W dniu 22 grudnia 2022 r. Trybunał Sprawiedliwości Unii Europejskiej wydał orzeczenie w sprawie dotyczącej promocji nieokreślonych produktów leczniczych prowadzonej przez spółkę EUROAPTIEKA, która należy do grupy posiadającej sieć aptek na Łotwie (Wyrok TSUE z 22.12.2022 r., EUROAPTIEKA, C-530/20).
W 2016 r. EUROAPTIEKA ogłosiła na swojej stronie internetowej i w miesięczniku promocję, oferując obniżkę ceny zakupu dowolnego produktu leczniczego o 15% przy zakupie co najmniej trzech produktów. Łotewska inspekcja zdrowia publicznego zakazała spółce EUROAPTIEKA rozpowszechniania tej reklamy. Organ powołał się na krajowy przepis, zgodnie z którym zabrania się umieszczania w reklamie produktu leczniczego, adresowanej do ogółu społeczeństwa, informacji zachęcających do zakupu produktu leczniczego uzasadniających potrzebę zakupu produktu leczniczego jego ceną, ogłaszających specjalną wyprzedaż lub wskazujących, iż produkt leczniczy jest sprzedawany w pakiecie z innymi produktami leczniczymi (w tym po obniżonej cenie) lub innymi wyrobami.
EUROAPTIEKA argumentowała, iż łotewskie przepisy mają zastosowanie nie tylko w odniesieniu do reklamy konkretnego produktu leczniczego, ale także do reklamy produktów leczniczych w ogólności. Natomiast przepisy dyrektywy 2001/83, których wdrożenie ma na celu dekret nr 378, zawierający ww. przepis, nie mają zastosowania do każdej reklamy produktów leczniczych, a jedynie do reklamy określonych produktów leczniczych.
Zgodnie z art. 86 ust. 1 dyrektywy 2001/83 za „reklamę produktów leczniczych” uważa się dowolną formę obwoźnej [bezpośredniej] informacji, działalności agitacyjnej lub motywowania ukierunkowanego na zachęcanie do przepisywania, dostarczania, sprzedaży lub konsumpcji produktów leczniczych. W szczególności pojęcie to obejmuje:
- reklamę produktów leczniczych adresowaną do ogółu społeczeństwa,
- reklamę produktów leczniczych wobec osób uprawnionych do przepisywania lub dostarczania tych produktów,
- wizyty przedstawicieli handlowych ds. sprzedaży produktów leczniczych, składane osobom uprawnionym do przepisywania recept,
- dostarczanie próbek,
- dostarczanie zachęt do przepisywania lub dostarczania produktów leczniczych poprzez upominki, propozycje lub obietnicę dowolnej korzyści lub gratyfikacji, w formie pieniężnej lub w naturze, z wyjątkiem sytuacji, gdy ich rzeczywista wartość jest znikoma,
- sponsorowanie promocyjnych spotkań i kongresów naukowych, z udziałem osób uprawnionych do przepisywania lub do dostarczania produktów leczniczych,
Trybunał przypomniał, iż przepisy dyrektywy mają zastosowanie do każdego działania ukierunkowanego na zachęcanie do przepisywania, dostarczania, sprzedaży lub konsumpcji produktów leczniczych. Reklama dotycząca nieokreślonego zestawu produktów leczniczych niewymagających recepty, taka jak reklama obejmująca całą gamę produktów leczniczych dostępnych w aptece, może, podobnie jak reklama dotycząca tylko jednego określonego produktu leczniczego, być nadużywana lub niewłaściwie przygotowana i w konsekwencji mieć niekorzystny wpływ na zdrowie publiczne, zachęcając konsumentów do nieracjonalnego stosowania i nadmiernego spożycia danych produktów leczniczych. Produkty lecznicze mają bowiem szczególnych charakter, których skutki terapeutyczne odróżniają je w sposób istotny od innych towarów (wyrok z dnia 18 września 2019 r., VIPA, C‑222/18, EU:C:2019:751, pkt 73 i przytoczone tam orzecznictwo). Konsekwencją tych skutków terapeutycznych jest to, iż w sytuacji, gdy produkty lecznicze są przyjmowane bez potrzeby lub w sposób niewłaściwy, to mogą w poważnym stopniu zaszkodzić zdrowiu pacjenta, czego może nie być świadomy podczas ich spożywania. Trybunał orzekł więc, iż rozpowszechnianie informacji, które zachęcają do zakupu produktów leczniczych, uzasadniając potrzebę dokonania takiego zakupu ceną tych produktów leczniczych, ogłaszając specjalną wyprzedaż lub wskazując, iż wspomniane produkty lecznicze są sprzedawane w pakiecie z innymi produktami leczniczymi, w tym po obniżonej cenie, lub z innymi wyrobami, jest objęte pojęciem „reklamy produktów leczniczych” w rozumieniu tego przepisu, choćby jeżeli informacje te nie dotyczą określonego produktu leczniczego, ale nieokreślonych produktów leczniczych.
Oznacza to, iż ograniczenia wynikające z reklamy produktów leczniczych odnoszą się nie tylko do reklamy konkretnych produktów, ale również reklamy produktów leczniczych w ogóle, w tym promocji nieokreślonych produktów leczniczych. Stosowanie zachęt do zakupu nieokreślonych produktów leczniczych jest w ustawodawstwie polskim przedmiotem zakazu z art. 53 ust. 2 ustawy – Prawo farmaceutyczne. Przepis ten stanowi, iż reklama produktu leczniczego nie może polegać na oferowaniu lub obiecywaniu jakichkolwiek korzyści w sposób pośredni lub bezpośredni w zamian za nabycie produktu leczniczego lub dostarczanie dowodów, iż doszło do jego nabycia;
W orzecznictwie sądów krajowych od dawna przyjmowano wykładnię tego przepisu zgodną z omawianym wyrokiem TSUE, tj. obejmującą nie tylko reklamę konkretnych produktów leczniczych, ale i programy lojalnościowe oraz inne zachęty do nabywania leków danego producenta, produktów sprzedawanych przez określone hurtownie, czy wreszcie leków do nabycia w danej aptece (zob. np. wyrok WSA w Warszawie VI SA/Wa 4/19). Wyrok TSUE stanowi potwierdzenie przyjętej interpretacji przepisów krajowych i wzmacnia szeroki zakres zastosowania zakazu zachęcania do nabywania produktów leczniczych. Dopuszczony pozostaje jedynie niewielki zakres działań promocyjnych i reklamowych w odniesieniu do leków.
