Absolwenci Eduwersum piszą: Różne godziny pory nocnej w jednym zakładzie pracy. Wykroczenie czy wyjątek?

Podstawa prawna – godziny pory nocnej w firmie

Na początek krótka powtórka z Kodeksu pracy. Warto wiedzieć, które zwyczaje, praktykowane w firmach, mają uzasadnienie w przepisach. Szczególnie, jeżeli mowa o wykroczeniach i wyjątkach. A te, w kontekście pory nocnej i pracy w niedzielę, podlegają wyjątkowo skrupulatnej kontroli ze strony organów nadzoru.

Art. 151⁷. [Czas pracy w porze nocnej; pracujący w nocy]
§ 1. Pora nocna obejmuje 8 godzin między godzinami 21⁰⁰ a 7⁰⁰.
§ 2. Pracownik, którego rozkład czasu pracy obejmuje w każdej dobie co najmniej 3 godziny pracy w porze nocnej lub którego co najmniej 1/4 czasu pracy w okresie rozliczeniowym przypada na porę nocną, jest pracującym w nocy.
§ 3. Czas pracy pracującego w nocy nie może przekraczać 8 godzin na dobę, o ile wykonuje prace szczególnie niebezpieczne albo związane z dużym wysiłkiem fizycznym lub umysłowym.
§ 4. Wykaz prac, o których mowa w § 3, określa pracodawca w porozumieniu z zakładową organizacją związkową, a o ile u pracodawcy nie działa zakładowa organizacja związkowa – z przedstawicielami pracowników wybranymi w trybie przyjętym u danego pracodawcy, oraz po zasięgnięciu opinii lekarza sprawującego profilaktyczną opiekę zdrowotną nad pracownikami, uwzględniając konieczność zapewnienia bezpieczeństwa pracy i ochrony zdrowia pracowników.
§ 5. Przepis § 3 nie dotyczy:
1) pracowników zarządzających w imieniu pracodawcy zakładem pracy;
2)przypadków konieczności prowadzenia akcji ratowniczej w celu ochrony życia lub zdrowia ludzkiego, ochrony mienia lub środowiska albo usunięcia awarii.
§ 6. Na pisemny wniosek pracownika, o którym mowa w § 2, pracodawca informuje adekwatnego okręgowego inspektora pracy o zatrudnianiu pracowników pracujących w nocy.

Art. 151⁹. [Dni wolne od pracy]
§ 1. Dniami wolnymi od pracy są niedziele i święta określone w przepisach o dniach wolnych od pracy.
§ 2. Za pracę w niedzielę i święto, w przypadkach, o których mowa w art. 151¹⁰, uważa się pracę wykonywaną między godziną 6⁰⁰ w tym dniu a godziną 6⁰⁰ w następnym dniu, chyba iż u danego pracodawcy została ustalona inna godzina.

Definiowanie pory nocnej w Kodeksie pracy – ramy i elastyczność

Jak widać Kodeks pracy nie wyznacza sztywnych ram pory nocnej oraz niedzieli, których nie można byłoby elastycznie dopasować do organizacji pracy. W przypadku pory nocnej jest to jedynie wskazanie ujęte w art. 151⁸ Kodeksu pracy, z którego wynika 10-godzinny przedział od 21⁰⁰ do 7⁰⁰. W tym przedziale pracodawca ma wskazać 8-godzinną porę nocną. Co więcej, to wskazanie powinno być uregulowane w układzie zbiorowym pracy, bądź regulaminie pracy.

Dostosowanie godzin pracy do specyfiki zakładów pracy – przykłady z życia

W większości przypadków problem pojawia się, gdy potrzeby pracodawcy są różnorodne, a specyfika zakładu pracy nie pozwala w ten sam sposób traktować wszystkich działów w danym zakładzie pracy. Weźmy pod uwagę chociażby zakłady produkcyjne, gdzie pracownicy biurowi pracują w innych systemach, w innych porach, o innych godzinach, a produkcyjni w innych. Przykładem może być specyficzna branża hotelarska, gdzie recepcjoniści pracują inaczej, obsługa administracyjna inaczej, pracownicy kuchni inaczej, a pokojowe jeszcze inaczej. Jedna pora nocna dla wszystkich nie byłaby ułatwieniem, ale utrudnieniem i stałaby w sprzeczności z prowadzoną przedmiotem działalności.

