się o przydział lokalu oraz określone warunki, jakie muszą spełniać te lokale.
Gdy ubiegający odrzucali oferowany lokal z powodu niedostosowania go do ich potrzeb, w niektórych gminach osoby te wykreślano z listy oczekujących, co było niezgodne z ustawą o zasobie mieszkaniowym gminy (uzmg).

Skontrolowane miasta nie w pełni prawidłowo i rzetelnie realizowały zadania w zakresie określania zasad i zaspokajania potrzeb mieszkaniowych osób z niepełnosprawnościami.

Miasta opracowały i uchwaliły Programy Wieloletnie dotyczące gospodarki zasobem mieszkaniowym. W dwóch miastach Programu przez pewien czas nie było, w trzech innych uchwalone Programy Wieloletnie nie w pełni odpowiadały wymogom uzmg.

Miasta przyjęły też dokumenty pod nazwą „Zasady wynajmowania lokali”. Jednak w ośmiu wypadkach (42%) stwierdzono w nich nieprawidłowości m.in. niezgodnie z uzmg stanowiono w nich, iż odmowa przyjęcia lokalu traktowana jest jako rezygnacja z ubiegania się o przydział mieszkania i skutkuje skreśleniem z listy oczekujących. W pozostałych jst odmowa przyjęcia lokalu oznaczała, iż ubiegający się przez cały czas mogli czekać na lokal bardziej dostosowany do ich potrzeb.

W dwóch miastach w „Zasadach” nie określono warunków, jakie musi spełniać lokal wskazywany dla osób z niepełnosprawnościami, co również było niezgodne z uzmg. W pozostałych miastach warunki te określano w bardzo zróżnicowany sposób, często (w blisko 65% miast) nader ogólnie, koncentrując się głównie na osobach z niepełnosprawnościami ruchowymi.

Miasta starały się zwiększyć dostępność posiadanego zasobu mieszkaniowego dla osób z niepełnosprawnościami – głównie poprzez jego modernizację.

W miarę możliwości finansowych realizowały też nowe inwestycje mieszkaniowe, w wyniku których powstawały budynki mieszkalne pozbawione barier architektonicznych oraz lokale odpowiednie dla osób z niepełnosprawnościami.

W okresie objętym kontrolą zasób mieszkaniowy badanych miast uległ zmniejszeniu (łącznie o ok. 5,6%) – głównie z powodu sprzedaży mieszkań wynajmującym je lokatorom oraz wyłączania z użytkowania budynków w złym stanie technicznym. Jednocześnie o ponad 54% wzrosły zasoby komunalnych lokali przeznaczonych dla osób z niepełnosprawnościami. Udało się to głównie poprzez realizację nowych inwestycji mieszkaniowych, modernizację zasobu, a także w drodze nabycia nieruchomości. Działania te dofinansowano z reguły ze środków z bezzwrotnego Funduszu Dopłat, w jednym wypadku zaciągnięto pożyczkę z Funduszu Dostępności i w jednym skorzystano z dotacji z budżetu państwa. Niektóre inwestycje zostały przeprowadzone wspólnie z TBS poprzez współfinansowanie.

W okresie objętym kontrolą zasoby mieszkaniowe badanych gmin zwiększyły się o 136 lokali przeznaczonych dla osób z niepełnosprawnościami. W 14 miastach (na 19 skontrolowanych) wyodrębniono lokale przystosowane do potrzeb osób z niepełnosprawnościami. Prawie wszystkie miasta dysponowały również lokalami w budynkach bez barier architektonicznych. Miasta pozyskiwały też lokale przystosowane do potrzeb osób z niepełnosprawnościami, np. poprzez ich wynajem od TBS lub od spółdzielni czy wspólnot mieszkaniowych.

Jednak miasta nie zaspokajały w pełni potrzeb mieszkaniowych tej grupy mieszkańców, o czym świadczy zarówno liczba osób oczekujących, jak i okres oczekiwania (najdłuższy we Włocławku – 17 lat). Wg stanu na 30 czerwca 2022 r. na przydział lokali czekały wciąż 893 osoby/gospodarstwa domowe, a to z powodu zbyt małego zasobu mieszkaniowego gmin, których nie stać było na sfinansowanie nowych inwestycji i na dostosowanie posiadanego, najczęściej wyeksploatowanego zasobu mieszkaniowego do potrzeb osób z niepełnosprawnościami.

Nowo powstałe budynki mieszkalne z reguły były w pełni dostosowane do potrzeb osób z niepełnosprawnościami i spełniały wszystkie standardy w tym zakresie. Przy starszych budynkach, czasem liczących ponad 100 lat, miasta starały się je dostosować do potrzeb osób z niepełnosprawnościami, szczególnie ruchowymi (instalacja podnośników, utwardzanie wejść, poszerzanie drzwi itp.).

W większości miast proces przyznawania mieszkań, poza sporadycznymi wypadkami, przebiegał zgodnie z „Zasadami wynajmowania lokali”. W jednej jst stwierdzono jednak wypadek zbyt ogólnego i dowolnego, a więc nieprzejrzystego określenia warunków przyznania lokali. W sześciu jst postępowanie przy weryfikacji złożonych wniosków prowadzono w sposób nieprawidłowy lub nierzetelny. W jednej jst Izba stwierdziła stosowanie nieprzejrzystej klasyfikacji punktowej – ubiegający się byli przesuwani na inne (bliższe lub dalsze) miejsca w kolejce bez uwzględnienia liczby uzyskanych punktów, a tylko z powodu złożenia przez niektórych z nich odwołania.

W okresie objętym kontrolą osobom z niepełnosprawnościami/gospodarstwom domowym z osobą z niepełnosprawnościami przyznano 991 lokali, co stanowiło 1,1% zasobu mieszkaniowego, jakim dysponowały kontrolowane jst.

Umowy najmu z osobami z niepełnosprawnościami zawierano na czas nieokreślony oraz czas określony w wypadku umów najmu socjalnego lokalu. W dwóch jst nie monitorowano terminów zakończenia umów zawartych na czas określony, skutkiem czego dochodziło do sytuacji, iż lokale były zajmowane przez osoby bez tytułu prawnego do lokalu.

Większość skontrolowanych miast utrzymywała w należytym stanie zasób mieszkaniowy, w którym mieszkały osoby z niepełnosprawnościami. Jednakże w pojedynczych wypadkach nie wykonywano obowiązkowych kontroli stanu technicznego budynków lub zaleceń sformułowanych w ich wyniku. W jednym wypadku miało to wpływ na bezpieczeństwo życia lub zdrowia, o czym zawiadomiono kierownika jednostki (prezesa zarządu TBS) – w efekcie zagrożenie zostało usunięte.

W dziewięciu miastach kontrola wykazała nieprawidłowości w prowadzeniu książek obiektów budowlanych objętych kontrolą, zamieszkiwanych przez osoby z niepełnosprawnościami. Nieprawidłowości polegały głównie na niewprowadzaniu części danych. W ośmiu miastach nie sporządzano świadectw energetycznych dla tych budynków.