Abuzywność w powództwach grupowych

Stan faktyczny

Hiszpańskie stowarzyszenie klientów banków wniosło do sądu w Madrycie powództwo grupowe o zaniechanie szkodliwych praktyk przeciwko 101 instytucjom kredytowym, które stosowały w ogólnych warunkach umów kredytu hipotecznego, tzw. klauzulę dolnego progu. Do tego powództwa przystąpiło indywidualnie 820 konsumentów. Sąd uwzględnił to powództwo stwierdzając nieważność tej klauzuli i nakazał zaniechanie jej stosowania oraz uznał, iż dane umowy kredytu przez cały czas obowiązują. Zobowiązał on również pozwane instytucje do zwrotu kwot nienależnie pobranych na podstawie owej klauzuli od 9.5.2013 r., czyli od dnia ogłoszenia przez hiszpański Sąd Najwyższy wyroku, w którym orzekł, iż unieważnienie klauzuli dolnego progu wywołuje skutki ex nunc.

Wątpliwości sądu odsyłającego dotyczyły kontroli przestrzegania wymogu przejrzystości w rozumieniu dyrektywy Rady 93/13/EWG z 5.4.1993 r. w sprawie nieuczciwych warunków w umowach konsumenckich (Dz.Urz. UE L z 1993 r. Nr 95, s. 29) w ramach powództwa grupowego z punktu widzenia przeciętnego konsumenta.

Stanowisko TS

Powództwo grupowe

Trybunał stwierdził, iż równolegle do prawa podmiotowego konsumenta do wystąpienia do sądu o zbadanie, czy dany warunek w umowie, której konsument jest stroną, ma nieuczciwy charakter, mechanizm przewidziany w art. 7 ust. 2 dyrektywy 93/13/EWG pozwala państwom członkowskim na wprowadzenie kontroli nieuczciwych warunków umieszczonych we wzorach umów w drodze powództw o nakazanie zaprzestania szkodliwych praktyk wytaczanych w interesie publicznym przez stowarzyszenia ochrony konsumentów (wyrok TS z 14.4.2016 r., Sales Sinués i Drame Ba, C-381/14 i C-385/14, Legalis, pkt 21). Jak wynika z art. 7 ust. 3 dyrektywy 93/13/EWG takie powództwa grupowe mogą być skierowane, zgodnie z ustawodawstwem krajowym, oddzielnie lub wspólnie, przeciwko kilku przedsiębiorcom z tego samego sektora gospodarki lub ich stowarzyszeniom, stosującym te same lub podobne ogólne warunki umowne lub zalecającym stosowanie takich warunków.

Trybunał podkreślił, iż żaden przepis dyrektywy 93/13/EWG nie pozwala na uznanie, iż sądowa kontrola przejrzystości warunków umownych jest wykluczona w odniesieniu do warunków będących przedmiotem powództw zbiorowych, z zastrzeżeniem jednak spełnienia przesłanek przewidzianych w art. 7 ust. 3 dyrektywy 93/13/EWG, które wymagają, aby w sytuacji gdy powództwo grupowe zostaje wytoczone przeciwko większej liczbie przedsiębiorców, było ono skierowane, po pierwsze, przeciwko przedsiębiorcom z tego samego sektora gospodarki, a po drugie, przeciwko przedsiębiorcom stosującym te same lub podobne warunki, bądź zalecającym stosowanie takich warunków.

Trybunał stwierdził, iż w ramach postępowania wszczętego pozwem zadaniem sądu krajowego, przy dokonywaniu oceny przejrzystości warunku umownego, takiego jak klauzula dolnego progu, jest zbadanie czy adekwatnie poinformowany oraz dostatecznie uważny i rozsądny przeciętny konsument jest w stanie w chwili zawarcia umowy zrozumieć funkcjonowanie tego warunku i oszacować jego potencjalnie istotne konsekwencje ekonomiczne.

