Chaos budowlany nad Bałtykiem

Organy administracji publicznej nie zagwarantowały skutecznych i skoordynowanych działań mających na celu przeciwdziałanie nielegalnej zabudowie terenów turystycznych położonych nad morzem. Nie podejmowano skutecznych działań w zakresie eliminowania samowoli budowlanych, niekontrolowanej zabudowy ani zapobiegania chaosowi przestrzennemu, co przyczyniało się do degradacji krajobrazu nadmorskiego. Problem ten szczególnie widoczny był na terenie gminy Darłowo w województwie zachodniopomorskim, gdzie w pobliżu Morza Bałtyckiego – na gruntach rolnych (takich jak pola uprawne, łąki, pastwiska i nieużytki) oraz w bezpośrednim sąsiedztwie turbin wiatrowych – w sposób nieuporządkowany i niezgodny z prawem wznoszono domki letniskowe, a także ustawiano kontenery, przyczepy pojazdów, budy i wiaty. Tereny te zagospodarowywano w sposób przypadkowy, bez zachowania zasad ładu przestrzennego.

NIK skontrolowała Urząd Gminy w Darłowie (UG Darłowo), Powiatowy Inspektorat Nadzoru Budowlanego w Sławnie (Powiatowy Inspektor), a także Starostę Sławieńskiego (Starosta) i Wojewodę Zachodniopomorskiego (Wojewoda). Kontrola wykazała, iż działalność wszystkich tych urzędów wymaga gruntownej poprawy. Pomimo nasilenia zjawiska związanego z samowolami budowlanymi i niekontrolowaną zabudową, nie podejmowały one odpowiednich działań. Bez istotnej reakcji pozostawał zintensyfikowany napływ informacji sygnalnych, a także wzmożona publikacja w mediach ogłoszeń o możliwości nabycia działek gruntu w wyjątkowo atrakcyjnych cenach. Chociaż kontrolerzy szczecińskiej delegatury NIK sprawdzili okolice miejscowości Cisowo i Kopań, to problem ten może dotyczyć atrakcyjnych turystycznie obszarów na terenie całej Polski.

Najważniejsze ustalenia kontroli

Najwyższa Izba Kontroli negatywnie oceniła działalność Powiatowego Inspektora. Brak systematycznych kontroli prowadzonych przez ten organ, a także nierzetelne i opieszałe prowadzenie postępowań sprzyjały nielegalnej zabudowie. Mimo dysponowania licznymi informacjami sygnalnymi o potencjalnych samowolach budowlanych, inspektorzy Powiatowego Inspektoratu Nadzoru Budowlanego w Sławnie (PINB) w większości przypadków nie podejmowali kontroli w terenie. Nie objęto nimi ponad 74% zbadanych przez NIK działek gruntu wskazanych w tych informacjach. W niemal 96% kontroli pierwsze czynności w terenie przeprowadzono dopiero po upływie miesiąca - choćby do 686 dni - od ich otrzymania. choćby jeżeli kontrole były prowadzone, nie umożliwiały one dokładnego wyjaśnienia stanu faktycznego. Nieprawidłowo prowadzono w PINB także postępowania administracyjne. We wszystkich objętych badaniem sprawach legalizacyjnych, przekroczono wymagane terminy ich załatwienia - choćby do 173 dni. Powiatowy Inspektor nie podejmował również działań w ramach tzw. „trybu naprawczego”, zmierzających do usunięcia stanu niezgodnego z obowiązującym prawem. W ramach tego trybu należało m.in. wstrzymać prowadzenie robót budowlanych wykonywanych na podstawie zgłoszenia, z uwagi na zakaz ustalony w miejscowym planie zagospodarowania przestrzennego gminy Darłowo (MPZP).

Pozostałe trzy skontrolowane podmioty również nie podejmowały dostatecznych działań na rzecz ograniczania zjawiska samowoli budowlanych. Niejednolita interpretacja zapisów miejscowego MPZP, jak również podejmowanie przez Starostę i Wojewodę decyzji sprzecznych z jego ustaleniami, miały negatywny wpływ na skuteczność działań ograniczających chaos przestrzenny w okolicach miejscowości Cisowo i Kopań. Tylko w przypadku 10% skontrolowanych spraw, Starosta wniósł sprzeciw wobec zgłoszeń zamiaru budowy, powołując się na niezgodność z MPZP wynikającą z zakazu zabudowy w strefach ochronnych wokół elektrowni wiatrowych. Natomiast w przypadku 60% badanych zgłoszeń, zezwolono na realizację inwestycji na takich obszarach, które zgodnie z MPZP nie mogły być zabudowane. Z kolei Wojewoda, w sześciu z dziewięciu rozpatrywanych przypadków, uchylając decyzje Starosty, dopuścił możliwość budowy budynków rekreacji indywidualnej przeznaczonych do okresowego wypoczynku w strefie ochronnej wyznaczonej w MPZP.

Działania Wójta Gminy Darłowo również okazały się niewystarczające. W 46% wydanych zaświadczeń o przeznaczeniu terenu w MPZP, urzędnicy Urzędu Gminy przekazywali nierzetelne informacje lub w ogóle nie informowali o położeniu działek w strefie ochronnej od elektrowni wiatrowych. Ponadto nie prowadzali kontroli terenowych w zakresie wyposażenia nieruchomości w zbiorniki bezodpływowe ani sposobu gospodarowania nieczystościami. W 16% wydanych wypisów i wyrysów z MPZP nie zawarto wymaganych obowiązków i zakazów, co mogło mieć wpływ na ustalenie praw i obowiązków strony wnioskującej. Pomimo posiadania informacji o wykorzystywaniu w celach mieszkalnych na terenie gminy - pojazdów dopuszczonych do ruchu, nie podejmowano wymaganych prawem działań. Wskazane pojazdy (m.in. nie podłączone do mediów przyczepy kempingowe lub tzw. „domki holenderskie”), nie stanowiły obiektów budowlanych, co powinno skutkować decyzjami nakazującymi wstrzymanie niezgodnego z prawem użytkowania terenu.

NIK zauważa, iż systemy informatyczne wykorzystywane w UG Darłowo do prowadzenia ewidencji podatkowej nieruchomości funkcjonowały wadliwie. Utrudniało to skuteczną weryfikację oraz rzetelne ustalenie nieruchomości nieobjętych opodatkowaniem, identyfikację podmiotów zobowiązanych do zapłaty podatku, jak również ocenę poprawności dotychczasowego opodatkowania. Wójt nie przeprowadzał kontroli podatkowych i czynności sprawdzających obejmujących tereny rolne, na których faktycznie prowadzono działalność rekreacyjną lub gospodarczą. NIK ustaliła, iż prawidłowe opodatkowanie tych działek pozwoliłoby uzyskać gminie Darłowo dochody w wysokości co najmniej 304 tys. zł.

Wnioski

W wyniku kontroli sformułowano ogółem 47 wniosków, w tym 27 do Wójta, 18 do Powiatowej Inspektor oraz po jednym do Starosty i Wojewody. realizowane są także prace nad skierowaniem zawiadomień do adekwatnych organów o uzasadnionym podejrzeniu popełnienia przestępstwa - w związku z brakiem należytych działań zapobiegających powstawaniu nielegalnej zabudowy w miejscowościach Cisowo i Kopań, a także o naruszeniu dyscypliny finansów publicznych dotyczącym uszczuplenia należności w wyniku nieopodatkowania części nieruchomości.