Zobowiązania wobec funduszu alimentacyjnego nie ulegają przedawnieniu

Stan faktyczny

Na podstawie tytułów wykonawczych, w postaci zaopatrzonych w klauzulę wykonalności wyroków dotyczących alimentów przyznanych małoletniemu D.A. od E.J., prowadzono postępowanie egzekucyjne. Komornik sądowy umorzył to postępowanie w zakresie alimentów zaległych i bieżących na rzecz D.A., ale postanowił je kontynuować co do alimentów wypłaconych z likwidowanego funduszu alimentacyjnego. W toku postępowania egzekucyjnego nie wyegzekwowano od dłużniczki żadnych należności na rzecz likwidatora funduszu alimentacyjnego. E.J. wystąpiła o umorzenie postępowania egzekucyjnego z uwagi na przedawnienie roszczenia, jednak wniosek został oddalony. Komornik sądowy stwierdził, iż postępowanie egzekucyjne się nie zakończyło, a więc nie doszło do przedawnienia roszczenia. Tytuł wykonawczy nie został pozbawiony wykonalności, a orzeczenie, na którym oparto klauzulę wykonalności, ani nie zostało uchylone, ani nie utraciło mocy. Sąd I instancji oddalił skargę E.J., podzielając argumentację przedstawioną w zaskarżonym postanowieniu.

Pytanie prawne

Rozpoznający zażalenie dłużniczki, SR w Ł. przedstawił SN do rozstrzygnięcia następujące zagadnienia:

1. Czy na podstawie art. 828 KPC przysługuje zażalenie na postanowienie sądu, którego przedmiotem jest oddalenie skargi dłużnika na postanowienie komornika sądowego, oddalające wniosek dłużnika o umorzenie postępowania egzekucyjnego?
2. Czy podlegają przedawnieniu roszczenia majątkowe, których przedmiotem są wierzytelności egzekwowane przez likwidatora funduszu alimentacyjnego na podstawie art. 64 ust. 2 w zw. z art. 67 ŚwRodzU?
3. Czy postępowanie egzekucyjne zmierzające do zaspokojenia wierzytelności likwidatora funduszu alimentacyjnego na podstawie art. 64 ust. 2 w zw. z art. 67 ŚwRodzU może zostać umorzone z uwagi na bezskuteczność egzekucji na podstawie art. 824 § 1 pkt. 3 KPC, a o ile tak – czy może to nastąpić dopiero po uzyskaniu zgody likwidatora funduszu alimentacyjnego?

Zażalenie na postanowienie dotyczące umorzenia

Zgodnie z art. 828 KPC, na postanowienie sądu co do zawieszenia lub umorzenia postępowania przysługuje zażalenie. Według jednego z poglądów postanowieniami co do umorzenia lub zawieszenia w rozumieniu art. 828 KPC są wszelkie postanowienia dotyczące tej kwestii. W ramach tego stanowiska przyjmuje się, iż zażalenie przysługuje niezależnie od tego, czy zostało wydane przez sąd jako organ egzekucyjny, czy organ nadzoru działający z urzędu bądź w następstwie wniesienia skargi na czynność komornika. Drugie stanowisko opiera się na założeniu, iż postanowieniami co do zawieszenia lub umorzenia postępowania egzekucyjnego są postanowienia sądu dotyczące tej kwestii, wydane przez sąd jako organ egzekucyjny, oraz przez sąd jako organ nadzoru, w następstwie wniesienia skargi na czynność komornika. Zatem zażalenie nie przysługuje na postanowienie sądu oddalające skargę na czynność komornika sądowego w postaci postanowienia o oddaleniu wniosku dłużnika o umorzenie postępowania.

SR w Ł. podkreślił, iż postępowania egzekucyjne w analogicznych sprawach często realizowane są wiele lat i rzadko prowadzą do efektywnego zaspokojenia należności likwidatora funduszu alimentacyjnego. W tej sprawie komornik sądowy oddalił wniosek dłużniczki o umorzenie postępowania, a Sąd oddalił jej skargę na postanowienie komornika sądowego. Może więc budzić wątpliwości zasadność przedłużania postępowania na skutek kolejnego kontrolowania tego samego postanowienia przez Sąd, z tym iż orzekającego już w składzie trzech sędziów. Skoro postępowanie egzekucyjne przez cały czas się toczy, to w jego ramach dłużnik może korzystać z innych form obrony.

Czy roszczenia funduszu alimentacyjnego ulegają przedawnieniu?

1.5.2004 r. fundusz alimentacyjny przeszedł w stan likwidacji, a jego aktywa i pasywa stały się aktywami i pasywami Skarbu Państwa. Likwidatorem funduszu jest Prezes ZUS, który prowadzi bieżące sprawy, ściąga wierzytelności i wykonuje zobowiązania likwidowanego funduszu oraz reprezentuje w tych sprawach Skarb Państwa. Co istotne, egzekucję należności z tytułu wypłaconych świadczeń z funduszu prowadzi się w dalszym ciągu aż do ich zaspokojenia, zaś wniosek o umorzenie lub zawieszenie egzekucji wymaga zgody likwidatora.

