Karalność czynienia przygotowań do przestępstwa nie zapobiegła tragicznym zamachom. Z dużą ostrożnością trzeba też podchodzić do kazuistycznych zmian zaostrzających kary.

Zbrodnie w szpitalu uniwersyteckim w Krakowie i na kampusie Uniwersytetu Warszawskiego muszą przerażać. Należy wyciągnąć wnioski z tych tragedii, jednak nie mogą one sprowadzać się wyłącznie do kolejnych postulatów zmian w prawie karnym. Przepis sam w sobie nie zapobiegnie zamachowi.

Trzeba chronić, ale jak?

Po zabójstwie lekarza, który pełnił dyżur w krakowskim szpitalu 29 kwietnia 2025 r., pojawiły się zapowiedzi zwiększenia ochrony prawnej pracowników medycznych.

Istnieje oczywiście przestrzeń do analizy, w jaki sposób lekarze, pielęgniarki czy ratownicy medyczni mogliby korzystać ze wzmożonej ochrony prawnej w razie naruszenia ich nietykalności cielesnej czy znieważenia. Notabene, rząd proceduje już ustawę, która:

(…) ma na celu zwiększenie ochrony funkcjonariuszy publicznych oraz osób, które – choć nie posiadają formalnego statusu funkcjonariusza – narażają swoje zdrowie i życie w celu ochrony porządku publicznego i ratowania innych ludzi. (…) wzmocniona ochrona będzie służyć także wszystkim osobom wykonującym działania ratownicze, takim jak ratownicy Wodnego Ochotniczego Pogotowia Ratunkowego, Górskiego Ochotniczego Pogotowia Ratunkowego i Tatrzańskiego Ochotniczego Pogotowia Ratunkowego, a także obywatelom, którzy podejmują interwencję w obronie innych, czy po prostu udzielają pomocy ludziom na ulicy.

Propozycje zmian w przepisach powinny opierać się na rzetelnej i wszechstronnej diagnozie – co zawodzi. Nie wydaje się, by atak na lekarza w krakowskim szpitalu mógł zostać powstrzymany jakąkolwiek regulacją prawa karnego, przewidującą surową odpowiedzialność karną sprawcy zamachu (abstrahując od kwestii jego poczytalności w czasie czynu).

Również szokujący zamach na terenie kampusu uniwersyteckiego w centrum Warszawy rodzi pytania o adekwatną karę. 7 maja 2025 r. młody sprawca pozbawił życia pracownicę uniwersytetu dzięki siekiery.

W obu opisanych przypadkach sprawcy zabójstwa już dziś grozi dożywotnie pozbawienie wolności – najwyższa możliwa kara. Nie da się jeszcze bardziej zwiększyć ustawowego zagrożenia. Żerowanie na łzach i emocjach, by politycznie postulować powrót do kary śmierci, uzasadniając ją zabójstwem na kampusie, to nieakceptowalna narracja.

Podkreślmy, iż kilka jeszcze wiemy o stanie zdrowia psychicznego sprawców zabójstwa lekarza i pracownicy uniwersytetu. Jeśliby okazało się, iż byli niepoczytalni, nie mogliby być skazani za żadne przestępstwo, a więc nie mogliby podlegać choćby karze śmierci ulubionej przez populistów.

Przygotowania karalne, ale trudno wykrywalne

Tragicznym zamachom nie zapobiegł przepis przewidujący odpowiedzialność karną za przygotowanie do zabójstwa. Regulacja obowiązuje od 1 października 2023 r. Sprawca, który pozbawił życia lekarza czynił przygotowania do zbrodni:

• przysposobił narzędzie,
• udał się w podróż do Krakowa,
• odnalazł gabinet,
• wszedł i zadał śmiertelne ciosy.

To, co robił, było rozciągniętym w czasie przygotowywaniem się do ataku. Grozi za nie do 15 lat pozbawienia wolności.

Ale czy dało się wiarygodnie stwierdzić, iż mężczyzna nosi się z zamiarem zabicia człowieka? Że właśnie w tym celu wyjeżdża do Krakowa?

