15 września 2023 r. weszły w życie zmiany Kodeksu spółek handlowych implementujące do polskiego porządku prawnego elementy Dyrektywę 2019/2121 z dnia 27 listopada 2019 r. zmieniającej dyrektywę (UE) 2017/1132 w odniesieniu do transgranicznego przekształcania, łączenia i podziału spółek. Nowelizacja stanowi kolejny etap wdrażania tzw. pakietu prawa spółek. Zmiany są kolejnym krokiem zmierzającym do ułatwienia wewnątrzwspólnotowej mobilności spółek w ramach realizacji unijnej swobody przedsiębiorczości.
Na podstawie nowych przepisów wprowadzono do polskiego porządku prawnego między innymi nowe typy operacji transgranicznych:
- Podziały, w ramach których dopuszczalne będą: podział przez zawiązanie nowej spółki, podział przez przejęcie i związanie nowej spółki oraz podział przez wydzielenie oraz
- przekształcenia transgraniczne spółek kapitałowych oraz spółki komandytowo-akcyjnej.
Regulacje przewidują dodatkowe mechanizmy ochronne wierzycieli, wspólników oraz pracowników, zwiększające transparentność procesów dla podmiotów zaangażowanych w reorganizację. Mechanizmy te obejmują między innymi:
- możliwość złożenia uwag do planu operacji transgranicznych,
- rozszerzenie obowiązków informacyjnych wobec poszczególnych grup poprzez przedstawienie w toku procedur odpowiednich sprawozdań oraz
- obowiązek przygotowania harmonogramu danego procesu.
Ustawa w nowym brzmieniu rozszerza również możliwość żądania przez wspólnika odkupu jego akcji lub udziałów, precyzując ponadto wytyczne dotyczące ceny wykupu. Co istotne z praktycznego punktu widzenia, na mocy nowelizacji zmianie uległy również terminy dla dokonania czynności w ramach procesów reorganizacji.
Rozbudowane zostały również uprawnienia związane z kontrolą legalności reorganizacji transgranicznych. Sąd rejestrowy, przed wydaniem stosownego zaświadczenia o zgodności połączenia transgranicznego z prawem polskim, bada, czy połączenie transgraniczne nie służy nadużyciu, naruszeniu lub obejściu prawa. o ile wystąpią poważne wątpliwości wskazujące na to, iż połączenie transgraniczne służy nadużyciu, naruszeniu lub obejściu prawa, sąd może zwrócić się o opinię do adekwatnych organów w celu zbadania określonego zakresu działalności spółki lub zasięgnąć opinii biegłego. W toku nowej procedury połączeniowej, zarząd spółki wraz z wnioskiem o wydanie zaświadczenia o zgodności z prawem polskim w zakresie procedury podlegającej temu prawu składa do sądu rejestrowego również wniosek do adekwatnego organu podatkowego o wydanie opinii w zakresie transgranicznego przekształcenia, połączenia albo podziału spółki. Treść opinii jest regulowana w Ordynacji Podatkowej i obejmuje:
- ocenę, czy nie istnieje uzasadnione przypuszczenie, iż transgraniczne przekształcenie, połączenie albo podział spółki może:
- stanowić czynność lub element czynności skutkującej unikaniem opodatkowania,
- być przedmiotem decyzji wydanej z zastosowaniem środków ograniczających umowne korzyści, lub
- stanowić nadużycie prawa w rozumieniu ustawy o podatku od towarów i usług oraz
- potwierdzenie, iż są zaspokojone lub zabezpieczone zobowiązania pieniężne spółki wobec organów podatkowych lub niepodatkowe należności budżetowe o charakterze publicznoprawnym.
W celu zwiększenia transparentności obrotu międzynarodowego, wprowadzono normy kolizyjne w przypadku operacji transgranicznych, wskazując moment wydania zaświadczenia o zgodności procesu z prawem polskim jako moment graniczny dla stosowania polskich przepisów.
Poza rozwiązaniami transgranicznymi, nowelizacja wprowadza modyfikacje istotne dla spółek krajowych. Najistotniejszą z nich jest rozszerzenie możliwości reorganizacji spółek na spółki komandytowo-akcyjne. Spółki te, w ramach rozszerzonej zdolności łączeniowej i podziałowej, mogą uczestniczyć w połączeniach jako przejmujące, nowo zawiązane oraz w podziałach jako spółka dzielona.
W nowelizacji wprowadzony zostaje nowy typ uproszczonego połączenia krajowego, odbywającego się bez przyznania udziałów lub akcji spółki. Jest ono dopuszczalne, gdy jeden wspólnik posiada bezpośrednio lub pośrednio wszystkie udziały lub akcje w łączących się spółkach albo wspólnicy łączących się spółek posiadają udziały lub akcje w tej samej proporcji we wszystkich łączących się spółkach. W tym przypadku wierzyciel nieuczestniczącej w połączeniu spółki posiadającej bezpośrednio wszystkie udziały albo akcje spółki przejmowanej może żądać od tej spółki zabezpieczenia swoich roszczeń, o ile uprawdopodobni, iż połączenie zagraża ich zaspokojeniu.
Polskie spółki otrzymały ponadto możliwość przeprowadzania podziału przez wyodrębnienie. Umożliwia ono przeniesienie części majątku spółki dzielonej na istniejącą lub nowo zawiązaną spółkę lub spółki za udziały lub akcje spółki lub spółek przejmujących lub nowo zawiązanych, które obejmuje spółka dzielona. Rozwiązanie to jest analogiczne do wprowadzanych mechanizmów transgranicznych.
Równolegle (od 15 września 2023 r.) w ramach odrębnej ustawy weszły w życie również przepisy dotyczące uczestnictwa pracowników w spółce powstałej w wyniku transgranicznego przekształcenia, połączenia lub podziału spółek.
Wdrożenie nowych rozwiązań należy ocenić pozytywnie z perspektywy obrotu międzynarodowego, gdyż prowadzi do ułatwienia operacji transgranicznych, które wedle dotychczasowych zasad musiały być przeprowadzane wieloetapowo. Zwiększenie mobilności w ramach rozwijania swobody przedsiębiorczości na terytorium Unii Europejskiej doprowadzi do zwiększenia konkurencyjności podmiotów krajowych na rynku europejskim oraz wzrostu atrakcyjności Polski jako miejsca prowadzenia działalności. Uproszczenie procedur, ze względu na wprowadzenie dodatkowych form zabezpieczenia, nie powinno jednak mieć negatywnego wpływu na pewność ani bezpieczeństwo obrotu.
