Dotacje publiczne dla prywatnych szkół wyznaniowych

Stan faktyczny

Niemiecki Kościół adwentystyczny, który w RFN ma status osoby prawnej prawa publicznego, nie posiada statusu Kościoła uznanego na mocy austriackiego prawa. Spór pomiędzy tym Kościołem a austriackim Organem dotyczył dotacji, o jaką wnioskowano dla prywatnej placówki nauczania szkolnego, którą ten Kościół uznaje za szkołę wyznaniową i ją wspiera. Na mocy austriackiego prawa taka dotacja jest zastrzeżona dla Kościołów, stowarzyszeń i wspólnot religijnych, uznanych na mocy prawa tego państwa.

Stosowanie prawa UE

Postanowienie art. 17 ust. 1 Traktatu o funkcjonowaniu Unii Europejskiej (Dz.Urz. UE C z 2016 r. Nr 202, s. 47; dalej: TFUE) stanowi wyraz neutralności Unii wobec sposobu, w jaki państwa członkowskie regulują swoje stosunki z Kościołami, stowarzyszeniami i wspólnotami religijnymi. Przy czym na to postanowienie nie można powoływać się w celu wyłączenia w sposób ogólny działalności Kościołów lub stowarzyszeń i wspólnot religijnych z zakresu stosowania prawa Unii, o ile działalność ta polega na świadczeniu usług za wynagrodzeniem na danym rynku (wyrok TSUE z 27.6.2017 r., Congregación de Escuelas Pías Provincia Betania, C-74/16, pkt 43, 47, Legalis).

Na podstawie akt niniejszej sprawy TSUE uznał – z zastrzeżeniem ustaleń, których powinien dokonać sąd odsyłający – iż austriacka placówka nauczania prowadzi działalność gospodarczą w rozumieniu orzecznictwa TSUE.

Trybunał orzekł, iż art. 17 ust. 1 TFUE należy interpretować w ten sposób, iż nie skutkuje on wyłączeniem z zakresu stosowania prawa Unii sytuacji, w której Kościoły, stowarzyszenia lub wspólnoty religijne, które w danym państwie członkowskim posiadają status osoby prawnej prawa publicznego, a w innym państwie członkowskim uznają prywatną placówkę nauczania szkolnego za szkołę wyznaniową i jako taką ją wspierają, składają wniosek o dotację dla tej placówki, która to dotacja jest zastrzeżona dla Kościołów, stowarzyszeń i wspólnot religijnych, uznanych na mocy prawa tego innego państwa członkowskiego.

Ograniczenia swobody przedsiębiorczości

Artykuł 49 akapit pierwszy TFUE stanowi, iż w ramach rozdziału 2 tytułu IV części trzeciej TFUE ograniczenia swobody przedsiębiorczości obywateli jednego państwa członkowskiego na terytorium innego państwa członkowskiego są zakazane. Postanowienie to stoi zatem na przeszkodzie wszelkim przepisom krajowym, które uniemożliwiają, utrudniają lub czynią mniej atrakcyjnym korzystanie ze swobody przedsiębiorczości (wyrok TSUE z 7.9.2022 r., Cilevičs i in., C-391/20, pkt 61, Legalis). Mająca zastosowanie w tej dziedzinie zasada zakazująca wszelkiej dyskryminacji ze względu na przynależność państwową zabrania nie tylko dyskryminacji jawnej, ale także wszelkich ukrytych form dyskryminacji, które przez zastosowanie innych kryteriów rozróżnienia prowadzą w rzeczywistości do takiego samego rezultatu.

W niniejszej sprawie sporne wnioski o dotację mogą składać jedynie Kościoły lub związki wyznaniowe uznane przez prawo austriackie. Spełnienie owych przesłanek – ze względu na to, iż co do zasady wymagają one obecności danego Kościoła lub związku wyznaniowego w Austrii, przy czym czas tej obecności jest różny, a także tego, aby zrzeszał on taką liczbę członków, która odpowiada przynajmniej dwóm tysięcznym populacji Austrii – jest prostsze w przypadku Kościołów i związków wyznaniowych z siedzibą w Austrii. W ocenie TSUE – z zastrzeżeniem ustaleń, których powinien dokonać sąd odsyłający – uregulowanie krajowe, takie jak to rozpatrywane w postępowaniu głównym, stanowi ograniczenie swobody przedsiębiorczości.

