4 godzin temu
- Ustawa przewidywała wydłużenie okresu ochrony czasowej i legalnego pobytu obywateli Ukrainy w Polsce do 4.3.2026 r., co stanowiło wykonanie prawa unijnego.
- Projekt obejmował uszczelnienie systemu pomocy, m.in. poprzez wyłączenie z uprawnień osób, które już uzyskały ochronę czasową w innym państwie członkowskim UE, oraz wprowadzenie nowych obowiązków przy nadawaniu numeru PESEL.
- Prezydent RP skorzystał z prawa weta, wskazując, iż część rozwiązań jest nadmiernie restrykcyjna, niewystarczająco przeanalizowana i potencjalnie destabilizująca system wsparcia.
Opis zaproponowanych zmian
Przedłużenie ochrony czasowej
Najistotniejszym elementem ustawy było przesunięcie daty wygaśnięcia ochrony czasowej i legalnego pobytu obywateli Ukrainy z 30.9.2025 r. na 4.3.2026 r. Zmiana ta była konsekwencją decyzji Rady 2024/1836/UE i miała charakter obligatoryjny z punktu widzenia prawa unijnego.
Przedłużenie obejmowało szeroki katalog uprawnień, w tym:
- legalny pobyt na terytorium RP bez konieczności uzyskiwania dodatkowych zezwoleń;
- prawo do świadczeń zdrowotnych finansowanych przez NFZ;
- dostęp do świadczeń rodzinnych i socjalnych;
- możliwość kontynuowania nauki w polskich szkołach oraz udziału w kursach językowych;
- prawo do podejmowania zatrudnienia i działalności gospodarczej na zasadach zbliżonych do obywateli polskich.
Wydłużenie okresu ochrony miało na celu zapewnienie ciągłości statusu prawnego niemal milionowi osób przebywających w Polsce ze statusem UKR.
Spoczywanie terminów w postępowaniach administracyjnych
Ustawa zakładała dalsze obowiązywanie mechanizmu zawieszenia terminów w postępowaniach dotyczących zezwoleń na pobyt. Dotyczyło to spraw prowadzonych przez wojewodów, którzy od 2022 r. zostali obciążeni setkami tysięcy wniosków o legalizację pobytu.
Zawieszenie terminów miało charakter techniczny:
- pozwalało na „zamrożenie” biegu ustawowych terminów na wydanie decyzji;
- eliminowało ryzyko masowych skarg na bezczynność i przewlekłość;
- umożliwiało administracji dostosowanie kolejności rozpatrywania spraw do dostępnych zasobów kadrowych.
W uzasadnieniu projektu podkreślano, iż bez takiego rozwiązania organy administracji znalazłyby się w sytuacji faktycznego paraliżu.
Uszczelnienie systemu UKR
Nowelizacja doprecyzowywała przesłanki przyznania statusu UKR, wprowadzając m.in.:
- wyłączenie osób, które korzystają już z ochrony czasowej w innym państwie członkowskim Unii Europejskiej;
- odmowę nadania statusu osobom przekraczającym granicę na podstawie dokumentów związanych z małym ruchem granicznym;
- obowiązek bieżącej wymiany informacji między Szefem Urzędu do Spraw Cudzoziemców a Komendantem Głównym Straży Granicznej.
Rozwiązania te miały na celu ograniczenie ryzyka nadużyć, takich jak wielokrotne korzystanie z systemów pomocy w różnych państwach.
Procedura nadawania numeru PESEL
Projekt znacząco rozwijał przepisy o nadawaniu numeru PESEL. Najważniejsze elementy to:
- obowiązek osobistej obecności dziecka przy składaniu wniosku o PESEL UKR;
- konieczność przedstawienia dokumentów potwierdzających więzi rodzinne, jeżeli nie wynikały one z rejestrów;
- możliwość udostępniania Straży Granicznej fotografii składanej do rejestru PESEL w celu weryfikacji autentyczności danych;
- możliwość wykorzystania danych biometrycznych, takich jak odciski linii papilarnych;
- zniesienie mobilnych punktów nadawania numeru PESEL, których utrzymywanie oceniono jako kosztowne i nieuzasadnione w świetle spadającej liczby nowych wniosków.
