Zabezpieczenie roszczenia

Zabezpieczenie roszczenia to niezwykle skuteczny mechanizm procesowy przewidziany w Kodeksie Postępowania Cywilnego, mający na celu zabezpieczenie się na majątku dłużnika przez powoda (wnioskodawcę) oraz zwiększenie szansy na skuteczną egzekucję należności. Polskie postępowanie cywilne, również w sprawach gospodarczych, jest niezwykle przewlekłe i nic nie wskazuje na to, aby w najbliższym czasie stan ten uległ zmianie. W konsekwencji, od dnia złożenia pozwu do dnia uzyskania wyroku sądowego może minąć dużo czasu, w trakcie którego strona pozwana może utracić lub ukryć majątek, albo podejmować działania mające na celu uniemożliwienie wykonania przyszłego wyroku przez wierzyciela. Istnieje także wiele sposobów celowego przewlekania sprawy przez stronę, która spodziewa się przegranej, np. poprzez złożenie sprzeciwu od nakazu zapłaty, bez jednoczesnego przedstawienia merytorycznych argumentów. Tego typu działania mogą utrudnić lub wręcz uniemożliwić skuteczną egzekucję wyroku.

Wniosek o zabezpieczenie roszczenia bardzo często składany jest także w sprawach dotyczących pod­ję­cia przez zgro­ma­dze­nie wspól­ni­ków spół­ki uchwa­ły obar­czo­nej wa­dą, o czym szerzej tutaj. Wówczas co do zasady za­in­te­re­so­wa­na strona może wy­stą­pić z po­wódz­twem mającym na celu wy­eli­mi­no­wania ta­kiej uchwa­ły z obro­tu praw­ne­go, poprzez jej uchylenie, bądź stwierdzenie nieważności. W tej sytuacji jednak samo zaskarżenie uchwały nie wstrzymuje jej wykonania, w związku z czym w wielu przypadkach zasadne może być złożenie wniosku o zabezpieczenia roszczenia, tak by uchwała nie mogą być wykonywana do czasu prawomocnego wyroku sądu.

Zabezpieczenie roszczenia to mechanizm prawny, z którego bardzo często korzystamy składając w imieniu Klientów pozwy, pozwalający zapobiec opisanym powyżej niekorzystnym sytuacjom. W praktyce po zabezpieczeniu roszczenia przez sąd, tj. po wydaniu stosownego postanowienia o zabezpieczeniu, wierzyciel może skierować do komornika wniosek o zabezpieczenie. Komornik dokona wówczas zajęcia, przykładowo, rachunku bankowego, wierzytelności dłużnika, ruchomości, czy innych składników majątkowych. Tak uzyskane środki nie zostaną automatycznie przekazane uprawnionemu, tj. stronie która uzyskała zabezpieczenie, ale zostaną „zamrożone” na rachunku bankowym komornika na czas trwania postępowania sądowego, bez dostępu przez obowiązanego. Po zakończeniu postępowania, komornik przeleje środki na rachunek bankowy powoda.

Z tego artykułu dowiesz się między innymi:

1. jakie są sposoby zabezpieczenia roszczenia?
2. kto może wystąpić z wnioskiem o udzielenie zabezpieczenia?
3. jaki jest koszt wniosku o udzielenie zabezpieczenia?
4. jaki termin ma sąd na rozpoznanie wniosku o udzielenie zabezpieczenia?
5. jak wykazać spełnienie przesłanki uprawdopodobnienia roszczenia?
6. jak wykazać spełnienie przesłanki uprawdopodobnienia interesu prawnego?

Zabezpieczenie roszczenia pieniężnego – jakie są sposoby zabezpieczenia roszczenia?

We wniosku o udzielenie zabezpieczenia należy określić sposób zabezpieczenia, którego żąda strona. Sposób ten będzie co do zasady różnił się w zależności od tego czy strona domaga się zabezpieczenia roszczenia pieniężnego czy zabezpieczenia roszczenia niepieniężnego. Warto także pamiętać, iż sąd zobowiązany jest do rozważenia interesów obu stron, co oznacza, iż z jednej strony cel zabezpieczenia musi zostać realnie spełniony, z zastrzeżeniem jednak, aby nie obciążać ponad miarę drugiej strony.