Przepis obiecujący ochronę prawną przed czynnościami przygotowawczymi będzie bezsilny, dopóki odpowiednie służby nie stwierdzą podjęcia przez konkretną osobę zabronionych prawnie aktywności.

Zabójstwo na terenie uniwersytetu także było poprzedzone przygotowywaniem się sprawcy do tego brutalnego aktu. Wyposażenie się w siekierę stanowiło namacalną wskazówkę, iż student zamierza zrobić coś strasznego.

Jednak choćby najszersza ochrona prawna rozciągająca się na wszystkie stadia poprzedzające dokonanie zabójstwa nie gwarantuje zapobiegnięcia zbrodni. W aktualnym stanie prawnym obu sprawców można byłoby zatrzymać i skazać zanim doszło do tragedii. Problem w tym, iż nie można wymagać od ludzi, by zamienili się we wróżkę czytającą w myślach, będącą w stanie przewidzieć, co ktoś zamierza zrobić, kiedy i gdzie dojdzie do przestępstwa.

Nowelizowanie przepisów też nie zmieni sytuacji jak za dotknięciem czarodziejskiej różdżki. Dlatego z dużą ostrożnością należy podchodzić do mechanicznego zaostrzania sankcji. Co z tego, iż kara za przygotowanie wzrośnie do 30 lat więzienia, skoro tak czy inaczej nie będzie się go dało wychwycić i zawczasu powstrzymać zamachowca.

Groźna kazuistyka

Im bardziej karygodne przestępstwo, tym większa pokusa kazuistycznych zmian legislacyjnych.

Z taką sytuacją mieliśmy do czynienia w 2010 r. po tragicznym zabójstwie policjanta, który na urlopie zareagował na chuligański wybryk dwóch nastolatków i w odwecie został ugodzony nożem. Wówczas dopisano do Kodeksu karnego nowy typ kwalifikowany: zabójstwo funkcjonariusza publicznego popełnione podczas lub w związku z pełnieniem przez niego obowiązków służbowych związanych z ochroną bezpieczeństwa ludzi lub ochroną bezpieczeństwa lub porządku publicznego (Sejm VI kadencji, druk nr 2986).

Aktualnie art. 148 § 3 in fine k.k. przewiduje podwyższenie dolnej granicy sankcji w porównaniu do zabójstwa typu podstawowego – z 10 do 15 lat pozbawienia wolności. Surowsza sankcja nie mogła mieć zastosowania do zabójstwa już popełnionego, gdyż surowsze prawo nie działa wstecz. Mimo to sprawcy usłyszeli wyroki 15 i 25 lat więzienia – możliwe do wymierzenia bez konieczności jakichkolwiek zmian w prawie.

Kazuistyczne nowelizowanie przepisów jako odpowiedź na głośne zdarzenie oznacza zmianę w prawie, nie w rzeczywistości pozanormatywnej. Nowy przepis nie cofnie czasu, a to, czy zmieni coś na przyszłość nie jest w ogóle przesądzone.

Zamiast nowelizowania prawa karnego materialnego, może warto rozpocząć od drobnych a praktycznych zmian ułatwiających dochodzenie sprawiedliwości przez osoby zaatakowane w miejscu pracy, w szczególności lekarzy.

Przykładowo, znieważenie czy fizyczny atak na taką osobę powinien być ścigany z urzędu w każdym przypadku, niezależnie od wagi przestępstwa. Pokrzywdzony nie musiałby na własną rękę troszczyć się o zebranie dowodów i przygotowanie aktu oskarżenia, ale mógłby poświęcić się leczeniu kolejnych pacjentów.

Zachęcam do udostępniania linka do analizy w mediach społecznościowych. Portal Dogmaty Karnisty to zarejestrowane czasopismo, które możesz cytować również w klasyczny sposób w swoim tekście, piśmie procesowym lub uzasadnieniu wyroku. Skorzystaj z poniższego wzoru:

• M. Małecki, Zbrodnia na kampusie: kazuistyczne zaostrzanie prawa nie zapobiegnie zamachom, DogmatyKarnisty.pl z 12.05.2025