W dobie mediów społecznościowych i powszechnego dostępu do internetu, granica między swobodą wypowiedzi a naruszeniem dóbr osobistych staje się coraz bardziej płynna. Codziennie tysiące Polaków publikuje treści, które mogą zostać zakwalifikowane jako zniesławienie lub zniewaga – przestępstwa prywatnoskargowe, które mimo podobieństw różnią się w sposób fundamentalny. Nieświadomość tych różnic może prowadzić do poważnych konsekwencji prawnych.
Jako doświadczony prawnik specjalizujący się w sprawach o ochronę dóbr osobistych obserwuję rosnącą liczbę spraw, w których zarzuty dotyczące zniesławienia lub zniewagi wynikają z nieznajomości przepisów lub błędnej interpretacji granic wolności słowa. W niniejszym artykule przedstawię najważniejsze różnice między tymi przestępstwami, omówię elementy niezbędne do skutecznej obrony oraz wskażę, kiedy naruszenie cudzej godności może skutkować odpowiedzialnością karną.
Czym jest zniesławienie w świetle polskiego prawa?
Zniesławienie, uregulowane w art. 212 Kodeksu karnego, polega na pomawianiu innej osoby, grupy osób, instytucji, osoby prawnej lub jednostki organizacyjnej o takie postępowanie lub adekwatności, które mogą poniżyć ją w opinii publicznej lub narazić na utratę zaufania potrzebnego dla danego stanowiska, zawodu lub rodzaju działalności. Istotą zniesławienia jest więc rozpowszechnianie informacji, które mogą zaszkodzić reputacji pokrzywdzonego.
Warto zaznaczyć, iż zniesławienie dotyczy zarzutów odnoszących się do faktów, które teoretycznie można zweryfikować. Może to dotyczyć np. nieprawdziwych twierdzeń o nieuczciwości w działalności zawodowej, łapownictwie czy niemoralnym prowadzeniu się. Przestępstwo to jest zagrożone karą grzywny, ograniczenia wolności, a w przypadku wykorzystania środków masowego komunikowania choćby karą więzienia do roku.
Kiedy mamy do czynienia ze zniewagą?
Zniewaga, określona w art. 216 Kodeksu karnego, polega natomiast na ubliżeniu innej osobie w jej obecności, pod jej nieobecność, ale publicznie lub w zamiarze, aby zniewaga do tej osoby dotarła. W przeciwieństwie do zniesławienia, zniewaga nie opiera się na pomawianiu o fakty, ale na wyrażeniu negatywnej oceny wartości człowieka, często poprzez użycie obraźliwych słów, gestów czy rysunków.
Zniewaga ma charakter bardziej subiektywny i dotyczy wyrażenia lekceważenia czy pogardy wobec drugiej osoby. Przykładami zniewagi są obelgi, wulgarne epitety czy obraźliwe gesty. Za zniewagę grozi kara grzywny lub ograniczenia wolności, a w przypadku użycia środków masowego komunikowania możliwe jest zastosowanie kary więzienia do roku.
Co istotne, o tym czy dane zachowanie stanowi zniewagę decydują normy społeczne i kulturowe obowiązujące w danym środowisku oraz okoliczności, w jakich doszło do zdarzenia.
Jakie są najważniejsze różnice między zniesławieniem a zniewagą?
Główna różnica między zniesławieniem a zniewagą tkwi w przedmiocie i charakterze naruszenia. Zniesławienie dotyczy rozpowszechniania faktów (nawet nieprawdziwych) mogących poniżyć osobę w opinii publicznej. Zniewaga natomiast odnosi się do wyrażenia pogardy czy lekceważenia, bez odniesienia do konkretnych faktów czy zdarzeń.
Druga istotna różnica dotyczy formy przekazu. Zniesławienie wymaga pomówienia osoby wobec osób trzecich, podczas gdy zniewaga może zostać dokonana bezpośrednio wobec pokrzywdzonego, bez udziału osób trzecich.
Trzecia różnica wiąże się z możliwością obrony poprzez wykazanie prawdziwości twierdzeń. W przypadku zniesławienia sprawca może uniknąć odpowiedzialności, jeżeli zarzut był prawdziwy i służył obronie społecznie uzasadnionego interesu. W przypadku zniewagi prawdziwość obraźliwych twierdzeń nie ma znaczenia dla odpowiedzialności karnej.
Czy prawda stanowi skuteczną obronę przed zarzutem zniesławienia?
Prawda może stanowić skuteczną obronę przed zarzutem zniesławienia, ale tylko pod pewnymi warunkami. Art. 213 § 1 i 2 Kodeksu karnego wprowadza tzw. kontratyp dozwolonej krytyki. Zgodnie z tym przepisem, nie popełnia przestępstwa zniesławienia, kto publicznie podnosi lub rozgłasza prawdziwy zarzut:
- dotyczący postępowania osoby pełniącej funkcję publiczną
- służący obronie społecznie uzasadnionego interesu
Oznacza to, iż samo wykazanie prawdziwości zarzutu nie zawsze wystarczy do uniknięcia odpowiedzialności. Konieczne jest również udowodnienie, iż działanie sprawcy służyło obronie społecznie uzasadnionego interesu. W praktyce sądowej ocena, czy krytyka służyła takiemu interesowi, bywa niejednolita i zależy od konkretnych okoliczności sprawy.