Do najczęstszych sposobów zabezpieczenia roszczenia pieniężnego będą należały:

• zajęcie wynagrodzenia za pracę, wierzytelności z rachunku bankowego albo innej wierzytelności lub innego prawa majątkowego,
• zajęcie ruchomości,
• obciążenie nieruchomości obowiązanego hipoteką przymusową,
• ustanowienie zakazu zbywania lub obciążania nieruchomości, która nie ma urządzonej księgi wieczystej lub której księga wieczysta zaginęła lub uległa zniszczeniu.

Przykład praktyczny 1 (roszczenie pieniężne):

„Wnoszę o udzielenie zabezpieczenia roszczenia powoda przysługującego mu przeciwko pozwanemu do kwoty 100 000 zł (słownie: sto tysięcy złotych) w następujący sposób:

• poprzez zajęcie wszystkich wierzytelności pozwanego należnych od Urzędu Skarbowego,
• poprzez zajęcie wierzytelności pozwanego z rachunków bankowych prowadzonych przez (…)”

Przykład praktyczny 2 (roszczenie pieniężne):

„Wnoszę o udzielenie zabezpieczenie powództwa poprzez obciążenie hipoteką przymusową czterech nieruchomości – działek o łącznej szacunkowej wartości 190 000 zł, w tym m.in. będącej we wspólności ustawowej majątkowej małżeńskiej działki niezabudowanej o numerze 1/1, położonej w Olsztynie dla której Sąd Rejonowy w Olsztynie, dla którego Sąd Rejonowy w Olsztynie, V Wydział Ksiąg Wieczystych, prowadzi księgę wieczystą o numerze: WA2M/0000000/2.”

Zabezpieczenie roszczenia niepieniężnego – jakie są sposoby zabezpieczenia roszczenia?

Z uwagi na to, iż w przypadku roszczeń niepieniężnych, kategoria potencjalnych spraw jest bardzo szeroki, ustawa przewiduje otwarty katalog środków zabezpieczenia roszczenia. Sposób zabezpieczenia musi każdorazowo zostać precyzyjnie i indywidualnie określony, tak aby spełniał interes wnioskodawcy i odpowiadał realiom konkretnej sprawy. Do najczęstszych sposobów zabezpieczenia roszczeń niepieniężnych będą należały:

• wstrzy­ma­nie wy­ko­na­nia uchwa­ły wspólników,
• odebranie wspólnikowi prawa do prowadzenia spraw spółki,
• za­ka­zanie pu­bli­ka­cji okre­ślo­nych tre­ści, na­ru­sza­ją­cych do­bra oso­bi­ste upraw­nio­ne­go,
• zakazanie produkcji i dystrybucji produktu,
• zakazanie reemisji materiału przez operatora sieci kablowej,
• unormowanie praw i obowiązków stron lub uczestników postępowania na czas trwania postępowania,
• nakazanie wpisania stosownego ostrzeżenia w księdze wieczystej lub we adekwatnym rejestrze,
• zawieszenie postępowania egzekucyjnego lub innego postępowania zmierzającego do wykonania orzeczenia.

Przykład praktyczny 1 (roszczenie niepieniężne):

„Wnoszę o udzielenie zabezpieczenia roszczenia o stwierdzenie nieważności uchwały wspólników spółki ABC z ograniczoną odpowiedzialnością z dnia 24 stycznia 2023 r. poprzez zawieszenie postępowania rejestrowego dotyczącego wpisu zmian na podstawie tej uchwały do czasu prawomocnego zakończenia niniejszego postępowania”

Przykład praktyczny 2 (roszczenie niepieniężne):

„Wnoszę o udzielenie zabezpieczenia roszczenia poprzez ustanowienie zakazu zbywania prawa własności nieruchomości pozwanego objętych niniejszym postępowaniem, tj. samodzielnego lokalu mieszkalnego numer 1 znajdującego się przy ulicy Ogrodowej 51A w Warszawie, dla którego Sąd Rejonowy dla Warszawy-Mokotowa w Warszawie, VII Wydział Ksiąg Wieczystych, prowadzi księgę wieczystą o numerze: WA2M/0000000/1.”

