Zmiany w KPC dotyczące postępowania zażaleniowego

Skład sądu

Nowelizacja wprowadza zmiany w zakresie składu sądu adekwatnego do rozpoznania zażalenia.

Dotąd obowiązywała ogólna reguła, iż sąd rozpoznaje zażalenie w składzie trzech sędziów, a odrzucenie zażalenia następuje w składzie jednoosobowym.

Zasady te ulegną modyfikacji. Teraz regułą będzie, iż sąd orzeka w składzie jednego sędziego w przypadku tzw. zażaleń pionowych, czyli zażaleń przysługujących do sądu II instancji na niektóre postanowienia sądu I instancji.

Skład jednoosobowy adekwatny będzie przy tym:

Odmiennie kształtować się będzie sytuacja w przypadku zażaleń poziomych (przysługujących do innego składu tego samego sądu) na pewne postanowienia sądu I i II instancji. I tak – do ich rozpoznania przez cały czas adekwatny będzie sąd w składzie trzech sędziów (art. 394^1a § 1² KPC, art. 394² § 1³ KPC), podczas gdy odrzucenie takiego zażalenia następowało będzie w składzie jednoosobowym (art. 394^1a § 1¹ KPC, art. 394² § 1² KPC).

Zmiany dotyczą więc składu sądu, jaki jest adekwatny do rozpoznania zażalenia. Skład sądu do odrzucenia zażalenia pozostaje natomiast niezmienny i dalej jest to skład jednoosobowy (zarówno w przypadku zażaleń pionowych, jak i w przypadku zażaleń poziomych).

Wyżej wymienione przepisy określające skład sądu jako trzyosobowy znajdą już zastosowanie w praktyce – ZmKPC23(3) uchyla jednocześnie obowiązujące obostrzenia covidowe, które przewidują z kolei, iż w I i ii instancji sąd rozpoznaje sprawy w składzie jednego sędziego.

Zażalenia na postanowienia sądu II instancji

W ramach nowelizacji po raz kolejny rozszerzono katalog postanowień sądu II instancji, od których przysługuje zażalenie.

Przypomnijmy jeszcze, iż zażalenie na postanowienie sądu II instancji przysługuje wówczas, gdy sąd ten wydaje pewne postanowienia „po raz pierwszy”, a nie wskutek rozpoznania zażalenia na postanowienie sądu I instancji.

Wcześniejsza nowelizacja wprowadzona ZmKPC23(2) dość znacząco rozszerzyła już katalog zaskarżalnych postanowień sądu II instancji. Niemniej jednak – mimo iż stanowiła ona krok w dobrą stronę – przez cały czas nie naprawiła wszystkich niedociągnięć istniejącej regulacji.

Obecna nowelizacja wprowadza w tym zakresie dwie zmiany. Od 28.9.2023 r. zażalenie będzie przysługiwało także na postanowienia sądu II instancji, których przedmiotem jest:

Jeśli idzie o pierwszą z wyżej wymienionych zmian, to 1.7.2023 r. wprowadzono art. 394² § 1¹ pkt 4¹ KPC przewidujący, iż zażalenie służy na postanowienia sądu II instancji w przedmiocie wynagrodzenia biegłego. Teraz dodano – w pełni słusznie – iż zażalenie przysługuje również na postanowienia tego sądu, których przedmiotem jest wynagrodzenie mediatora i należności świadka. Zbliża to standard ochrony prawnej do tego, jaki obowiązuje przed sądem I instancji (por. art. 394^1a § 1 pkt 9 KPC). Niemniej jednak dalej nie przewidziano – z szerzej nieznanych względów – możliwości wniesienia zażalenia na postanowienia sądu II instancji w przedmiocie wynagrodzenia kuratora ustanowionego dla strony, podczas gdy istnieje możliwość wniesienia środka zaskarżenia na tożsame postanowienia wydane w postępowaniu I-instancyjnym.

Z kolei druga wprowadzana w tej chwili zmiana naprawia błąd wcześniejszej jeszcze nowelizacji KPC z 2019 r. przyjętej ustawą z 4.7.2019 r. o zmianie ustawy – Kodeks postępowania cywilnego oraz niektórych innych ustaw (Dz.U. z 2019 r. poz. 1469).

W stanie prawnym obowiązującym do 7.11.2019 r. – czyli do czasu wejścia w życie wyżej wskazanej, dużej noweli z 2019 r. – postanowienia sądu II instancji odrzucające wniosek o doręczenie orzeczenia z uzasadnieniem mogły być kwestionowane w drodze zażalenia do SN. W sprawach, w których przysługuje skarga kasacyjna, zażalenie przysługiwało bowiem na postanowienia sądu II instancji „kończące postępowanie w sprawie” (dawniej: art. 394¹ § 2 KPC) – rozumiano tak właśnie m.in. niektóre postanowienia odmawiające uzasadnienia orzeczenia oraz jego doręczenia (te, wskutek wydania których, niemożliwe było skuteczne wniesienie skargi kasacyjnej do SN).

Wydaje się, iż zmiana z 2019 r. nie była w tym zakresie intencjonalna. Ustawodawca eliminując przepis art. 394¹ § 2 KPC, zmienił wówczas treść art. 394² § 1 KPC, przewidując w nim, iż zażalenie do innego składu sądu II instancji przysługuje na postanowienie tego sądu o odrzuceniu apelacji. Niemniej uszło uwadze ustawodawcy, iż postanowienia sądu II instancji odrzucające apelację nie były jedynymi postanowieniami tego sądu „kończącymi postępowanie w sprawie”.

W konsekwencji od 1.7.2023 r. – na mocy ZmKPC23(2) – rozszerzono katalog zaskarżalnych postanowień sądu II instancji także na:

Zapominano jednak wtedy o postanowieniach tego sądu w przedmiocie odmowy uzasadnienia orzeczenia oraz jego doręczenia.

Wprowadzając teraz ponownie możliwość zaskarżenia postanowień sądu II instancji, których przedmiotem jest odmowa uzasadnienia orzeczenia oraz jego doręczenia, ZmKPC23(3) naprawia wcześniejsze błędy w tym zakresie. Jedyna różnica polega na tym, że:

Jednocześnie wprowadzone zmianą powodują, iż w zakresie możliwości skarżenia postanowień w przedmiocie odmowy uzasadnienia orzeczenia oraz jego doręczenia sytuacja prawna strony występującej przed sądem II instancji nie będzie odbiegała na jej niekorzyść od sytuacji przed sądem I instancji.

Komentarz