Co trzeba wiedzieć decydując się na fundację rodzinną?

Coraz więcej biznesów rodzinnych staje przed decyzją o wyborze drogi rozwoju i zabezpieczeniu zgromadzonego kapitału. Odpowiedzią na to wyzwanie ma być fundacja rodzinna, która jest atrakcyjnym instrumentem gospodarowania majątkiem, strukturyzacji biznesu i planowania sukcesji. Jest przeznaczona dla osób fizycznych, które chcą zabezpieczyć na przyszłość znaczne aktywa majątkowe.

Czy każdy może wykorzystać fundację rodzinną do zaplanowania sukcesji? Jakie są jej zalety, a jakie wady? Na jakie podatkowe pułapki trzeba uważać? O tym w poniższym artykule.

Fundacja rodzinna a działalność gospodarcza

Fundacja rodzinna będzie mogła prowadzić działalność gospodarczą, jednak w ograniczonym zakresie. Możliwe będzie:

• zbywanie mienia, o ile nie zostało ono nabyte wyłącznie w celu dalszego zbycia,
• najem, dzierżawa lub udostępnianie mienia do korzystania na innej podstawie,
• przystępowanie do spółek handlowych, funduszy inwestycyjnych, spółdzielni oraz podmiotów o podobnym charakterze, mających swoją siedzibę w kraju lub za granicą, a także uczestnictwo w tych spółkach, funduszach, spółdzielniach oraz podmiotach,
• nabywanie i zbywanie papierów wartościowych, instrumentów pochodnych i praw o podobnym charakterze,
• udzielanie pożyczek podmiotom związanym z fundacją rodzinną,
• obrót zagranicznymi środkami płatniczymi należącymi do fundacji rodzinnej w celu dokonywania płatności związanych z działalnością fundacji,
• prowadzenie przedsiębiorstwa w ramach gospodarstwa rolnego.

Prowadzenie działalności w tak określonych ramach daje możliwość skorzystania z preferencyjnego zwolnienia podmiotowego w CIT. Co ważne, jednym z rodzajów dopuszczalnej działalności gospodarczej jest zbywanie mienia, o ile to mienie nie zostało nabyte wyłącznie w celu jego dalszego zbycia. Jednak ustawa nie definiuje kryteriów decydujących o tym, czy mienie zostało nabyte wyłącznie w tym celu. Warto zaznaczyć przy tym, iż nabywanie i zbywanie papierów wartościowych, instrumentów pochodnych i praw o podobnym charakterze takiego ograniczenia nie zawiera.

Wątpliwości może budzić np. nabycie i dalsza sprzedaż udziałów w spółkach prawa handlowego. Często polityka inwestycyjna podmiotu zakłada wyjście z inwestycji po spełnieniu określonych przesłanek z upływem czasu (dalsze zbycie jest zatem wpisane w strategię inwestycyjną). Dyskusyjne może być także nabywanie dzieł sztuki, zabytkowych samochodów lub przedmiotów kolekcjonerskich. Gromadzenie takich przedmiotów opiera się głównie na oczekiwaniu wzrostu ich wartości. Można przypuszczać, iż im szybciej od momentu nabycia składnik majątkowy zostanie zbyty, tym większe prawdopodobieństwo, iż organy skarbowe uznają, iż został nabyty wyłącznie w celu dalszego zbycia i przychody z jego tytułu nie będą korzystać ze zwolnienia CIT. Praktyka pokaże, jakie podejście w tym zakresie będą miały organy skarbowe. Sposobem na ograniczenie ryzyka sporów z organami może być uzyskanie interpretacji indywidualnej prawa podatkowego.

Zastrzeżenia pojawiają się również w zakresie przysługującego Krajowemu Ośrodkowi Wsparcia Rolnictwa prawa pierwokupu udziałów i akcji w spółce kapitałowej, która jest właścicielem lub użytkownikiem wieczystym nieruchomości rolnej o powierzchni co najmniej 5 ha albo nieruchomości rolnych o łącznej powierzchni co najmniej 5 ha. KOWR może także złożyć oświadczenie o nabyciu nieruchomości rolnych w przypadku zmiany wspólnika w spółce osobowej za zapłatę ceny odpowiadającej ich wartości rynkowej. Chociaż KOWR rzadko korzysta ze swoich praw, niewykluczone, iż zmieni swoją praktykę w przypadku atrakcyjnych nieruchomości rolnych. Takie nabywanie gruntu na rzecz Skarbu Państwa z pewnością stoi w sprzeczności z ideą zachowania majątku rodziny za pośrednictwem fundacji. Zmiany w tym zakresie zostały przyjęte przez Senat, jednak nie wiadomo, czy zostaną zaakceptowane przez Sejm.

Czy fundacja rodzinna jest rozwiązaniem długoterminowym?

Warto wiedzieć, iż fundacja rodzinna z założenia nie jest rozwiązaniem dedykowanym do bieżącej działalności operacyjnej, więc nie służy do płynnego transferu środków majątkowych między fundacją a fundatorem lub beneficjentami.

W trakcie trwania fundacji rodzinnej, fundator nie może wycofać mienia wniesionego do fundacji – jest to działanie wprost zakazane w przepisach ustawy. Może je otrzymać z powrotem tylko wtedy, kiedy sam jest beneficjentem fundacji i przewidziano rzeczowy sposób świadczenia w postaci tego przedmiotu.