Przykład praktyczny 3 (roszczenie niepieniężne):

„Wnoszę o zabezpieczenie poprzez zakazanie pozwanym (…) wykonywania zdjęć powodowi (…) na terenie jego posesji położonej w (…) bez jego zgody”

Przykład praktyczny 3 (roszczenie niepieniężne):

„Wnoszę o udzielenie zabezpieczenie powództwa poprzez wstrzymanie wykonania uchwały nr 1/2022 właścicieli lokali nieruchomości znajdującej się przy ulicy Ogrodowej 51A w Warszawie z dnia 2 stycznia 2023 roku w sprawie powołania członka zarządu wspólnoty Jana Kowalskiego – do czasu prawomocnego zakończenia postępowania.”

Wniosek o zabezpieczenie roszczenia – kto może wystąpić z wnioskiem o udzielnie zabezpieczenia?

Przepisy przewidują, iż w każdej sprawie cywilnej podlegającej rozpoznaniu przez sąd lub sąd polubowny można żądać udzielenia zabezpieczenia. W konsekwencji, udzielenie zabezpieczenia jest możliwe zarówno w sprawach ze stosunków z zakresu prawa cywilnego, gospodarczego, prawa pracy, prawa rodzinnego, jak również w sprawach z zakresu ubezpieczeń społecznych. Jednym z warunków umożliwiającym uwzględnienie wniosku o udzielenie zabezpieczenia jest ustalenie czy sprawa ma charakter sprawy cywilnej, mając na względzie kryterium materialnoprawne lub formalnoprawne.

Osobami posiadającymi legitymację, aby złożyć wniosek o zabezpieczenie jest przede wszystkim powód i w większości spraw to właśnie powód składa wniosek. W wyjątkowych przypadkach uprawniony jest także pozwany. Legitymację do złożenia wniosku o udzielenie zabezpieczenia posiada także wnioskodawca i uczestnik postępowania nieprocesowego, tj. postępowania, przykładowo, w sprawach dotyczących prowadzenia spraw spółek, stwierdzenie zasiedzenia nieruchomości, zniesienie współwłasności nieruchomości, ustanowienie służebności przesyłu, wpis do księgi wieczystej, wpis do Krajowego Rejestru Sądowego, itd.

Wniosek o zabezpieczenie może złożyć również interwenient uboczny, prokurator, organizacja pozarządowej oraz organ uprawniony do wszczynania postępowania bądź do udziału w nim, jednakże są to znacznie rzadziej występujące przypadki.

Wniosek o udzielenie zabezpieczenia – jaki jest koszt wniosku?

Niewątpliwie jedną z największych zalet złożenia wniosku o zabezpieczenie roszczenia jest jego koszt. W sytuacji bowiem, gdy wniosek o zabezpieczenie roszczenia jest składany wraz z pozwem (najczęstszy przypadek), tj. pismem rozpoczynającym postępowanie sądowe, wówczas uprawniony nie jest zobowiązany do uiszczenia opłaty. o ile natomiast wniosek o zabezpieczenie roszczenia został złożony w toku postępowania (najczęściej – po złożeniu pozwu), wówczas opłata sądowa wynosi jedynie 100 zł (art. 69 ustawy z dnia 28.07.2005 r. o kosztach sądowych w sprawach cywilnych).

Zabezpieczenie roszczeń – jaki termin ma sąd na rozpoznanie wniosku?