Odnośnie kwestii, czy złożoność sprawy, ze względu na bardzo dużą liczbę pozwanych, umów zawieranych przez długi okres i sposobów sformułowania odnośnych warunków umownych, może uniemożliwić przeprowadzenie kontroli przejrzystości tych warunków, TS stwierdził, iż w art. 7 ust. 3 dyrektywy 93/13/EWG uzależniono możliwość wytoczenia powództwa grupowego przeciwko wielu przedsiębiorcom od spełnienia dwóch przesłanek. Zgodnie z pierwszą z nich, aby takie powództwo było skierowane przeciwko przedsiębiorcom z tego samego sektora gospodarki. W niniejszej sprawie bezsporne jest, iż pozwani należą do tego samego sektora gospodarki, a mianowicie do sektora instytucji kredytowych. Okoliczność, iż powództwo wytoczone w postępowaniu głównym jest skierowane przeciwko znacznej liczbie instytucji kredytowych, zdaniem TS, nie stanowi istotnego kryterium oceny ciążącego na sądzie krajowym obowiązku zbadania przejrzystości podobnych warunków umownych w rozumieniu art. 7 ust. 3 dyrektywy 93/13/EWG. Jak bowiem wynika z tego przepisu – powództwo grupowe może być skierowane, oddzielnie albo łącznie, przeciwko kilku przedsiębiorcom z tego samego sektora. Złożoność sprawy nie może wpływać na skuteczność praw podmiotowych przyznanych konsumentom w dyrektywie 93/13/EWG, które to prawa nie mogą być podawane w wątpliwość ze względu na pojawienie się w danej sprawie wyzwań organizacyjnych.

W odniesieniu do drugiej z tych przesłanek uregulowanych w art. 7 ust. 3 dyrektywy 93/13/EWG, a mianowicie aby takie powództwo grupowe było skierowane przeciwko przedsiębiorcom, którzy stosują te same lub podobne ogólne warunki umowne, bądź zalecają stosowanie takich warunków, TS stwierdził, iż zadaniem sądu krajowego jest ustalenie czy między warunkami umownymi, których dotyczy powództwo grupowe, istnieje wystarczający stopień podobieństwa, aby wytoczenie tego powództwa było dopuszczalne. W ocenie TS z samej treści art. 7 ust. 3 dyrektywy 93/13/EWG wynika, iż nie jest konieczne, aby warunki te były identyczne.

W niniejszej sprawie, z zastrzeżeniem ustaleń, których powinien dokonać sąd odsyłający, TS stwierdził, iż klauzule dolnego progu stosowane w umowach kredytu hipotecznego określają w istocie wartość minimalną, poniżej której nie może spaść zmienna stopa oprocentowania, zaś mechanizm ich funkcjonowania jest co do zasady zawsze taki sam. W konsekwencji Trybunał uznał, iż te warunki można uznać za „podobne” w rozumieniu art. 7 ust. 3 dyrektywy 93/13/EWG.

Trybunał orzekł, iż art. 4 ust. 1 i art. 7 ust. 3 dyrektywy 93/13/EWG należy interpretować w ten sposób, iż pozwalają one sądowi krajowemu na przeprowadzenie kontroli przejrzystości warunku umownego w ramach postępowania zainicjowanego pozwem zbiorowym skierowanym przeciwko wielu przedsiębiorcom należącym do tego samego sektora gospodarki, którym to pozwem objęta jest bardzo duża liczba umów, o ile te umowy zawierają ten sam warunek lub podobne warunki.

Przeciętny konsument

W niniejszej sprawie ze względu na znaczną liczbę przedsiębiorców, którzy zawarli umowy kredytu hipotecznego, ich rozmieszczenie geograficzne na całym terytorium kraju, a także długi okres stosowania klauzul dolnego progu, w trakcie którego wprowadzano kolejne uregulowania, rozpatrywane powództwo grupowe dotyczy rożnych kategorii konsumentów.

Trybunał orzekł, iż art. 4 ust. 2 i art. 7 ust. 3 dyrektywy 93/13/EWG należy interpretować w ten sposób, iż pozwalają one sądowi krajowemu, do którego wniesiono pozew zbiorowy skierowany przeciwko wielu przedsiębiorcom należącym do tego samego sektora gospodarki, którym to pozwem objęta jest bardzo duża liczba umów, na przeprowadzenie kontroli przejrzystości warunku umownego w oparciu o rozumienie tego warunku przez adekwatnie poinformowanego oraz dostatecznie uważnego i rozsądnego przeciętnego konsumenta, o ile umowy te są skierowane do szczególnych kategorii konsumentów, a warunek ten był stosowany przez bardzo długi okres. o ile jednak w tym okresie ogólne postrzeganie tego warunku przez przeciętnego konsumenta uległo zmianie ze względu na wystąpienie obiektywnego zdarzenia lub faktu notoryjnego, to dyrektywa 93/13/EWG nie stoi na przeszkodzie temu, aby sąd krajowy przeprowadził tę kontrolę z uwzględnieniem zmiany rozumienia, jaka zaszła u tego konsumenta, przy czym istotne z punktu widzenia owej kontroli jest to, w jaki sposób konsument postrzegał ów warunek w chwili zawarcia umowy kredytu hipotecznego.

Komentarz