Autonomia pracodawcy w zakresie polityki zatrudniania

Stanowisko ZUS

Decyzją z 3.8.2023 r. Zakład Ubezpieczeń Społecznych Oddział w C. (dalej: ZUS) stwierdził, iż A.B. (dalej: Ubezpieczona) od 2.2.2023 r. nie podlega obowiązkowo ubezpieczeniom: emerytalnemu, rentowym, chorobowemu i wypadkowemu jako pracownica płatnika składek A.S. (dalej: Płatnik składek). W uzasadnieniu wskazano, iż nie doszło do faktycznego nawiązania stosunku pracy pomiędzy ww. stronami, a podpisanie przez nie umowy o pracę miało na celu jedynie uzyskanie tytułu podlegania ubezpieczeniom społecznym i w konsekwencji umożliwienie uzyskania świadczeń z tytułu choroby i macierzyństwa. Zdaniem ZUS wskazuje na to w szczególności:

Stan faktyczny

Płatnik składek prowadzi w C. Kancelarię (…) i zatrudnia 6 pracowników. 31.1.2023 r. Ubezpieczona zawarła z Płatnikiem składek umowę o pracę na czas określony od 2.2.2023 r. do 31.1.2025 r., na mocy której miała wykonywać pracę na stanowisku pracownika biurowego, archiwisty, w pełnym wymiarze czasu pracy, za wynagrodzeniem w kwocie 4.500,00 zł. Zgodnie z umową Ubezpieczona miała wykonywać pracę w systemie telepracy, przy czym na wniosek Pracodawcy miała ją wykonywać również w siedzibie pracodawcy, w wymiarze do 4 godzin tygodniowo. Ubezpieczona miała wykonywać pracę od poniedziałku do czwartku w godzinach od 9:00 do 17:00, a w piątki w godzinach od 11:00 do 19:00. W dacie zawarcia umowy Ubezpieczona była w ciąży i miała tego świadomość.

Ubezpieczona 2.2.2023 r. uzyskała orzeczenie lekarskiej o umiejętności wykonywania pracy na stanowisku pracownika biurowego, a od 2.2.2023 r. do 3.2.2023 r. przeszła szkolenie wstępne w dziedzinie BHP. W związku z podjęciem zatrudnienia Ubezpieczona otrzymała od Płatnika składek służbowego laptopa. W okresie od 2.2.2023 r. do 2.4.2023 r. Ubezpieczona wykonywała pracę na rzecz Płatnika składek, a następnie stała się długotrwale niezdolna do pracy z powodu schorzeń związanych z ciążą, po czym urodziła dziecko i rozpoczęła urlop macierzyński, na którym przebywa do chwili wydania analizowanego rozstrzygnięcia.

Stanowisko Ubezpieczonej

Od ww. decyzji ZUS odwołała się Ubezpieczona i zarzuciła naruszenie art. 6 ust. 1 ustawy z 13.10.1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych (t.j. Dz.U. z 2024 r. poz. 497) poprzez uznanie, iż z tytułu umowy o pracę nie podlega ona obowiązkowo ubezpieczeniom społecznym oraz art. 83 § 1 KC w zw. z art. 300 KP przez jego niewłaściwe zastosowanie, skutkujące arbitralnym uznaniem, iż sporna umowa o pracę jest nieważna, ponieważ została zawarta dla pozoru. Ubezpieczona wniosła o zmianę decyzji i orzeczenie, iż od 2.2.2023 r. podlega obowiązkowo ubezpieczeniom: emerytalnemu, rentowym, chorobowemu i wypadkowemu jako pracownica Płatnika składek.

Stanowisko SO

Zdaniem SO odwołanie zasługiwało na uwzględnienie, a ZUS nie wykazał, aby przedmiotowa umowa o pracę została zawarta dla pozoru w celu uzyskania świadczeń z ubezpieczenia społecznego.

Przede wszystkim z dowodów zgromadzonych w postępowaniu (zeznań świadków, zeznań Ubezpieczonej i dokumentów) jednoznacznie wynika, iż Ubezpieczona od 2.2.2023 r. faktycznie świadczyła pracę na rzecz Płatnika składek.

Odnosząc się do zarzutu ZUS, iż Płatnik składek nie wykazał potrzeby utworzenia dla Ubezpieczonej stanowiska pracownika biurowego – archiwisty oraz iż nie została za nią zatrudniona osoba na zastępstwo, to SO nie jest uprawniony do badania, czy zmiany w zakresie zatrudnienia były potrzebne i celowe, ponieważ decyzja o ich przeprowadzeniu należy wyłącznie do autonomii zarządczej pracodawcy i nie podlega ocenie sądu (wyrok SN z 3.11.2010 r. I PK 93/10, Legalis). Sądy nie mogą oceniać zasadności polityki zatrudnienia pracodawców i kontroli ekonomicznej podejmowanych w tym zakresie przez nich decyzji.