Zgodnie z art. 737 Kodeksu Postępowania Cywilnego, wniosek o udzielenie zabezpieczenia podlega rozpoznaniu bezzwłocznie, nie później jednak niż w terminie tygodnia od dnia jego wpływu do sądu, chyba iż przepis szczególny stanowi inaczej. o ile ustawa przewiduje rozpoznanie wniosku na rozprawie, należy ją wyznaczyć tak, aby rozprawa mogła odbyć się w terminie miesięcznym od dnia wpływu wniosku.

Wskazany terminy ma jednak charakter instrukcyjny, co oznacza, iż nakazuje on dokonanie pewnych czynności procesowych w określonym czasie, ale ich przekroczenie nie wywołuje ujemnych skutków procesowych. Innymi słowy, sąd powinien rozpoznać wniosek o zabezpieczenie roszczenia w terminie 7 dni, o ile jednak przekroczy ten termin, nie wywołuje to skutków prawnych. Z praktyki Kancelarii wynika, iż sądy jednak co do zasady rozpoznają wnioski w terminie wskazanym w przepisie, a jeżeli naruszają ww. termin, to nieznacznie.

Rozpoznanie wniosku o udzielenie zabezpieczenia przeprowadzane jest, co do zasady, na posiedzeniu niejawnym, a więc bez udziału obowiązanego (tj. osoby „przeciwko” której złożyło się wniosek o udzielenie zabezpieczenia). Dopiero po udzieleniu zabezpieczenia roszczenia obowiązany jest informowany o tej okoliczności poprzez doręczenie mu odpisu postanowienia o udzieleniu zabezpieczenia i od tej chwili może dokonywać czynności procesowych w postępowaniu zabezpieczającym, w szczególności wnosząc zażalenie. Z doświadczenia Kancelarii wynika, iż rozpoznanie zażalenia następuje w ciągu kilku / kilkunastu tygodni od złożenia zażalenia.

Zabezpieczenie roszczeń – przesłanka uprawdopodobnienia roszczenia

Przede wszystkim, aby wniosek o zabezpieczenie był skuteczny, podmiot który z nim występuje musi uprawdopodobnić swoje roszczenie.

Co oznacza to w praktyce?

Należy przytoczyć te okoliczności, które wskazują, iż roszczenie powoda (wnioskodawcy) jest prawdopodobne, tj. niebezpodstawne, a zatem bardzo możliwe jest, iż sąd je uwzględni. Powód nie jest zatem zobowiązany, aby już na etapie złożenia wniosku o udzielenie zabezpieczenia udowodnił swoje żądania, ale aby przedłożył takie dowody i twierdzenia, które uprawdopodobnią jego racje. Jak wskazuje się w orzecznictwie roszczenie jest wiarygodne, o ile istnieje uzasadniona podstawa do przypuszczenia, iż ono istnieje i jest wymagalne. Wymóg uprawdopodobnienia roszczenia oznacza konieczność uprawdopodobnienia faktów, z których jest ono wywodzone. Nie jest dopuszczalne przyjęcie, iż roszczenie jest wiarygodne w jakimś procencie oraz zabezpieczenie go w takim stosunku (por. orzeczenie SA w Warszawie z 07.08.1997 r., ACz 735/97, Pr. Gosp. 1998, nr 6, s. 52).

Uprawdopodobnienie powinno zatem opierać się na przedstawieniu okoliczności i dowodów, na podstawie których, kierując się zasadami doświadczenia życiowego, a także racjonalną oceną przedstawionego stanu faktycznego, można dojść do usprawiedliwionego przekonania, iż dochodzone roszczenie jest wysoce prawdopodobne.

• Przykład praktyczny: w jednej z prowadzonych przez nas spraw Sąd uznał, iż powód dostatecznie uprawdopodobnił swoje roszczenie powołując się na postanowienie umowy deweloperskiej przewidujące roszczenie o zapłatę kar umownych oraz wezwanie do zapłaty skierowane do pozwanego. Sąd zabezpieczył roszczenie w całości.
• Przykład praktyczny: w innej z prowadzonych przez nas spraw Sąd orzekł, iż powód uprawdopodobnił zbycie trzech z wyodrębnionych lokali powołując się na wpisy w księgach wieczystych, co potwierdziło zarzuty powoda iż pozwany wyzbywa się majątku. Sąd zabezpieczył roszczenie w całości.