Jakie dowody są najważniejsze w sprawach o zniesławienie i zniewagę?
W sprawach o zniesławienie najważniejsze znaczenie mają dowody potwierdzające rozpowszechnienie zarzutów oraz ich potencjalny wpływ na reputację pokrzywdzonego. W przypadku zniesławienia dokonanego w internecie będą to zrzuty ekranu, logi, dane z serwerów czy zeznania świadków.
Przy obronie przed zarzutem zniesławienia istotne są także dowody potwierdzające prawdziwość podniesionych zarzutów oraz ich związek z interesem społecznym. Mogą to być dokumenty, nagrania, korespondencja elektroniczna czy zeznania świadków potwierdzające faktyczne zachowanie opisywane w domniemanym zniesławieniu.
W sprawach o zniewagę najważniejsze są dowody potwierdzające sam fakt zniewagi oraz okoliczności jej dokonania. Często pomocne są nagrania, zeznania świadków czy treść wiadomości elektronicznych. Istotne znaczenie może mieć także opinia biegłego językoznawcy co do charakteru użytych sformułowań.
Kiedy czyn jest ścigany z oskarżenia prywatnego?
Zarówno zniesławienie, jak i zniewaga są przestępstwami ściganymi z oskarżenia prywatnego. Oznacza to, iż to pokrzywdzony, a nie prokurator, jest odpowiedzialny za wniesienie i popieranie oskarżenia przed sądem. Pokrzywdzony występuje w takich sprawach w roli oskarżyciela prywatnego.
Wyjątek stanowią sytuacje, gdy prokurator uzna, iż wymaga tego interes społeczny – wówczas może wszcząć postępowanie z urzędu lub przyłączyć się do już toczącego się postępowania. Dzieje się tak zwłaszcza w przypadkach, gdy zniesławienie lub zniewaga dotyczą funkcjonariuszy publicznych lub mają szerszy wymiar społeczny.
Postępowanie prywatnoskargowe rozpoczyna się od wniesienia przez pokrzywdzonego prywatnego aktu oskarżenia do sądu rejonowego adekwatnego ze względu na miejsce popełnienia przestępstwa. W takich sprawach brak jest postępowania przygotowawczego (śledztwa lub dochodzenia) prowadzonego przez organy ścigania.
Czy można uniknąć procesu dzięki mediacji w sprawach o zniesławienie?
Mediacja stanowi skuteczną alternatywę dla postępowania sądowego w sprawach o zniesławienie i zniewagę. Jako dobrowolny i poufny proces negocjacji z udziałem bezstronnego mediatora, mediacja pozwala stronom na wypracowanie satysfakcjonującego porozumienia bez konieczności prowadzenia długotrwałego procesu sądowego.
W praktyce mediacja w sprawach o zniesławienie i zniewagę często kończy się przeprosinami, sprostowaniem nieprawdziwych informacji lub zobowiązaniem do zaniechania dalszych naruszeń. Ugoda zawarta przed mediatorem, po zatwierdzeniu przez sąd, ma moc prawną ugody sądowej.
Warto zaznaczyć, iż mediacja może zostać przeprowadzona na każdym etapie postępowania karnego, a także przed jego wszczęciem. Stanowi ona wyraz zasady ekonomii procesowej i realizuje postulat sprawiedliwości naprawczej.
Jak skutecznie bronić się przed zarzutem zniesławienia?
Skuteczna obrona przed zarzutem zniesławienia wymaga przede wszystkim wykazania, iż podniesione zarzuty były prawdziwe oraz służyły obronie społecznie uzasadnionego interesu. W praktyce oznacza to konieczność zgromadzenia dowodów potwierdzających prawdziwość stawianych zarzutów.
Drugi element obrony to wykazanie, iż działanie było podejmowane w interesie społecznym. Może to dotyczyć np. ujawnienia nieprawidłowości w funkcjonowaniu instytucji publicznych, ostrzeżenia przed nieuczciwymi praktykami handlowymi czy informowania o zagrożeniach dla zdrowia publicznego.
W przypadku dziennikarzy i publicystów istotne znaczenie ma również wykazanie, iż działali oni w ramach dozwolonej krytyki, z zachowaniem szczególnej staranności i rzetelności przy zbieraniu i wykorzystaniu materiałów prasowych.
Jakie są najczęstsze przykłady zniesławienia i zniewagi w internecie?
W erze cyfrowej internet stał się główną areną dla spraw o zniesławienie i zniewagę. Do najczęstszych przykładów zniesławienia w sieci należą nieprawdziwe recenzje firm i usług, oszczerstwa publikowane na forach internetowych czy mediach społecznościowych oraz fałszywe informacje rozpowszechniane w celu zaszkodzenia reputacji osoby lub podmiotu.