Zgodnie z art. 117 § 1 KC, z zastrzeżeniem wyjątków przewidzianych w ustawie, roszczenia majątkowe ulegają przedawnieniu. Z przepisów KRO i KC wynika, iż w przypadku roszczeń alimentacyjnych okres przedawnienia, w zależności od spełnienia określonych warunków, wynosi 3 lub 6 lat. Przepisy ŚwRodzU nie rozstrzygają wprost kwestii przedawnienia roszczeń likwidatora funduszu alimentacyjnego, jak również konsekwencji sytuacji, w której egzekucja jest bezskuteczna.

W orzecznictwie wyrażono stanowisko, iż należności funduszu alimentacyjnego egzekwuje się do ich całkowitej spłaty, ustawodawca nie przewidział bowiem przedawnienia tych roszczeń (zob. postanowienie SN z 24.1.2018 r., I UK 123/17, Legalis). Jednak SR w Ł. podkreślił, iż choćby roszczenia wierzycieli alimentacyjnych, w tym również stwierdzone orzeczeniem sądu, ulegają przedawnieniu, a zatem przedawnieniu powinny podlegać również należności likwidatora funduszu alimentacyjnego, przypadające od dłużnika alimentacyjnego i wynikające z faktu wypłacenia alimentów osobie uprawnionej.

Bezskuteczność egzekucji

SR w Ł. zwrócił również uwagę na wątpliwości co możliwości i celowości kontynuowania postępowania egzekucyjnego, pomimo kosztów i problemów organizacyjnych, jeżeli zaspokojenie należności nie następuje lub następuje w znikomej części. W orzecznictwie wyrażono pogląd, iż egzekucja omawianych należności podlega zaspokojeniu w ramach egzekucji świadczeń alimentacyjnych, a tym samym nie jest możliwe – uwzględniając treść art. 1086 § 5 KPC – umorzenie postępowania egzekucyjnego, z uwagi na bezskuteczność egzekucji, na podstawie art. 824 § 1 pkt. 3 KPC (zob. postanowienie SN z 20.10.2010 r., III CZP 68/10, Legalis). SR w Ł. wskazał jednak, iż w art. 67 ŚwRodzU nie utożsamiono należności z tytułu wypłaconych świadczeń z funduszu ze świadczeniami alimentacyjnymi, które są spełniane na rzecz osoby uprawnionej na innej podstawie oraz w innym celu.

W ocenie Sądu przepisy ŚwRodzU pozwalają na uznanie publicznoprawnego charakteru omawianych należności, do których mogą ewentualnie znajdować zastosowanie przepisy szczególne o egzekucji z udziałem Skarbu Państwa i przedsiębiorców (art. 1060-1064 KPC). Regulacje te nie wyłączają możliwości umorzenia postępowania z uwagi na bezskuteczność egzekucji.

W uzasadnieniu pytania prawnego podkreślono, iż należności likwidowanego funduszu alimentacyjnego nie mają praktycznie żadnego związku z egzekucją świadczeń alimentacyjnych i stają się należnościami Skarbu Państwa, których egzekwowanie wymaga nakładów finansowych i organizacyjnych, w tym przede wszystkim po stronie komorników sądowych obarczonych obowiązkiem prowadzenia bezskutecznych postępowań egzekucyjnych bez żadnych granic czasowych. Zdaniem SR w Ł. komornik sądowy powinien mieć możliwość dokonania oceny, czy postępowanie egzekucyjne jest efektywne, czy też zachodzą podstawy do jego umorzenia w całości lub w części na podstawie art. 824 § 1 pkt. 3 KPC. Sporną pozostaje jednak kwestia, czy również w takim przypadku komornik sądowy musi uzyskać zgodę likwidatora.

Stanowisko SN

SN uznał, iż roszczenia likwidatora funduszu alimentacyjnego, który domaga się od zobowiązanego do alimentów zwrotu równowartości świadczeń wypłaconych uprawnionemu z funduszu alimentacyjnego wraz z dodatkowymi opłatami, mają charakter publicznoprawny a nie prywatnoprawny jak klasyczne alimenty. W konsekwencji do roszczeń tych nie ma zastosowania art. 117 KC. W uchwale uznano, iż omawiane roszczenia nie ulegają przedawnieniu, zatem ich spłata musi być kontynuowana aż do pełnego zaspokojenia. Jednocześnie SN opowiedział się za dopuszczalnością umorzenia na podstawie art. 824 § 1 pkt. 3 KPC postępowania egzekucyjnego prowadzonego w tego rodzaju sprawach. Jednak wydanie takiego postanowienia przez komornika sądowego nie jest możliwe bez uzyskania uprzedniej zgody likwidatora funduszu. SN stwierdził, iż postanowienie sądu dotyczące skargi na oddalenie przez komornika sądowego wniosku o umorzenie postępowania egzekucyjnego jest zaskarżalne. Uprawniony może wnieść zażalenie na podstawie art. 828 KPC. Aktualnie funkcjonujący fundusz alimentacyjny działa na podstawie ustawy z 7.9.2007 r. o pomocy osobom uprawnionym do alimentów (t.j. Dz.U. z 2025 r. poz. 620), a zasady zaspokajania jego należności od dłużników alimentacyjnych są zbliżone.