Zmiany te miały zwiększyć bezpieczeństwo danych i ograniczyć ryzyko wielokrotnego nadawania numerów tej samej osobie.
Zakwaterowanie zbiorowe
Jednym z najbardziej kontrowersyjnych elementów projektu było wprowadzenie nowych zasad w zakresie zakwaterowania:
- do 31.10.2025 r. utrzymane miały być dotychczasowe reguły;
- od 1.11.2025 r. prawo do bezpłatnego zakwaterowania i wyżywienia miały mieć tylko określone grupy wrażliwe, m.in.: osoby z niepełnosprawnościami, kobiety w ciąży, osoby starsze, samotni rodzice wychowujący kilkoro dzieci, osoby po hospitalizacji, uczniowie szkół ponadpodstawowych do 20. roku życia.
Pozostałe osoby miały korzystać z ośrodków na zasadach częściowej odpłatności lub komercyjnych.
W ocenie projektodawcy rozwiązanie to miało służyć aktywizacji zawodowej uchodźców oraz bardziej racjonalnemu wydatkowaniu środków publicznych.
Fundusz Pomocy i zmiany finansowe
Ustawa zawierała również modyfikacje w zakresie finansowania działań pomocowych. Najistotniejsze z nich to:
- możliwość zaciągania kredytów i pożyczek przez Bank Gospodarstwa Krajowego (dalej: BGK) na rzecz Funduszu Pomocy (dalej: Fundusz);
- objęcie zobowiązań BGK gwarancją Skarbu Państwa;
- doprecyzowanie zasad przekazywania i rozliczania środków przez dysponentów Funduszu;
- obowiązek zwrotu odsetek od środków na rachunku Funduszu na rzecz BGK.
Celem tych rozwiązań było zapewnienie stabilności finansowej mechanizmów wsparcia w warunkach wydłużonej ochrony czasowej.
Stanowisko Prezydenta RP
Prezydent RP, korzystając z prawa weta określonego w art. 122 ust. 5 Konstytucji RP, odmówił podpisania ustawy i przekazał ją Sejmowi do ponownego rozpatrzenia. W swoim wniosku z 25.8.2025 r. wskazał na kilka zasadniczych obszarów zastrzeżeń:
- Zakwaterowanie zbiorowe – ograniczenie prawa do bezpłatnego zakwaterowania tylko do wybranych grup oceniono jako zbyt restrykcyjne. W ocenie Prezydenta RP rozwiązanie to mogłoby prowadzić do nierównego traktowania uchodźców i generować sytuacje społecznie trudne.
- Rozwiązania biometryczne – Prezydent RP zwrócił uwagę, iż wprowadzenie obowiązków związanych z pobieraniem danych biometrycznych oraz przekazywaniem fotografii między systemami administracji może budzić wątpliwości co do ochrony danych osobowych oraz praktycznej gotowości administracji do ich wdrożenia.
- Tryb legislacyjny – podkreślono, iż tak doniosłe zmiany zostały procedowane w szybkim tempie, bez odpowiednio szerokich konsultacji społecznych i eksperckich, co w ocenie Prezydenta RP osłabia legitymację uchwalonych rozwiązań.
Prezydent RP zaakcentował, iż nie kwestionuje samego celu regulacji, jakim jest przedłużenie ochrony czasowej – uznał to za konieczne i zgodne z prawem unijnym. Jednak wskazał, iż środki zaproponowane przez ustawodawcę są nieproporcjonalne i mogą prowadzić do skutków ubocznych, których nie przewidziano w uzasadnieniu projektu.
Etap legislacyjny
Ustawa o zmianie ustawy o pomocy obywatelom Ukrainy w związku z konfliktem zbrojnym na terytorium tego państwa oraz niektórych innych ustaw została uchwalona przez parlament, ale nie weszła w życie z uwagi na skorzystanie przez Prezydenta RP z prawa weta. Zgodnie z art. 122 ust. 5 Konstytucji RP, Sejm może ponownie uchwalić ustawę większością trzech piątych głosów w obecności co najmniej połowy ustawowej liczby posłów. Do czasu ewentualnego odrzucenia weta obowiązują przepisy dotychczasowe, a okres ochrony czasowej uchodźców z Ukrainy na terytorium RP upływa 30.9.2025 r.
