Zakaz konkurencji członków zarządu wobec spółki – obowiązki i konsekwencje

Członkowie zarządu spółki kapitałowej odgrywają istotną rolę w wyznaczaniu kierunku działalności spółki, w szczególności poprzez dbanie o jej rozwój, zarządzanie posiadanymi zasobami, zapewnianie ciągłości działania przedsiębiorstwa oraz poprzez reprezentowanie spółki na zewnątrz. Z uwagi na kluczową rolę i dostęp do szczególnie ważnych informacji związanych z przedsiębiorstwem, są oni zobowiązani do przestrzegania pewnych standardów i obowiązków, które mają zapewnić zabezpieczenie interesów spółki i jej wspólników. Jednym z nich jest zakaz prowadzenia działalności konkurencyjnej wobec spółki. Jego nieprzestrzeganie może prowadzić do poważnych konsekwencji prawnych.

Zakres zakazu działalności konkurencyjnej

Przepisy wprowadzające zakaz działalności konkurencyjnej nie definiują pojęcia tego rodzaju działalności, jednak przyjmuje się, iż jest nią każda aktywność, która mogłaby stanowić zagrożenie dla interesów spółki, w której członek zarządu pełni funkcję.

Jest to więc tego rodzaju działalność, która nie pozostaje bez znaczenia dla sytuacji prawno-ekonomicznej spółki. Pojęcie działalności konkurencyjnej nie odnosi się wyłącznie do konkurencji w zakresie prowadzenia działalności gospodarczej, ale także do działalności konkurencyjnej odnoszonej do rywalizowania o pozyskanie zasobów finansowych czy też sponsorów oraz podejmowanie działań skierowanych na wzmocnienie pozycji spółki na rynku, przy jednoczesnym osłabieniu pozycji podmiotu konkurencyjnego.

Jednak za zajmowanie się interesami konkurencyjnymi uznaje się przede wszystkim prowadzenie działalności podobnej do działalności wykonywanej przez spółkę, w której członek zarządu pełni funkcję. Bez znaczenia pozostaje, czy działalność ta prowadzona jest przez członka zarządu we własnym imieniu, czy też na rzecz bądź za pośrednictwem innego podmiotu. Kluczową okolicznością jest pokrywanie się, przynajmniej częściowo, przedmiotu działalności każdego z podmiotów.

Zakaz konkurencji odnosi się także do uczestnictwa w spółce konkurencyjnej jako wspólnik spółki cywilnej lub osobowej, a także jako członek organu spółki kapitałowej. Zakaz konkurencji obejmuje ponadto udział w konkurencyjnej spółce kapitałowej w sytuacji, gdy członek zarządu posiada co najmniej 10% udziałów lub akcji spółki konkurencyjnej.

Umowny zakaz konkurencji i okres jego obowiązywania

Zakaz konkurencji, mimo iż wynika wprost z ustawy, może zostać doprecyzowany w umowie bądź statucie spółki. Może on również zostać uregulowany w odrębnej umowie zawartej z członkiem zarządu. Tego typu ograniczenie często ujmowane jest m.in. w umowie o świadczenie usług, umowie menadżerskiej, czy w odrębnej umowie wprowadzającej zakaz konkurencji, obok zawieranej umowy o pracę. Takie dodatkowe porozumienie może precyzować, jaki zakres działań uznawany jest za działalność konkurencyjną oraz ustanawiać konkretne konsekwencje jego naruszenia. Rozwiązanie to w wyższym stopniu zabezpiecza interesy spółki i może ułatwić dochodzenie roszczeń od członka zarządu naruszającego wprowadzony zakaz.

Ponadto należy zwrócić uwagę na fakt, iż zakaz konkurencji wynikający z przepisów obowiązuje jedynie od momentu powołania członka zarządu do pełnienia funkcji do chwili wygaśnięcia jego mandatu. Tym samym, najczęściej okazuje się, iż członek zarządu nie jest związany zakazem w momencie „odejścia” ze spółki, kiedy to ryzyko potencjalnych konfliktów pomiędzy nim a przedsiębiorstwem staje się największe. Z tego względu zawarcie dodatkowej umowy o zakazie konkurencji staje się dla spółki jeszcze bardziej korzystne, gdyż pozwala na przedłużenie czasu obowiązywania zakazu także na okres następujący po wygaśnięciu mandatu członka zarządu.

Odpowiedzialność członka zarządu za działalność konkurencyjną

Złamanie zakazu prowadzenia działalności konkurencyjnej wobec spółki może prowadzić do konsekwencji na wielu płaszczyznach.

Po pierwsze – odpowiedzialność odszkodowawcza. Zarówno członek zarządu spółki z ograniczoną odpowiedzialnością, jak i spółki akcyjnej, odpowiada za szkody, jakie wyrządza spółce wskutek działań podjętych w sprzeczności z obowiązującym prawem lub postanowieniami umowy (statutu) spółki. Naruszenie zakazu konkurencji, wobec spełnienia powyższych przesłanek, może więc prowadzić do konieczności naprawienia szkody, która obejmuje nie tylko rzeczywistą stratę poniesioną przez spółkę, ale także utracone korzyści.

Kolejnym ze skutków naruszenia zakazu konkurencji jest możliwość zawieszenia, a choćby odwołania członka zarządu z pełnionej funkcji. Ponadto, jeżeli członek zarządu został zatrudniony w spółce na podstawie umowy o pracę – naraża się na możliwość wypowiedzenia umowy przez pracodawcę z uwagi na naruszenie obowiązku dbałości o dobro przedsiębiorstwa.

Członek zarządu nieprzestrzegający zakazu konkurencji, w razie uprzedniego zawarcia dodatkowej umowy ze spółką, naraża się także na obowiązek zapłaty kary umownej, która jest niezależna od odszkodowania związanego z poniesioną przez spółkę szkodą.

Podsumowanie

Zakaz konkurencji pełni kluczową funkcję ochronną w relacji między spółką a jej zarządem. Jego naruszenie nie tylko prowadzi do odpowiedzialności finansowej, ale może także trwale podważyć reputację i zaufanie do członka zarządu. W interesie obu stron – spółki oraz członków zarządu – leży zatem precyzyjne określenie granic dozwolonej działalności oraz skrupulatne przestrzeganie obowiązujących zasad.

Artykuł autorstwa: apl. r. Anita Sagan

W razie pytań, a także pomysłów tematów na kolejne wydania Newsletter’a zapraszamy do kontaktu:

[email protected]