Świadczenia przewidziane przez fundatora dla beneficjenta nie zawsze będą mogły być zrealizowane w całości i w wymaganym terminie. Spełnienie świadczenia na rzecz beneficjenta nie może zagrażać wypłacalności fundacji wobec zewnętrznych wierzycieli i każdorazowo jest uzależnione od bieżącej sytuacji finansowej fundacji rodzinnej.

Fundacja rodzinna jest instrumentem przewidzianym do długoletniego, wręcz wielopokoleniowego inwestowania majątku. W wypadku rozwiązania, fundacja zapłaci podatek w wysokości 15% od wartości przekazanego mienia pomniejszonej o wartość podatkową mienia wniesionego przez fundatora (tj. potencjalny koszt jakim dysponowałby fundator).

Pułapki podatkowe w fundacji rodzinnej

Ustawodawca przewidział sankcyjną stawkę 25% CIT w zakresie, w jakim fundacja rodzinna będzie prowadzić działalność gospodarczą wykraczającą poza zakres dopuszczony w ustawie. Nie może przy tym korzystać z ulg i odliczeń w przepisach z zakresu art. 17 – 18f ustawy o CIT, w szczególności:

• ze zwolnień przedmiotowych z ustawy o CIT,
• pomniejszeń na poziomie podstawy opodatkowania (np. tytułem darowizn na organizacje pożytku publicznego),
• ulg na działalność badawczo-rozwojową,
• ulg wprowadzonych ustawą Polski Ład (m.in. ulga na robotyzację, ekspansję itd.) oraz
• ulg na złe długi.

Co więcej, fundacja rodzinna nie będzie zwolniona podmiotowo z podatku od przychodów z budynków, czyli tzw. podatku minimalnego od nieruchomości komercyjnych (0,035% miesięcznie od sumy wartości początkowej budynków pomniejszonej o kwotę 10 mln zł). Kwotę zapłaconego za dany miesiąc podatku od przychodów z budynków podatnicy odliczają od zaliczki na podatek CIT, a kwotę zapłaconego i nieodliczonego w roku podatkowym podatku od przychodów z budynków odliczają w zeznaniu CIT od podatku. Zatem ciężar podatku od przychodów z budynków rekompensowany jest na gruncie CIT.

Fundacja rodzinna jako podmiot zwolniony podmiotowo z CIT w zakresie działalności gospodarczej dozwolonej w ustawie o fundacji poniesie w pełni ciężar podatku od przychodów z budynków. (prowadzenie działalności niedozwolonej ze względu na 25% CIT nie jest korzystnym rozwiązaniem dla odliczenia podatku od budynków). Może to być ważne dla osób, które rozważają wniesienie do fundacji nieruchomości komercyjne o dużej wartości.

Ważna zmiana nastąpi dla spółki jawnej – o ile fundacja rodzinna zostanie jej wspólnikiem, to spółka jawna z mocy prawa stanie się podatnikiem CIT, co może istotnie wpłynąć na jej rozliczenia podatkowe.

Warto podkreślać, iż zwolnienie z PIT jest zarezerwowane jedynie dla beneficjentów należących do tzw. zerowej grupy podatkowej w stosunku do fundatora[1], czyli małżonka, dzieci i dalszych zstępnych, rodziców i dalszych wstępnych, pasierba, rodzeństwa, ojczyma i macochy. Oznacza to, iż zarówno wypłaty dla zięcia, synowej, jak i członków dalszej rodziny (kuzyni, wujostwo) będą podwójnie opodatkowane – zarówno na poziomie fundacji stawką 15% CIT, jak i na poziomie beneficjenta stawką 15% PIT.

Dla kogo nie jest fundacja rodzinna?

Z punktu widzenia fundatorów fundacja rodzinna nie jest dobrym rozwiązaniem dla osób, które:

• preferują szerszy zakres działalności niż dopuszczona przez ustawę,
• szukają struktur o charakterze krótkoterminowym, z elastycznym transferem majątku pomiędzy podmiotami zaangażowanymi,
• obawiają się wysokiego podatku od przychodów z budynków z uwagi na ich wysoką wartość,
• zamierzają w strukturach uwzględnić spółkę jawną,
• posiadają udziały i akcje w spółce kapitałowej, która jest właścicielem lub użytkownikiem wieczystym nieruchomości rolnej o powierzchni co najmniej 5 ha albo nieruchomości rolnych o łącznej powierzchni co najmniej 5 ha lub są wspólnikiem w spółce osobowej, która posiada takie nieruchomości.

Przed podjęciem decyzji najważniejsze są weryfikacja zamierzeń biznesowych i rodzinnych oraz rozpatrzenie alternatywnych instrumentów strukturyzowania biznesu.

Z punktu widzenia beneficjentów, fundacja rodzinna nie jest rozwiązaniem optymalnym dla osób fizycznych spoza tzw. zerowej grupy podatkowej, a przy tym otrzymujących świadczenia w formie rzeczowej.

Pomimo niewątpliwych zalet, fundacja rodzinna posiada też istotne ograniczenia. Przed założeniem fundacji rodzinnej warto skonsultować się z doradcami i sprawdzić, czy w indywidualnej sytuacji potencjalnego fundatora i beneficjentów będzie to adekwatny instrument prawny do zastosowania.

Zachęcamy Państwa do kontaktu!

[1] Zgodnie z ustawą o podatku od spadków i darowizn.