Artysta zawodowy w systemie ubezpieczeń społecznych: nowe regulacje i założenia projektu ustawy

Cele projektu, przyczyny i potrzeba zaproponowanych rozwiązań

Cele projektu ustawy

Podstawowym celem projektowanej ustawy jest zapewnienie artystom zawodowym trwałego i adekwatnego włączenia do systemu ubezpieczeń społecznych i zdrowotnych. Obejmuje to nie tylko bieżące objęcie artystów ochroną ubezpieczeniową, ale także stworzenie warunków umożliwiających zgromadzenie odpowiedniej liczby okresów składkowych, potrzebnych do uzyskania prawa do minimalnej emerytury.

Projekt zakłada wsparcie artystów zawodowych o niskich i nieregularnych dochodach poprzez dopłaty do składek, finansowane ze środków publicznych. Jednocześnie ustanawia przejrzyste kryteria przyznawania tego wsparcia, zapewniając transparentność i równość dostępu.

W szerszej perspektywie projekt ma zwiększyć stabilność zatrudnienia w sektorze kultury i sektorze kreatywnym, poprawić dostęp do świadczeń socjalnych oraz podnieść atrakcyjność zawodów artystycznych, co sprzyjać będzie rozwojowi kultury narodowej i współpracy międzynarodowej.

Przyczyny wprowadzenia regulacji

Projekt ustawy jest odpowiedzią na chroniczną niestabilność dochodową środowiska artystycznego, wynikającą z nietypowych form zatrudnienia, sezonowości i nieprzewidywalności przychodów.

Brak stabilnych dochodów powoduje, iż wielu artystów nie posiada tytułu do ubezpieczeń społecznych i zdrowotnych, a tym samym dostępu do świadczeń chorobowych, macierzyńskich czy emerytalnych. Według danych ZUS z 30.9.2024 r., jedynie 102 osoby prowadziły działalność artystyczną jako tytuł do ubezpieczenia społecznego.

Problem został również zauważony na poziomie Unii Europejskiej. W Rezolucji Parlamentu Europejskiego z 21.11.2023 r. zawierającej zalecenia dla Komisji w sprawie unijnych ram dotyczących sytuacji społecznej i zawodowej artystów i pracowników sektora kultury i sektora kreatywnego (2023/2051(INL)) (Dz.Urz. UE C z 2024 r., s. 4208) wezwano państwa członkowskie do poprawy dostępu artystów do systemu ochrony socjalnej, dostosowanego do realiów ich zatrudnienia i wysokiej mobilności zawodowej.

Potrzeba zaproponowanych rozwiązań

Ze względu na specyfikę pracy artystycznej – nietypowe modele zatrudnienia, wysoką mobilność i zmienność dochodów – istnieje potrzeba stworzenia specjalnego mechanizmu zabezpieczenia społecznego. Standardowe modele ochrony socjalnej nie są dostosowane do realiów działalności artystycznej.

Projekt ustawy przewiduje wprowadzenie statusu artysty zawodowego jako nowej kategorii prawnej oraz systemu dopłat do składek, który zapewni ciągłość ubezpieczeniową osobom o niskich i nieregularnych dochodach. Wprowadzenie tych rozwiązań jest także konieczne dla realizacji zobowiązań wynikających z uchwały nr 10 Rady Ministrów z 29.1.2025 r., zmieniającej Krajowy Plan Odbudowy i Zwiększania Odporności.

Istota planowanych rozwiązań

Status artysty zawodowego

Projektowana ustawa wprowadza status artysty zawodowego, przysługujący osobom wykonującym stałą, profesjonalną działalność artystyczną i posiadającym weryfikowalny dorobek. Status ten będzie nadawany w drodze decyzji administracyjnej wydawanej przez Dyrektora Centrum Edukacji i Pracy Artystycznej (dalej: CEiPA) na podstawie opinii Komisji Opiniującej.

Uzyskanie statusu będzie podstawą do objęcia artysty systemem dopłat do składek na ubezpieczenia społeczne i zdrowotne. Przewidziano również procedurę zawieszenia i pozbawienia statusu.

Centrum Edukacji i Pracy Artystycznej (CEiPA)

CEiPA zostanie przekształcone z Centrum Edukacji Artystycznej w jednostkę budżetową, nadzorowaną przez Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego.

Dyrektor CEiPA będzie organem administracji publicznej, odpowiedzialnym za:

Funkcjonowanie CEiPA będzie oparte na przepisach ustawy oraz aktach wykonawczych.

Dopłaty do składek

Artysta zawodowy, którego dochody w trzech ostatnich latach podatkowych średniorocznie nie przekraczają 125% minimalnego wynagrodzenia, będzie uprawniony do dopłat do składek na ubezpieczenia społeczne i zdrowotne. Dopłata wyrówna składki do poziomu wynikającego z minimalnego wynagrodzenia.

Decyzję o przyznaniu dopłaty będzie wydawał Zakład Ubezpieczeń Społecznych na podstawie danych otrzymanych z CEiPA oraz Krajowej Administracji Skarbowej. Prawo do dopłaty będzie przysługiwało corocznie, z obowiązkiem ponownej weryfikacji warunków.

Projekt ustawy określa również:

Znaczenie projektu dla polityki społecznej i kulturalnej

Projekt ustawy stanowi istotny krok w kierunku poprawy sytuacji socjalnej środowiska artystycznego w Polsce. Zwiększa stabilność zatrudnienia artystów, poprawia ich dostęp do świadczeń socjalnych oraz umożliwia rozwój zawodowy i twórczy. Jednocześnie projekt sprzyja rozwojowi kultury narodowej oraz międzynarodowej współpracy artystycznej.

Etap legislacyjny

Projekt ustawy o zabezpieczeniu socjalnym osób wykonujących zawód artystyczny został opublikowany w wykazie prac legislacyjnych i programowych Rady Ministrów. Planowany termin przyjęcia projektu przez Radę Ministrów to II kwartał 2025 r.