Brak podstaw do zastosowania kumulatywnego zbiegu przepisów

Opis stanu faktycznego

Sąd Rejonowy w J. wyrokiem z 11.3.2022 r., II K 1582/21, Legalis, uznał oskarżonego K.P. za winnego tego, iż 13.8.2021 r. w K.:

1) drogą publiczną ulic L. i J. kierował motorowerem mimo orzeczonego przez Sąd Rejonowy w K., w sprawie II K 440/16, obowiązującego od 6.12.2016 r. dożywotniego zakazu prowadzenia wszelkich pojazdów mechanicznych w ruchu lądowym oraz znajdował się w stanie nietrzeźwości wynoszącym przy pierwszym badaniu zawartości alkoholu w wydychanym powietrzu urządzeniem pomiarowo-kontrolnym 0,25 mg/I alkoholu, będąc uprzednio prawomocnie skazanym za kierowanie w stanie nietrzeźwości wyrokiem Sądu Rejonowego w K. z 28.11.2016 r. w sprawie II K 440/16, wyrokiem VIII Zamiejscowego Wydziału Karnego w K. Sądu Rejonowego w J. z 27.11.2013 r. w sprawie VIII K 626/13 oraz wyrokiem VIII Zamiejscowego Wydziału Karnego w K. Sądu Rejonowego w J. z 16.6.2013 r. w sprawie VIII K 345/13, a mianowicie występku z art. 244 KK i art. 178a § 4 KK w zw. z art. 11 § 2 KK i za to wymierzył mu karę 7 miesięcy pozbawienia wolności;

2) będąc na ulicy J. posiadał przy sobie, wbrew przepisom ustawy z 29.7.2005 r. o przeciwdziałaniu narkomanii (t.j. Dz.U. z 2023 r., poz. 1939; dalej: NarkU), substancję psychotropową w postaci amfetaminy w ilości 0,76 grama, a mianowicie występku z art. 62 ust. 1 NarkU i za to wymierzył mu karę 7 miesięcy pozbawienia wolności.

Jednocześnie Sąd I instancji połączył jednostkowe kary więzienia i wymierzył karę łączną 8 miesięcy pozbawienia wolności, zaliczając na jej poczet okres zatrzymania od 13.8.2021 r. do 14.8.2021 r., a równocześnie orzekł środek karny w postaci zakazu prowadzenia w ruchu lądowym wszelkich pojazdów mechanicznych dożywotnio oraz orzekł przepadek dowodu rzeczowego.

Wyrok Sądu Rejonowego uprawomocnił się 19.3.2022 r.

Wyrok ten zaskarżył w części dotyczącej skazania z art. 244 KK i art. 178a § 4 KK w zw. z art. 11 § 2 KK na korzyść skazanego K.P. – w trybie kasacji – Rzecznik Praw Obywatelskich oraz zarzucając rażące i mające istotny wpływ na jego treść naruszenie przepisów prawa materialnego, a mianowicie art. 178a § 4 KK w zw. z art. 115 § 16 pkt 2 KK, przez niezasadne uznanie zawartości 0,25 mg/I stężenia alkoholu w wydychanym powietrzu jako stanu nietrzeźwości, wniósł o uchylenie wyroku w zaskarżonej części i przekazanie sprawy w tym zakresie Sądowi Rejonowemu w J. do ponownego rozpoznania.

Sąd Najwyższy w sprawie K.P. skazanego z art. 244 KK i art. 178a § 4 KK w zw. z art. 11 § 2 KK i in., po rozpoznaniu w Izbie Karnej na rozprawie 4.6.2024 r. kasacji wniesionej przez Rzecznika Praw Obywatelskich od wyroku Sądu Rejonowego w J. z 11.3.2022 r., w sprawie II K 1582/21, Legalis, uchylił wyrok w zaskarżonej części i przekazał sprawę w tym zakresie Sądowi Rejonowemu w J. do ponownego rozpoznania.

Uzasadnienie SN

Zdaniem Sądu Najwyższego kasacja jest oczywiście zasadna.

Odpowiedzialności karnej z art. 178a § 4 KK podlega sprawca czynu określonego w art. 178a § 1 KK, który był wcześniej prawomocnie skazany za prowadzenie pojazdu mechanicznego w stanie nietrzeźwości lub pod wpływem środka odurzającego albo za przestępstwo określone w art. 173 KK, art. 174 KK, art. 177 KK lub art. 355 § 2 KK popełnione w stanie nietrzeźwości lub pod wpływem środka odurzającego lub dopuścił się czynu określonego w § art. 178a § 1 KK w okresie obowiązywania zakazu prowadzenia pojazdów mechanicznych orzeczonego w związku ze skazaniem za przestępstwo.

Art. 115 § 16 pkt 2 KK stanowi, iż „stan nietrzeźwości w rozumieniu kodeksu karnego, zachodzi, gdy zawartość alkoholu w 1 dm³ wydychanego powietrza przekracza 0,25 mg/I albo prowadzi do stężenia przekraczającego tę wartość”.

