Kodeks cywilny w Art. 392 przewiduje instytucję umowy z osobą trzecią o zwolnienie dłużnika od obowiązku świadczenia polegającej na tym, iż o ile osoba trzecia zobowiązała się przez umowę z dłużnikiem zwolnić go od obowiązku świadczenia, jest ona odpowiedzialna względem dłużnika za to, iż wierzyciel nie będzie od niego żądał spełnienia świadczenia.
Strony umowy o zwolnienie dłużnika od obowiązku świadczenia
W umowie o zwolnienie dłużnika przez osobę trzecią od obowiązku świadczenia stronami są: dłużnik w jakimkolwiek istniejącym stosunku zobowiązaniowym (albo w określonym stosunku, który dopiero ma zostać nawiązany) i osoba, która w tym stosunku nie uczestniczy (osoba trzecia).
Zobowiązaniowy charakter umowy o zwolnienie
Umowa o zwolnienie dłużnika ma charakter zobowiązujący. Rodzi ona po stronie osoby trzeciej obowiązek doprowadzenia do rezultatu w postaci powstrzymania się wierzyciela przed dochodzeniem od dłużnika świadczenia Nie kreuje taka umowa zatem trójstronnego stosunku obligacyjnego w ramach którego doszłoby do zwolnienia z długu pierwszego z dłużników, gdyż podstawowy stosunek prawny pomiędzy wierzycielem a dłużnikiem nie ulega zmianie. Wierzyciel nie bierze w tej umowie udziału, ani nie traci uprawnień wobec swego dłużnika.
Uprawnienia wierzyciela wynikające z umowy o zwolnienie dłużnika
Umowa z osobą trzecią o zwolnienie dłużnika od obowiązku świadczenia nie daje żadnych uprawnień wierzycielowi w stosunku do osoby trzeciej. Wierzyciel przez cały czas ma tylko roszczenie o spełnienie świadczenie w stosunku do dłużnika.
Sąd Okręgowy w Nowym Sączu w wyroku z dnia 22 stycznia 2013 roku, Sygn. akt I C 422/12, uznał, iż w przypadku zawarcia takiej umowy, obok pierwotnego stosunku między dłużnikiem i wierzycielem powstaje faktycznie niezależnie od tego stosunku zobowiązanie gwaranta do tego, iż wierzyciel nie będzie od dłużnika żądał spełnienia świadczenia. Gwarant nie staje się więc dodatkowym dłużnikiem wierzyciela.
Uprawnienia dłużnika wynikające z umowy o zwolnienie dłużnika
Umowa o zwolnieniu dłużnika od obowiązku świadczenia tworzy po stronie osoby trzeciej zobowiązanie stanowiące gwarancję, iż nastąpi rezultat w postaci doprowadzenia przez nią (osobę trzecią) do tego, iż wierzyciel nie będzie żądał od dłużnika spełnienia świadczenia. Konsekwencją tego uregulowania jest, iż osoba trzecia odpowiada wobec dłużnika za szkodę spowodowaną niewykonaniem lub nienależytym wykonaniem przyjętego na siebie zobowiązania na podstawie art. 471 k.c., stanowiącego, iż dłużnik obowiązany jest do naprawienia szkody wynikłej z niewykonania lub nienależytego wykonania zobowiązania, chyba iż niewykonanie lub nienależyte wykonanie jest następstwem okoliczności, za które dłużnik odpowiedzialności nie ponosi.
Gwarant zobowiązany jest do wynagrodzenia szkody dłużnikowi poniesionej przez to, iż jego wierzyciel zażądał spełnienia świadczenia (wyrok Sądu Okręgowego w Słupsku I Wydział Cywilny z dnia 4 października 2016 r., Sygn. I C 391/14).
Odpowiedzialność osoby trzeciej wobec dłużnika nie powstaje więc w takiej sytuacji, w której wierzyciel nie dochodzi spełnienia świadczenia od swojego dłużnika, bez względu na przyczyny takiego stanu, w tym także skutków działań osoby trzeciej (wyrok Sądu Najwyższego z dnia 19.11.2004, II CK 129/04 – OSP 2006/2/19).
Umowa o zwolnienie dłużnika od obowiązku świadczenia a zgoda wierzyciela
Umowa o zwolnienie dłużnika od obowiązku świadczenia, jest zawierana jedynie pomiędzy dłużnikiem a osobą trzecią. Wierzyciel nie bierze w niej udziału gdyż umowa ta nie tworzy żadnych zmian w stosunku prawnym pomiędzy dłużnikiem a wierzycielem. Dlatego też wierzyciel, (np. kredytujący bank) nie musi w żaden sposób wyrazić zgody na zwarcie umowy z art. 392 k.c. pomiędzy stronami.
Elementy umowy o zwolnienie dłużnika od obowiązku świadczenia
Umowa o zwolnienie dłużnika od obowiązku świadczenia polega na przyjęciu odpowiedzialności odszkodowawczej wobec kontrahenta za to, iż jego wierzyciel uzyska od niego należne temu wierzycielowi świadczenie. Umowa ta powinna zatem określać świadczenie, którego niespełnienie osoba trzecia gwarantuje dłużnikowi (wyrok Sądu Okręgowego w Lublinie z dnia 2016.05.12, II Ca 49/16).