Zasady określania godzin nocnych dla różnych grup pracowników

Co do zasady określenie pory nocnej powinno być jednolite dla całego zakładu pracy. Wyjątkowo dopuszcza się określenie odmiennych godzin pory nocnej w stosunku do poszczególnych grup pracowników. W przypadkach uzasadnionych organizacją pracy pracodawca może bowiem ustalić dla różnych grup pracowników różne godziny pory nocnej. Inna pora nocna będzie obowiązywać wówczas pracowników administracyjnych, inna pracowników gospodarczych i obsługi. Niedopuszczalne wydaje się jedynie odmienne określenie pory nocnej w stosunku do pracowników należących do tej samej grupy. Takie działanie mogłoby być bowiem uznane za próbę ominięcia przepisów Kodeksu pracy dotyczących pracy w porze nocnej.

Stanowisko Ministerstwa Rozwoju w kwestii elastyczności godzin nocnych i świąt

Poparcie tego poglądu jest wyrażone w stanowisku Ministerstwo Rozwoju, Pracy i Technologii wydanym 3 grudnia 2020 roku, które wskazuje:

Nie ma przeszkód, aby u jednego pracodawcy zostały ustalone różne godziny czasowe niedziel i świąt dla pewnych grup pracowników, poszczególnych stanowisk pracy lub komórek (jednostek) organizacyjnych, o ile potrzeba taka wynika z obiektywnych przyczyn związanych z organizacją czasu pracy u pracodawcy (stosowanych systemów i rozkładów czasu pracy).

Pisząc dalej, stanowisko to podkreśla: „Nie ma przeszkód, aby zostały ustalone różne godziny pory nocnej dla poszczególnych jednostek organizacyjnych czy grup pracowników stosownie do potrzeb pracodawcy.”

Zasada równego traktowania w zatrudnieniu a dostosowanie godzin pracy

Ważne więc, by przy analizie potrzeb pracodawcy pamiętać, iż ustalenie różnych pór nocnych dla poszczególnych grup pracowników nie może być działaniem, które zmierza do pozbawienia pracowników uprawnień związanych z wykonywaniem pracy w niedziele i święta, a co za tym idzie wypłaty dodatków. Przyjęte działania nie mogą stanowić naruszenia zasady równego traktowania w zatrudnieniu.

FAQ, czyli pytania i odpowiedzi o różne godziny pracy w firmie

Czy pory nocne mogą być różne dla poszczególnych grup pracowników?

Tak, zgodnie z przepisami, pracodawca może ustalić różne godziny pory nocnej dla różnych grup pracowników, jeżeli jest to uzasadnione organizacją pracy.

Czy jest dopuszczalne określenie różnych godzin pracy w niedziele i święta dla poszczególnych grup pracowników?

Tak, można ustalić różne godziny pracy w niedziele i święta dla różnych grup pracowników, o ile wynika to z obiektywnych przyczyn związanych z organizacją pracy.

Czy elastyczność w określaniu pory nocnej może naruszać prawa pracownicze?

Wszelkie zmiany w określaniu pory nocnej powinny być dokonane z uwzględnieniem praw pracowniczych i zasad równego traktowania, aby nie naruszały przepisów Kodeksu pracy.

Jaka jest zasada dotycząca ustalania pory nocnej w Kodeksie pracy?

Kodeks pracy wskazuje 10-godzinny przedział (od 21:00 do 7:00), spośród którego pracodawca powinien wybrać 8-godzinną porę nocną.

Czy specyfika danej branży może wpłynąć na ustalenie godzin pracy?

Tak, specyfika branży, np. hotelarstwo czy produkcja, może wymagać dostosowania godzin pracy do potrzeb organizacyjnych zakładu pracy. Dotyczy to pory nocnej.