Zastępcza kara pozbawienia wolności, więzienia, odsiadki lub aresztu za niewykonywanie kary ograniczenia wolności czy niepracowanie prac społecznych

4 miesięcy temu

Art. 65a. [Wstrzymanie wykonania zastępczej kary pozbawienia wolności]

§ 1. Sąd może w każdym czasie wstrzymać wykonanie zastępczej kary więzienia w wypadku, gdy skazany oświadczy na piśmie, iż podejmie odbywanie kary ograniczenia wolności i podda się rygorom z nią związanym; wstrzymanie następuje do czasu wykonania orzeczonej kary ograniczenia wolności.

§ 2. o ile skazany uchyla się od odbywania kary ograniczenia wolności, sąd zarządza wykonanie zastępczej kary pozbawienia wolności.

§ 3. W wypadkach wskazanych w § 1 i 2 sąd określa wymiar pozostałej do odbycia kary ograniczenia wolności lub zastępczej kary pozbawienia wolności, kierując się zasadami określonymi w art. 65 § 1 i 2.

§ 4. W posiedzeniu, o którym mowa w § 2, ma prawo wziąć udział prokurator, sądowy kurator zawodowy, skazany oraz jego obrońca.

§ 5. Na postanowienie w przedmiocie wstrzymania i zarządzenia wykonania zastępczej kary więzienia oraz określenia wymiaru pozostałej do odbycia kary przysługuje zażalenie.

§ 6. Niedopuszczalne jest ponowne wstrzymanie wykonania tej samej zastępczej kary więzienia na podstawie § 1.

Nie wszyscy skazani, którzy mają odbyć karę zastępczą pozbawienia wolności, wiedzą, iż mogą wystąpić do sądu o wstrzymanie wykonania tej kary orzeczonej w zamian za nie wykonaną grzywnę, ograniczenie wolności czy prac społecznych (art. 48a §1 k.k.w. i art. 65a §1 k.k.w.). Zastępcza kara więzienia zarządzana jest w przypadku uchylania się od wykonywania prac społecznych, czyli odróbek, a także wobec braku alternatywy dla tej kary zastępczej w postaci zastępczej kary grzywny. Do czasu zmiany przepisów sąd musiał taką zastępczą karę orzec. Od 1 lipca 2015 r. ma możliwość nieorzekania tej kary, o ile skazany wykaże się inicjatywą i pomysłowością.

Trzeba dostrzec jednak, iż część wyroków zapada w trybie nakazowym, a więc bez rozprawy, a skazani nie wiedzą o zapadłych wobec nich orzeczeniach i stąd ich nie wykonują. Nie wiedzą też o zamianie pierwotnie orzeczonej kary na karę zastępczą pozbawienia wolności. Tak więc to nie w sądzie, ale czasami dopiero od funkcjonariusza Służby Więziennej skazany może się dowiedzieć o nowej możliwości zwolnienia się od wykonania zastępczej kary pozbawienia wolności. Przy przyjęciu do jednostki skazani powinni być pytani, dlaczego nie odbyli kary ograniczenia wolności lub nie uiścili grzywny. Powszechną praktyką powinno być również w takim przypadku skierowanie pytania do skazanego, czy podejmie się odpracowania kary.

Wyjaśnieniem tej konstrukcji prawnej (art. 65a k.k.w.) sprowadza się do istotnego ograniczenia wykonywania kar zastępczych. Zasadą powinno być wykonanie kary ograniczenia wolności (odróbek) przede wszystkim w postaci zasadniczej i zgodnie z zasadą traktowania kary zastępczej więzienia jako ostateczność.

Instytucja przewidziana w treści art. 65a k.k.w. pozwala na wstrzymanie wykonania zastępczej kary więzienia w wypadku, gdy skazany oświadczy na piśmie, iż podejmie odbywanie kary ograniczenia wolności i podda się rygorom z nią związanym. Wprowadzone do ustawy rozwiązanie prezentuje wysoki walor wychowawczy, a także ogranicza populację penitencjarną oraz wydatki budżetowe w tym zakresie. Jest ono zatem alternatywą dla zastępczej kary pozbawienia wolności.

Ustawodawca wskazuje bowiem, iż po spełnieniu określonych tam przesłanek sąd może w każdym czasie wstrzymać wykonanie zastępczej kary pozbawienia wolności. Zapis ten sygnalizuje fakultatywność orzeczenia w analizowanym zakresie — przez użycie zwrotu „może”. Tymczasem szczegółowa analiza powołanego przepisu wzmacnia dość istotnie charakter przedmiotowej instytucji. Ustawodawca bowiem nie określa sytuacji, w których praktyczne jej zastosowanie będzie niedopuszczalne. Nie wprowadza klauzul generalnych czy jakichkolwiek podstaw ocennych, prowadzących do pełnej uznaniowości w analizowanym zakresie. Jedynym kryterium jest złożenie pisemnego oświadczenia o podjęciu odbywania kary ograniczenia wolności i poddaniu się rygorom z nią związanym. Można zatem oczekiwać, iż złożenie przez skazanego stosownego oświadczenia będzie skutkowało wstrzymaniem wykonania zastępczej kary pozbawienia wolności. Decyzja sądu w tym zakresie jest co prawda fakultatywna, ale co do zasady powinna być pozytywna, chyba iż prawdopodobieństwo wykonania kary ograniczenia wolności jest nadzwyczaj nikłe.