Zniewagi w internecie przybierają zwykle formę obraźliwych komentarzy pod postami, hejtu w mediach społecznościowych, wiadomości prywatnych zawierających obelgi czy wulgarne memy. Przestępstwom tym sprzyja pozorna anonimowość w sieci oraz łatwość publikowania treści bez wcześniejszej weryfikacji.
Warto pamiętać, iż odpowiedzialność za zniesławienie i zniewagę w internecie podlega takim samym zasadom jak w świecie rzeczywistym, a rozwój technologii cyfrowych pozwala na coraz skuteczniejsze identyfikowanie sprawców, choćby jeżeli działają pod pseudonimami.
Co grozi za zniesławienie, a co za zniewagę?
Kodeks karny przewiduje różne sankcje za przestępstwa zniesławienia i zniewagi. Za zniesławienie (art. 212 KK) sprawcy grozi kara grzywny, ograniczenia wolności lub więzienia do roku, jeżeli dopuszcza się czynu dzięki środków masowego komunikowania.
W przypadku zniewagi (art. 216 KK) przewidziana jest kara grzywny lub ograniczenia wolności. jeżeli zniewaga została dokonana dzięki środków masowego komunikowania, sprawca podlega grzywnie, karze ograniczenia wolności albo więzienia do roku.
Oprócz sankcji karnych sprawca może zostać zobowiązany do zapłaty nawiązki na rzecz pokrzywdzonego, Polskiego Czerwonego Krzyża lub inny cel społeczny. Sąd może również orzec obowiązek przeproszenia pokrzywdzonego w odpowiedniej formie.
Kiedy warto skonsultować się z prawnikiem w sprawie o zniesławienie?
Zarówno osoby pokrzywdzone zniesławieniem lub zniewagą, jak i te, którym postawiono takie zarzuty, powinny jak najszybciej skonsultować się z doświadczonym prawnikiem. adekwatna reakcja prawna w początkowej fazie sprawy może mieć najważniejsze znaczenie dla jej ostatecznego rozstrzygnięcia.
Kancelaria Kopeć Zaborowski Adwokaci i Radcowie Prawni specjalizuje się w sprawach dotyczących ochrony dóbr osobistych, w tym zniesławienia i zniewagi. Zespół doświadczonych prawników oferuje profesjonalne doradztwo zarówno na etapie przedsądowym, jak i reprezentację w postępowaniu sądowym. Indywidualne podejście do każdej sprawy oraz gruntowna znajomość orzecznictwa w tego typu sprawach pozwalają na skuteczne reprezentowanie interesów klientów.
W przypadku spraw o zniesławienie i zniewagę szczególnie istotne jest szybkie zabezpieczenie dowodów, prawidłowe sformułowanie pism procesowych oraz profesjonalne reprezentowanie interesów strony przed sądem. Doświadczony prawnik pomoże również w ocenie szans na powodzenie sprawy oraz doradzi najkorzystniejszą strategię działania.
Podsumowanie: jak rozpoznać i reagować na zniesławienie lub zniewagę?
Zniesławienie i zniewaga, mimo pewnych podobieństw, stanowią odrębne przestępstwa przeciwko czci i godności człowieka. Rozróżnienie ich ma najważniejsze znaczenie zarówno dla osób pokrzywdzonych, jak i tych, którym postawiono takie zarzuty.
Zniesławienie koncentruje się na rozpowszechnianiu informacji mogących zaszkodzić reputacji pokrzywdzonego, podczas gdy zniewaga polega na wyrażeniu pogardy lub lekceważenia poprzez obraźliwe słowa czy gesty. Oba przestępstwa są ścigane z oskarżenia prywatnego, co oznacza, iż to pokrzywdzony musi aktywnie dochodzić swoich praw.
W przypadku stania się ofiarą zniesławienia lub zniewagi najważniejsze znaczenie ma zabezpieczenie dowodów, rozważenie możliwości mediacji oraz, w razie potrzeby, skonsultowanie się z doświadczonym prawnikiem. Odpowiedzialne korzystanie z wolności słowa, zwłaszcza w internecie, oraz świadomość granic krytyki mogą pomóc w uniknięciu odpowiedzialności karnej za naruszenie czci i godności innych osób.
Bibliografia:
- Ustawa z dnia 6 czerwca 1997 r. – Kodeks karny (Dz.U. 1997 nr 88 poz. 553 z późn. zm.)
- Gardocki L., Prawo karne, Warszawa 2019
- Mozgawa M. (red.), Kodeks karny. Komentarz, Warszawa 2019
- Kulesza J., Przestępstwo zniesławienia i jego karnoprawna ochrona, Warszawa 2018
- Orzecznictwo Sądu Najwyższego i sądów powszechnych w sprawach o zniesławienie i zniewagę
Autor: adw. Maciej Zaborowski, Partner Zarządzający
E-mail: [email protected]
tel.: +48 22 501 56 10
![Kwiatkowski pierwszy raz komentuje swój wyrok: to zemsta Ziobry [KULISY POLITYKI]]()