Co do zarzutu nieprzedstawienia materialnych dowodów na faktyczne wykonywanie przez Ubezpieczoną pracy w ww. charakterze, to wynika to z faktycznego charakteru tej pracy, który tego rodzaju dowodów ze swej natury praktycznie nie generuje.

Co do krótkiego okresu jaki upłynął, od podjęcia pracy przez Ubezpieczoną do momentu gdy stała się długotrwale niezdolna do pracy, to niezdolność do pracy jest okolicznością niezależną od pracownika i nie może wpływać na ocenę decyzji wcześniej przez niego podejmowanych.

Co do zarzutu, iż zawierając sporną umowę o pracę Ubezpieczona wiedziała, iż jest w ciąży i w niedługim czasie stanie się długotrwale niezdolna do pracy, to obowiązujące przepisy prawa nie zabraniają kobietom w ciąży podejmowania zatrudnienia.

Reasumując SO wskazał, iż w stanie faktycznym sprawy umowa o pracę była wykonywana, jej treść w żadnym elemencie nie była sprzeczna z ustawą. Stan niezdolności do pracy warunkujący ziszczenie się obowiązku wypłaty świadczenia ubezpieczeniowego po stronie Ubezpieczonej nie był pozorny. System ubezpieczeń społecznych – wbrew twierdzeniom ZUS – opiera się na nieekwiwalentności świadczeń w relacji do składki. Ryzyka zdarzeń (nawet te o większej przewidywalności wystąpienia zdarzenia) dają – co do zasady – prawo do świadczeń i objęcia ubezpieczeniami społecznymi.

Umowa o pracę z kobietą w ciąży

W tym kontekście SO podkreślił, iż pod pojęciem „pozorności”, w rozumieniu ZUS, kryje się zawarcie umowy o pracę, na krótko przed ziszczeniem się ryzyka ubezpieczeniowego. Praktyki orzecznicze ZUS sytuują się w logice obrony Skarbu Państwa, ale nie spełniają dyspozycji pojęcia „wad oświadczenia woli” z KC. Praktyki te naruszają także zasadę legalizmu wynikającą z unijnej zasady rządów prawa. W sferze prawa prywatnego oznacza ona, iż co nie jest zakazane jest dozwolone dla obywatela – ubezpieczonego. Jeśli nie ma zakazów zawierania umów o pracę z kobietą w ciąży, to nic nie stoi na przeszkodzie, aby taką umowę zawrzeć. Z kolei formuła ta w optyce organu nakazuje działanie odwrotne „co nie jest dozwolone, jest zakazane dla organu państwa”. Mimo tego zakazu, uprawnienia ZUS są kreowane ze sfery prawa prywatnego jako uprawnienia do stosowania klauzul sprawiedliwościowych czy możliwości powoływania się na wady oświadczenia woli stron stosunków prywatnych. Uprawnienia adekwatne dla równych podmiotów ze sfery prawa prywatnego zostają przeniesione do sfery publicznoprawnej jako podstawa kreacji uprawnień organów państwa (ZUS) poprzez jednostkowe orzeczenia SN. Tego rodzaju orzecznicza kreacja w hybrydowym postępowaniu przed sądem powszechnym, który kontroluje decyzję administracyjną jest podstawą niekonstytucyjnych działań organu państwa wobec obywateli. Zamiast – jeżeli istniałaby taka potrzeba – znowelizować prawo ustawodawcy, judykatura nie rozumiejąc swojej roli wynikającej z Konstytucji RP oraz praw i zasad podstawowych Unii Europejskiej, jako obrońca tychże zasad kreuje uprawnienia dla ZUS tworząc nieprzewidywalne prawo. Takie prawo nie spełnia jednak żadnego standardu.

Jeśli umowa o pracę jest wykonywana, to nie jest pozorna. Na gruncie zasad unijnych ZUS, jak i SO nie ma normatywnych kryteriów oceny dopuszczalności, racjonalności zatrudniania pracowników, badania ich kwalifikacji i przyznawanego im wynagrodzenia. W momencie ubezpieczenia, ZUS – jako podmiot specjalistyczny, dysponujący odpowiednim aparatem – przyjął i akceptował składkę obliczoną od zakwestionowanej umowy. Z pozycji przedsiębiorcy, wbrew art. 22 Konstytucji RP w zw. z art. 8 Konstytucji RP, zawarta umowa o pracę podlega weryfikacji, ale tylko wtedy gdy krótko po jej zawarciu nastąpi ryzyko ubezpieczeniowe.

Rozstrzygnięcie SO

Uznając zatem, iż nie istnieją żadne normatywne podstawy do uznania pozorności czy niezgodności z prawem zawartej między stronami umowy o pracę, a skarżona decyzja narusza art. 2, art. 22 w zw. z art. 8 Konstytucji RP oraz ww. zasady podstawowe Unii Europejskiej, SO zmienił zaskarżoną decyzję i ustalił, iż Ubezpieczona jako pracownik Płatnika składek podlega obowiązkowo ubezpieczeniom: emerytalnemu, rentowemu, chorobowemu i wypadkowemu od 2.2.2023 r., zgodnie z zawartą umową o pracę.

Komentarz