Zabezpieczenie roszczeń – przesłanka uprawdopodobnienia interesu prawnego

Kolejnym warunkiem, który musi spełnić podmiot występujący z wnioskiem o zabezpieczenie roszczenia jest uprawdopodobnienie interesu prawnego. Co do zasady uprawdopodobnienie interesu prawnego polega na tym, iż należy uprawdopodobnić, iż brak zabezpieczenia uniemożliwi bądź znacząco utrudni wykonanie zapadłego w sprawie orzeczenia. W praktyce, w przypadku roszczeń pieniężnych, w znacznej mierze sprowadza się do zaistnienia obawy, iż zagrożona jest wypłacalność obowiązanego, a w szczególności w przypadku, w którym nie posiada dostatecznego majątku do zabezpieczenia roszczenia.

W orzecznictwie wskazuje się, iż przyczynami zagrażającymi w poważnym stopniu osiągnięciu celów postępowania w sprawie są zła kondycja finansowa dłużnika, która przejawia się w zaprzestaniu regulowania zobowiązań, wyzbywaniu się majątku, ograniczaniu zakresu działalności, zaciąganiu pożyczek lub kredytów zabezpieczonych majątkiem i zachwianiu możliwości ich spłaty (postanowienie Sądu Apelacyjnego w Rzeszowie z dnia 27.12.2012 roku, sygn. akt III APz 12/12). W piśmiennictwie wskazuje się ponadto, iż w przypadku roszczeń o świadczenia pieniężne obawa co do egzekucyjnego wykonania przyszłego orzeczenia może płynąć przede wszystkim stąd, iż zagrożona jest wypłacalność obowiązanego, w szczególności, gdy nie ma on dostatecznego majątku (Kodeks postępowania cywilnego. Komentarz do wybranych przepisów nowelizacji 2019, red. A. Jakubecki, Warszawa 2019).

W wielu przypadkach, w odniesieniu do spółek prawa handlowego, jedną z możliwości będzie odniesienie się do sprawozdania finansowego, w którym mogą znajdować się informacje wskazujące właśnie na zagrożenie wypłacalności, przykładowo:

• brak rezerw długoterminowych i krótkoterminowych na koszty i zobowiązania,
• niski zysk netto,
• znaczne zadłużenie,
• zobowiązania z tytułu emisji dłużnych papierów wartościowych,
• zobowiązania z tytułu pożyczki wobec jednostek powiązanych,
• zaprzestanie prowadzenia działalności, nieprowadzenie dalszych inwestycji przez spółkę.

Przykład praktyczny: w jednej z prowadzonych przez nas spraw Sąd uznał, iż sam fakt niezłożenia sprawozdań finansowych do Krajowego Rejestru Sądowego uprawdopodobnił istnienie interesu prawnego powoda. Sąd zabezpieczył roszczenie w całości.

Komentarz Capital Legal

Naszym zdaniem w każdej sytuacji, gdy podejrzewamy, iż dłużnik jest w trudnej sytuacji finansowej lub będzie starał się udaremnić zaspokojenie roszczenia, warto rozważyć wystąpienie do sądu z wnioskiem o udzielenie zabezpieczenia. W praktyce wniosek składany jest przeważnie wraz z pozwem, natomiast należy pamiętać, iż można go także złożyć na późniejszym etapie postępowania. Niewątpliwą zaletą opisanego mechanizmu prawnego jest „zamrożenie” środków na rachunku bankowym komornika na czas postępowania sądowego, bez dostępu przez obowiązanego. W wielu prowadzonych przez nas sprawach, zabezpieczenie roszczenia pieniężnego okazało się niezwykle skuteczną metodą na odzyskanie środków przez klientów Kancelarii.