Umowa taka nie wymaga zachowania jakiejkolwiek formy szczególnej, może być zawarta ustnie.
Oświadczenia stron umowy nie muszą być złożone jednocześnie.
Umowa o zwolnienie dłużnika od obowiązku świadczenia a umowa o zwolnienie z długu
Umowa o zwolnienie z długu jest odmienna od umowy prowadzącej do zmiany dłużnika, uregulowanej w art. 519 § 2 pkt 2 k.c., Artykuł ten definiuje bowiem instytucję przejęcia długu polegającego na tym, iż osoba trzecia może wstąpić na miejsce dłużnika, który zostaje z długu zwolniony przez umowę między dłużnikiem a osobą trzecią. Na taka umowę wyrazić musi zgodę wierzyciel.
Różnica ta powoduje, iż brak zgody wierzyciela na zawarcie pomiędzy stronami umowy o zwolnienie dłużnika od obowiązku świadczenia, określonej w art. 392 k.c., nie może prowadzić do nieważności tego zobowiązania.
Umowne przystąpienie osoby trzeciej do długu
Błędnym jest utożsamianie umowy z osobą trzecią o zwolnienie dłużnika od obowiązku świadczenia (art. 392 k.c.) z kumulatywnym przystąpieniem do długu możliwym do zastosowania w ramach swobody kontraktowej. Oba te odrębne instrumenty prawne wywołują odmienne skutki prawne.
Umowa zwalniająca dłużnika od obowiązku świadczenia (art. 392 k.c.) nie wpływa na główny stosunek prawny będący źródłem obowiązku świadczenia dłużnika, a w szczególności nie skutkuje jakąkolwiek zmianą treści tego obowiązku dłużnik a wobec wierzyciela lub przeniesienia go na inny podmiot. Zawarcie tej umowy powoduje powstanie jedynie gwarancyjnej odpowiedzialności osoby trzeciej wobec tego samego wciąż dłużnika, nie wywierając żadnego skutku prawnego w płaszczyźnie pomiędzy osobą trzecią a wierzycielem, w szczególności nabycia przez wierzyciela uprawnień wobec osoby trzeciej.
Inny charakter ma natomiast umowne przystąpienie osoby trzeciej do długu, określane jako tzw. kumulatywne przystąpienie do długu, które skutkuje tym, iż osoba trzecia staje się dodatkowym dłużnikiem ponoszącym solidarną odpowiedzialność wraz z dłużnikiem głównym wobec wierzyciela. Ten ostatnio omawiany instrument znacznie polepsza sytuację wierzyciela, ponieważ uzyskuje on uprawnienie do dochodzenia roszczenia ze stosunku podstawowego bezpośrednio od osoby trzeciej.
Przykłady z praktyki orzeczniczej
Sąd Okręgowy w Nowym Sączu w wyroku z dnia 22 stycznia 2013 roku, Sygn. akt I C 422/12, stwierdził, iż brak zgody banku na przejecie całości długu przez powoda wskazuje, iż zobowiązanie powoda zawarte w aktach notarialnych o przejęciu wszelkich zobowiązań powódki i zwolnieniu jej z odpowiedzialności traktowane powinno być zatem na podstawie art. 392 k.c. co najwyżej jako umowa o zwolnienie dłużnika przez osobę trzecią od obowiązku świadczenia.
Zawarcie umowy z art. 392 k.c. nie wpływa w żaden sposób na roszczenia wierzyciela (kredytodawcy) w stosunku do dłużnika (powoda) o wykonanie zobowiązania. Wierzyciel nie uczestniczył w tej umowie i nadal ma wierzytelność do dłużnika i może ją skutecznie i w dowolny sposób od dłużnika egzekwować (wyrok Sądu Okręgowego we Wrocławiu I Wydział Cywilny a dnia 20-05-2014 r., akt I C 425/12).
W wyroku z dnia 2016.09.15, Sygn. akt II Ca 477/16, Sąd Okręgowy w Bielsku-Białej z uznał, iż żądanie przez powoda spłaty przez pozwaną całości świadczenia wynikającego z uzyskanego kredytu na podstawie zawartej umowy stron opartej na dyspozycji art. 392 kc w sytuacji, gdy tylko około połowa sumy uzyskanego kredytu została zużyta na wspólny umówiony cel jego zaciągnięcia, a w pozostałej części suma ta została zużyta na inne osobiste cele powoda pozostaje w sprzeczności z zasadami współżycia społecznego, rozumianych jako uniwersalne reguły uczciwego postępowania.
Świadczenie zapłaty w postaci przeniesienia własności nieruchomości jest w istocie uzupełniające konstrukcję art. 392 k.c. i nie stanowi samodzielnego zdarzenia prawnego, które tym samym nie jest źródłem przeniesienia własności nieruchomości (wyrok Sądu Okręgowego w Toruniu z dnia0 2014-06-27, VIII Ca 331/14).
Na temat umownego przejęcia długu – czytaj tutaj