W niniejszej sprawie po zatrzymaniu skazanego prowadzącego motorower i poddaniu go badaniu na zawartość alkoholu w wydychanym powietrzu ustalono, iż pierwsze badanie wykazało poziom 0,25 mg/I, drugie 0,28 mg/I, a trzecie 0,26 mg/I alkoholu w wydychanym powietrzu. Mimo takich ustaleń faktycznych w opisie czynu zarzuconego i przypisanego skazanemu ograniczono się jedynie do podania pierwszej z tych wartości, mianowicie 0,25 mg/I alkoholu w wydychanym powietrzu, stwierdzonej w chwili zatrzymania kierowcy do kontroli, bez wskazania, iż zawartość alkoholu w 1 dm³ wydychanego powietrza prowadziła do stężenia przekraczającego tę wartość. Bez takiego wskazania w opisie czynu, którego treści nie można uzupełnić o brakujące elementy stanu faktycznego, rację ma skarżący, iż w chwili popełnienia zarzucanego czynu K.P. nie znajdował się w stanie nietrzeźwości – w rozumieniu art. 115 § 16 pkt 2 KK, tym samym swoim zachowaniem nie zrealizował znamion przestępstwa z art. 178a § 1 KK, a w konsekwencji art. 178a § 4 KK. Skoro bowiem powołany wyżej przepis uznaje za stan nietrzeźwości sytuację, gdy zawartość alkoholu w 1 dm³ wydychanego powietrza przekracza 0,25 mg/I albo prowadzi do stężenia przekraczającego tę wartość, to nie można mówić o stanie nietrzeźwości, jeżeli wartość ta jest równa 0,25 mg/I lub nie prowadzi do jej przekroczenia. Tak było w niniejszej sprawie. Nie było więc podstaw do skazania oskarżonego za przestępstwo z art. 178a § 1 KK (wyrok Sądu Najwyższego z 15.11.2017 r. IV KK 293/17, Legalis).

Ponieważ prawomocny wyrok skazujący zaskarżył tylko Rzecznik Praw Obywatelskich na korzyść skazanego, stwierdzonej wadliwości opisu czynu nie można uzupełnić w postępowaniu ponownym, czemu na przeszkodzie stoi zakaz reformationis in peius. Zakaz ten został bowiem ukształtowany jako instytucja o charakterze bezwzględnym. Oznacza to, iż działa on niezależnie, niekiedy wbrew wszystkim innym zasadom prawa karnego, zwłaszcza regule trafnej represji oraz prawdy materialnej. W konsekwencji, mimo oczywistej obrazy przepisów prawa materialnego, nie jest możliwe w analizowanej sytuacji procesowej konwalidowanie opisu czynu przez dostosowanie go do rzeczywistych ustaleń faktycznych w sprawie i wydanie wyroku skazującego w postępowaniu ponownym (art. 434 § 1 KPK oraz art. 443 KPK) za popełnione przestępstwo. Taki opis czynu, ograniczony do stwierdzenia, iż u kierowcy w chwili czynu przy pierwszym badaniu urządzeniem pomiarowo-kontrolnym stwierdzono 0,25 mg/I alkoholu zawartości alkoholu w wydychanym powietrzu, pozwala natomiast na zakwalifikowanie go jako wykroczenia z art. 87 § 2 KW, którego karalność zgodnie z art. 45 § 1 KW ustanie dopiero 13.8.2024 r.

Na marginesie przypomnieć tylko wypada, iż wejście w życie przepisu art. 178a § 4 KK 1.7.2010 r. zdezaktualizowało poglądy, w myśl których przyjmowano, iż prowadzenie pojazdu mechanicznego w ruchu lądowym, wodnym lub powietrznym w stanie nietrzeźwości lub pod wpływem środka odurzającego, wbrew wcześniej orzeczonemu zakazowi prowadzenia takiego pojazdu, stanowi jeden czyn, wypełniający znamiona przestępstwa określonego w art. 178a § 1 KK i art. 244 KK (por. postanowienie Sądu Najwyższego z 26.8.2004 r. I KZP 11/04, Legalis oraz wyrok Sądu Najwyższego z 29.7.2008 r. IV KK 239/08, Legalis).

Aktualnie nie ma najmniejszych wątpliwości, iż porównanie treści art. 178a § 4 in fine KK oraz art. 244 KK wyraźnie wskazuje, iż opis czynu zabronionego zawarty w tym drugim przepisie w pełni zawiera się w znamionach czynu zabronionego określonych w art. 178a § 4 KK w związku z czym między art. 178a § 4 in fine KK, a art. 244 KK nie zachodzi kumulatywny zbieg przepisów ustawy w rozumieniu art. 11 § 2 KK (zob. postanowienie Sądu Najwyższego z 19.1.2012 r. I KZP 22/11, Legalis; wyrok Sądu Najwyższego z 9.8.2023 r. IV KK 252/23, Legalis i przywołane tam orzecznictwo).

W tym stanie rzeczy, stwierdzając iż miała miejsce rażąca obraza przepisów prawa wskazanych w kasacji, która wywarła istotny wpływ na treść zaskarżonego wyroku, Sąd Najwyższy orzekł jak w części dyspozytywnej (art. 537 § 2 KPK). Przy ponownym rozpoznaniu sprawy Sąd Rejonowy powinien mieć na uwadze poczynione uwagi i rozstrzygnąć sprawę w zgodzie z obowiązującymi przepisami prawa.

Komentarz