Za co odpowiada fundator fundacji rodzinnej?

Bez fundatora nie byłoby fundacji rodzinnej – to właśnie on odpowiada za ustanowienie podmiotu. Jego rola nie kończy się jednak na oświadczeniu złożonym w akcie założycielskim.

Kto może zostać fundatorem fundacji rodzinnej?

Fundatorem fundacji rodzinnej może być wyłącznie osoba fizyczna posiadająca pełną zdolność do czynności prawnych. To celowe ograniczenie w porównaniu do zwykłej fundacji, która może zostać założona zarówno przez osoby fizyczne, jak i prawne.

Wynika to z faktu, iż fundacja rodzinna ma ułatwiać:

• proces sukcesji w firmach rodzinnych i
• przekazywanie majątku prywatnego kolejnym pokoleniom.

Wprowadzone przez ustawodawcę kryterium utrudnia wykorzystywanie tej formy prawnej w celach optymalizacji podatkowej. Dzieje się tak, ponieważ w strukturze grupy podmiotów powiązanych fundacja rodzinna może znajdować się wyłącznie na jej szczycie. To z kolei sprawia, iż to właśnie do jej majątku przypisane są udziały pozostałych spółek. Nie ma zatem możliwości, aby pełniła ona funkcję pośrednika pomiędzy innymi podmiotami.

Obowiązki związane z powołaniem podmiotu

Sama fundacja rodzinna ma służyć przede wszystkim w gromadzeniu mienia, zarządzaniu nim w interesie beneficjentów oraz spełnianiu świadczeń na ich rzecz. Rolą fundatora jest z kolei określenie szczegółowego celu lub celów podmiotu. Przepisy dają mu w tym obszarze dużą swobodę, dzięki czemu może dopasować zadania fundacji do uwarunkowań biznesowych i rodzinnych. Przykłady dopuszczalnych celów zaprezentowano na poniższej grafice.

Proces tworzenia fundacji rozpoczyna się od określenia wizji przyszłości podmiotu i rodziny, która przełoży się na zapisy statutu. Dopiero po wykonaniu tego etapu przyszły fundator może złożyć u notariusza oświadczenie o ustanowieniu fundacji rodzinnej. Alternatywą dla oświadczenia w akcie założycielskim jest stosowny zapis w testamencie. W przypadku powołania fundacji za życia fundatora, z chwilą sporządzenia aktu założycielskiego powstanie fundacja rodzinna w organizacji, którą co do zasady reprezentuje założyciel – do czasu wpisu do rejestru fundacji rodzinnych i uzyskania przez nią osobowości prawnej.

Ustanowienie podmiotu zobowiązuje fundatora do:

• wniesienia mienia na pokrycie funduszu założycielskiego o wartości określonej w statucie (minimum 100 000 zł) oraz
• sporządzenia spisu wnoszonego mienia. W dokumencie należy zawrzeć rodzaj i wartość (w tym podatkową) każdego składnika – według stanu i cen z chwili wniesienia. Spis będzie w przyszłości aktualizowany przez zarząd.

Wpływ fundatora na organy fundacji rodzinnej

Do obowiązków fundatora należy ustanowienie organów fundacji:

• zarządu,
• zgromadzenia beneficjentów (tylko tych, którym przyzna prawo do uczestniczenia w zgromadzeniu)
• rady nadzorczej, która jest opcjonalna (do momentu, gdy w fundacji jest nie więcej niż 25 beneficjentów).

Uprawnieniem fundatora jest również powoływanie i odwoływanie składu zarządu. Co ważne, o ile w statucie nie pojawią się inne zasady, może on wskazywać członków zarówno na pierwszą kadencję, jak i kolejne.

Ponieważ to zarząd realizuje cele fundacji rodzinnej, nie jest zaskoczeniem, iż to właśnie założyciel podmiotu określa skład organu. Co jednak w przypadku śmierci fundatora? W takiej sytuacji dokonywanie wspomnianych czynności przechodzi na radę nadzorczą (o ile została ustanowiona) albo zgromadzenie beneficjentów. Analogicznie ma to miejsce przy powoływaniu i odwoływaniu członków rady nadzorczej – rolę fundatora po jego śmierci przejmuje zgromadzenie beneficjentów.

Do uprawnień fundatora należy również możliwość kierowania uwag, opinii lub zaleceń dotyczących działalności podmiotu. Wszelkie zastrzeżenia tego typu nie są jednak formalnie wiążące. Warto przy tym zauważyć, iż skoro fundator ma wpływ na kształtowanie składu poszczególnych organów, to może on w ten sposób wywoływać presję sprzyjającą realizacji jego wizji.

Czy fundator fundacji może pełnić kilka funkcji jednocześnie?

Co ciekawe, ustawodawca nie przewiduje żadnych ograniczeń w możliwości łącznia roli fundatora, beneficjenta oraz członka zarządu. Przepisy wprost wskazują, iż założyciel może być beneficjentem własnej fundacji rodzinnej. To, co nie powinno jednak dziwić, to możliwość jednoczesnego zasiadania w zarządzie. Jest to w końcu rozwiązanie logiczne i uzasadnione, ponieważ to właśnie fundator, czyli osoba, która akumulowała majątek, ma największą wiedzę o sposobie zarządzania nim. Założyciel fundacji ma również świadomość wartości, które przyświecały mu podczas powoływania fundacji.

Warto jednak podkreślić, iż ograny podatkowe mogą zwracać szczególną uwagę na osobę, która łączy w sobie wszystkie te trzy role (zwłaszcza, gdy w fundacji nie ma innych beneficjentów). Jest to związane z ukierunkowaniem fiskusa na eliminację struktur optymalizujących podatki, np. przy pomocy klauzuli przeciwko unikaniu opodatkowania.

Omówione powyżej prawa i obowiązki fundatora są niezbywalne i wygasają z chwilą jego śmierci. Piecza nad realizacją wizji fundatora może być wówczas przejęta przez zgromadzenie beneficjentów.

Odpowiedzialność za zobowiązania

Choć fundator sam nie jest odpowiedzialny za zobowiązania fundacji, to istnieją dwa przypadki, w których to fundacja odpowiada solidarnie wraz z nim. Dotyczy to:

• jego zobowiązań powstałych jeszcze przed ustanowieniem fundacji,
• wykonania obowiązku alimentacyjnego obciążającego fundatora i powstałego po ustanowieniu fundacji.

Jeśli ustawa nie stanowi inaczej, to fundacja nie może zwracać fundatorowi mienia wniesionego na pokrycie funduszu założycielskiego. Można jednak wyobrazić sobie przypadek, gdy fundator jako beneficjent fundacji korzysta z wniesionego mienia, albo po spełnieniu warunków przewidzianych w statucie, otrzymuje je na własność – gdy przewidziano rzeczowy sposób świadczenia w postaci tego przedmiotu.

Jak widać, zadania fundatora nie kończą się z chwilą powstania fundacji. Założyciel może mieć istotny wpływ także na jej bieżące losy. Co ważne, może też zagwarantować, iż choćby po śmierci przyjęta przez niego wizja co do kierunku rozwoju podmiotu i rodziny pozostanie ta sama – jeżeli ustanowi bardzo konserwatywny statut, ograniczający lub całkowicie wyłączający możliwość zmian jego treści.

Biorąc jednak pod uwagę, iż fundacja rodzinna ma być podmiotem funkcjonującym przez wiele pokoleń, fundator musi odpowiedzialnie miarkować własne oczekiwania. Powinien również założyć pewną dozę elastyczności, która pozwoli na dostosowanie działalności podmiotu do zmian społeczno-gospodarczych.