Dodatkowym argumentem potwierdzającym pojawiające się na tym tle wątpliwości jest zapis § 6, z którego wynika, iż niedopuszczalne jest ponowne wstrzymanie wykonania tej samej zastępczej kary więzienia na podstawie § 1. Należy zatem przyjąć, iż zaproponowane przez ustawodawcę rozwiązanie jest jednorazową szansą na uniknięcie odbywania zastępczej kary pozbawienia wolności, co pozostaje zresztą w zgodzie z ideą analizowanej konstrukcji prawnej. Taki sposób wykładni pozostawałby również w zgodzie z zasadą przedmiotowej instytucji.

Pamiętajmy, iż wstrzymanie wykonania zastępczej kary więzienia ma charakter fakultatywny. W takim razie każdorazowa ocena realności wykonania orzeczonej kary ograniczenia wolności w formie podstawowej pozostawiona będzie dyskrecjonalnej władzy sędziego. Przy rozstrzyganiu w przedmiocie wstrzymania wykonania kary zastępczej decydujące znaczenie będzie miała ocena postawy skazanego, która uznana została za uchylanie się od odbywania kary ograniczenia wolności lub obowiązków orzeczonych na podstawie art. 34 § 3 k.k., a także rozmiary i formy tego uchylania się. Nie bez znaczenia powinna być też ocena adekwatności i warunków osobistych skazanego, która może mieć wpływ na prognozowanie, na ile realne jest podjęcie przez skazanego wykonania pracy społecznie użytecznej.

Istotne znaczenie pod kątem zastosowania przedmiotowej instytucji będzie miało jednak zachowanie skazanego po zarządzeniu wykonania kary zastępczej (zapłata świadczenia pieniężnego, wykonanie obowiązku probacyjnego).

Mając powyższe okoliczności na uwadze, sąd może zatem uznać, iż mimo złożenia przez skazanego stosownego oświadczenia wykonanie kary ograniczenia wolności w formie pierwotnej będzie — z uwagi na postawę skazanego — niemożliwe lub niecelowe.

Przeciwko „warunkowemu” wstrzymaniu wykonania kary może przemawiać przede wszystkim składanie wielu oświadczeń i obietnic w trak cie postępowania wykonawczego co do chęci odbywania kary ograniczenia wolności, z których to zobowiązań skazany się nie wywiązał, a także okres, jaki upłynął od dnia, kiedy skazany miał rozpocząć odbywanie kary ograniczenia wolności.

Wszczęcie postępowania w przedmiocie wstrzymania wykonania zastępczej kary więzienia możliwe jest tylko po uprzednim złożeniu pisemnego oświadczenia o podjęciu odbywania kary ograniczenia wolności i poddaniu się rygorom z nią związanym. Oświadczenie to nie jest wnioskiem skazanego powyższego jest brak konieczności jego uzasadniania. Niemniej, w interesie skazanego leży zwrócenie uwagi sądu na okoliczności usprawiedliwiające jego uprzednie zachowanie, które doprowadziło do zarządzenia kary zastępczej. Ustawodawca nie precyzuje nadto wymogów, jakie spełniać powinno przedmiotowe oświadczenie.

Postępowanie to zostaje zatem wszczęte wyłącznie z inicjatywy samego skazanego. Sąd bezzwłocznie wyznacza posiedzenie w celu rozpoznania przedmiotowego oświadczenia i wydaje stosowne postanowienie, uwzględniając bądź nie uwzględniając wniosku skazanego o wstrzymanie wykonania zastępczej kary więzienia orzeczonej w miejsce niewykonanej kary ograniczenia wolności. Posiedzenie to odbywa się bez udziału stron. Rozstrzygnięcie w tym zakresie zarówno pozytywne, jak i negatywne — podlega zaskarżeniu, co wynika wprost z treści art. 65a § 3 k.k.w.

W przypadku uwzględnienia wniosku skazanego postanowienie zgodnie z regułą z art. 9 § 3 k.k.w. wykonalne jest z chwilą wydania, co oznacza obowiązek natychmiastowego zwolnienia skazanego z zakładu karnego. wykonania zastępczej kary więzienia orzeczonej w miejsce niewykonanej kary ograniczenia wolności. Posiedzenie to odbywa się bez udziału stron.

Wskazać nadto należy, iż „warunkowe” wstrzymanie wykonania zastępczej kary więzienia może nastąpić w każdym czasie. Oznacza to możliwość procedowania w analizowanym zakresie od chwili wydania nieprawomocnego postanowienia o zarządzeniu wykonania kary zastępczej do chwili jej wykonania w całości. Wobec tego nie można wykluczyć sytuacji, kiedy oświadczenie to zostanie złożone w toku posiedzenia, o którym mowa w art. 65 § 3 k.k.w.

Zauważyć należy, iż w przypadku nieuwzględnienia wniosku skazanego o wstrzymanie wykonania zastępczej kary więzienia przepis art. 43lb k.k.w. pozwala na odbycie kary zastępczej poza zakładem karnym w systemie dozoru elektronicznego (obroża na nogę). Co istotne, zaproponowane rozwiązanie ma zastosowanie również wobec kary więzienia orzeczonej w warunkach, o których mowa w art. 37b k.k. lub w art. 87 § 2 k.k.