Trybunał stwierdził, iż takie ograniczenie może być dopuszczone pod warunkiem: po pierwsze, iż jest uzasadnione celem wprost określonym w art. 52 ust. 1 TFUE lub nadrzędnym względem interesu ogólnego, a po drugie, iż jest zgodne z zasadą proporcjonalności, co oznacza, iż musi być ono odpowiednie do zagwarantowania w sposób spójny i systematyczny realizacji zamierzonego celu i nie może wykraczać poza to, co jest konieczne do jego osiągnięcia (wyrok Cilevičs i in., pkt 65). Sąd odsyłający uważał, iż to uregulowanie, uzupełniając publiczny międzywyznaniowy system szkolnictwa o prywatne szkoły wyznaniowe, rzeczywiście umożliwia rodzicom wybór w zakresie edukacji swoich dzieci zgodnie z ich przekonaniami religijnymi, a zatem zmierza do osiągnięcia prawnie uzasadnionego celu. Rzecznik generalny stwierdził w pkt. 72 opinii, iż tego rodzaju cel, łączący się z celem polegającym na zapewnieniu wysokiego poziomu kształcenia, który Trybunał uznał za „nadrzędny wzgląd interesu ogólnego” (wyrok TSUE z 14.9.2006 r., Centro di Musicologia Walter Stauffer, C-386/04, pkt 45, Legalis), może uzasadniać ograniczenie swobody przedsiębiorczości.

Trybunał podkreślił, iż ostatecznie to do sądu odsyłającego, do którego wyłącznej kompetencji należy ocena okoliczności faktycznych sporu w postępowaniu głównym oraz dokonanie wykładni mającego zastosowanie uregulowania krajowego, należy ustalenie, czy i w jakim zakresie sporne austriackie uregulowanie jest odpowiednie do zagwarantowania w sposób spójny i systematyczny realizacji celu, do którego osiągnięcia zmierza, oraz nie wykracza poza to, co jest konieczne do jego osiągnięcia. Niemniej Trybunał, który ma za zadanie udzielić temu sądowi użytecznej odpowiedzi pozwalającej mu na wydanie rozstrzygnięcia, jest adekwatny do dostarczenia owemu sądowi wskazówek wyprowadzonych z akt sprawy oraz z uwag pisemnych, którymi dysponuje.

Co do zdolności rozpatrywanego uregulowania do realizowania w sposób spójny i systematyczny prawnie uzasadnionego celu, z akt sprawy wynika, iż uznanie Kościoła lub związku wyznaniowego wymaga, aby miał on określoną wielkość, tak by jego działania nie ograniczały się do jego członków. Przyjmuje się, iż gdy Kościół lub związek wyznaniowy osiągnie przewidzianą w tym uregulowaniu minimalną liczbę członków, pozytywne skutki jego działań, zwłaszcza w dziedzinie nauczania, wykraczają poza ścisłe ramy wspólnoty członków. Zdaniem TSUE nie wydaje się, iż sporne uregulowanie jest niewłaściwe do tego, by umożliwić rodzicom wybór w zakresie edukacji swoich dzieci, zgodnie z ich przekonaniami religijnymi, w ramach międzywyznaniowego systemu nauczania wysokiej jakości, który to cel jest uzasadniony w świetle prawa Unii.

Co do uzyskania statusu Kościoła lub związku wyznaniowego uznanego na mocy prawa austriackiego, w tym prawie ustanowiono trzy alternatywne przesłanki. Zdaniem TSUE nie wydają się one wykraczać poza to, co jest konieczne do osiągnięcia celu, jakim jest umożliwienie rodzicom wyboru w zakresie edukacji swoich dzieci zgodnie z ich przekonaniami religijnymi.

Trybunał orzekł, iż art. 49 w zw. z art. 17 ust. 1 TFUE należy interpretować w ten sposób, iż nie stoi on na przeszkodzie uregulowaniu krajowemu, które uzależnia przyznanie dotacji publicznych przeznaczonych dla prywatnych placówek nauczania, uznanych za szkoły wyznaniowe, od spełnienia przesłanki, aby Kościół lub związek wyznaniowy, który składa wniosek o dotację dla takiej placówki, był uznany na mocy prawa odnośnego państwa członkowskiego, także wtedy, gdy ten Kościół lub związek wyznaniowy jest uznany na mocy prawa państwa członkowskiego swojego pochodzenia.

Komentarz