EY zbadał uczciwość w firmach. Nie jest dobrze! Jak wygląda etyka w miejscu pracy?

Etyka w pracy – jest gorzej niż myślisz

Zanim przejdziemy do omówienia wyników przedstawionych w raporcie, poświęcimy chwilę temu, w jaki sposób powstał. A zatem „Światowe Badanie Uczciwości w Biznesie” zostało zrealizowane na zlecenie firmy EY przez agencję badawczą Ipsos i trwało od października 2023 roku do stycznia 2024. Badanie zostało zrealizowane w formie wywiadów z 5464 ankietowanymi – członkami zarządów, przedstawicielami kadry kierowniczej wyższego szczebla, managerami i pracownikami wybranych dużych spółek i instytucji publicznych z 53 krajów, w tym z udziałem 100 firm z Polski.

Raport ten dostarcza wielu ważnych i jednocześnie niepokojących informacji na temat stanu uczciwości w polskim biznesie. Przyjrzyjmy się kilku najważniejszym wnioskom.

Etyka pracy w Polsce

W ciągu ostatnich dwóch lat 20% polskich firm doświadczyło poważnych incydentów związanych z etyką w pracy. Mowa o oszustwach i naruszeniach przepisów prawa. Co istotne, incydenty te w 74% przypadków były w ten czy w inny sposób powiązane z partnerami biznesowymi. Jest to o tyle niepokojące, iż firmy powinny jeszcze dokładniej weryfikować podmioty, z którymi zamierzają nawiązywać jakąkolwiek współprace.

W innym razie firmy te narażają się nie tylko na mniejsze lub większe straty finansowe, ale również na utratę reputacji i zaufania wśród innych swoich partnerów – zarówno tych wewnątrz organizacji, jak i poza nią, na przykład wśród klientów. Nietrudno wyobrazić sobie sytuację, w której firma A traci klienta, bo firma B – jej podwykonawca – postępuję w nieuczciwy sposób i na przykład nie wywiązuje się ze swoich zobowiązań.

Nieetyczni managerowie

Prawie połowa respondentów, bo aż 49%, uważa, iż menedżerowie w ich organizacjach są skłonni poświęcić standardy uczciwości dla osiągnięcia krótkoterminowych korzyści osobistych. Ten niepokojący trend na domiar złego jest wyraźniejszy w Polsce niż w krajach rozwiniętych, gdzie odsetek wynosi 39%. Co więcej, jest także wyższy niż w innych państwach Europy Wschodniej – tutaj mówimy o poziomie 41%.

Takie podejście do etyki pracy może prowadzić do licznych problemów, w tym do zubożenia kultury organizacyjnej i utraty zaufania pracowników do kierownictwa. Koniec końców managerowie znajdują się wyżej w hierarchii organizacji, a w związku z tym przykład idzie z góry. Ale czy rzeczywiście nieetyczne postawy kadry zarządzającej mają wpływ na postawy pracowników? Okazuje się, iż niestety tak. I to duży.

Według „Światowego Badania Uczciwości w Biznesie 2024” aż 54% respondentów w Polsce jest skłonnych do nieuczciwego postępowania, jeżeli o takie działanie poprosi ich przełożony. Tak wysoki odsetek dowodzi, jak silny wpływ na zachowania podwładnych ma hierarchia, presja i brak etyki pracy ze strony kierownictwa.

W praktyce oznacza to, iż osoby zatrudnione w firmach będą gotowe zrezygnować z własnych zasad etycznych, jeżeli poczują, iż są pod presją przełożonych. Nie możemy jednak obarczyć całą winą za nieuczciwe postawy w firmach wyłącznie kadrę kierowniczą. Pracownicy także mają za uszami.

Pracownicy stają się mniej etyczni

Aż 53% pracowników z Polski postąpiłoby nieetycznie, żeby zwiększyć swoją szansę na awans lub uzyskać wyższe wynagrodzenie. Informacja ta o tyle nas niepokoi, iż jeszcze w 2022 roku odsetek ten wynosił 33%, a zatem na przestrzeni dwóch lat wzrósł aż o 20 punktów procentowych. Oznacza to, iż Polacy są gotowi osiągać swoje zawodowe cele niemal za wszelką cenę.

Co ciekawe, nasi rodacy wykazują największą skłonność do ignorowania nieetycznych zachowań w swoich zespołach. Na przykład pracownicy często przymykają oko na nieodpowiednie działania kolegów, co może prowadzić do utrwalania się takich praktyk w organizacji. Ale z drugiej strony Polacy mają też moralne hamulce. Na przykład są mniej skłonni do wprowadzania inwestorów w błąd. Dlaczego? Nie wiemy. Być może są świadomi potencjalnych konsekwencji prawnych i finansowych.

Naruszenia – co, gdzie i jak?

A skoro mowa o etyce w pracy i naruszeniach, przyjrzyjmy się obszarom, w których najczęściej dochodzi do nieetycznych zachowań w polskich firmach. EY w swoim raporcie wymienia ich kilka. My jednak skupimy się tylko na sześciu obszarach – trzech, w których najczęściej dochodzi do nadużyć i trzech, w których zdarzają się one najrzadziej. Zacznijmy od pierwszej niechlubnej trójki:

• Prywatność i bezpieczeństwo danych. Jest to obszar, w którym szczególnie często dochodzi do naruszeń. W dobie cyfryzacji zagrożenia związane z ochroną danych stają się coraz bardziej powszechne. A pracownicy mogą nieumyślnie lub celowo naruszać politykę bezpieczeństwa, doprowadzając do wycieków danych.
• Prawa człowieka i przepisy prawa pracy. Ten obszar obejmuje naruszenia związane z warunkami pracy, dyskryminacją, mobbingiem i innymi formami łamania praw pracowników.
• Przestępstwa finansowe i pranie pieniędzy. Oszustwa finansowe, w tym fałszowanie dokumentów finansowych i pranie pieniędzy, to przestępstwa, które nie tylko narażają firmy na sankcje prawne, ale również podważają zaufanie klientów.

Z kolei trzy obszary, w których najrzadziej dochodzi do nieetycznych zachowań, to:

• Konflikty interesów. Przypadki faktycznych naruszeń związanych z konfliktami interesów występują stosunkowo rzadko.
• Handel międzynarodowy i import/eksport. Chociaż obszar ten jest narażony na różne ryzyka, to jest też chroniony przez rygorystyczne regulacje i kontrole związane z międzynarodowym handlem. Stąd kilka tu nadużyć.
• Naruszenia sankcji. Incydenty związane z naruszeniami sankcji są rzadkie, co może wynikać z surowych kar

Niełatwa rola sygnalisty

Zespół EY przyjrzał się również sytuacji sygnalistów, czyli osób, które sygnalizują naruszenia etyki pracy. Okazuje się, iż w ciągu ostatnich dwóch lat 30% respondentów w Polsce zgłaszało różne nadużycia i nieprawidłowości w swoich organizacjach. A to pokazuje, iż istnieje pewien poziom świadomości i chęć uczciwego postępowania.

Pomimo tych deklaracji, należy zwrócić uwagę na kontekst, w jakim takie zgłoszenia są dokonywane. Sygnaliści często działają w trudnych warunkach, narażając się na potencjalne represje ze strony przełożonych lub współpracowników. Aż 60% ankietowanych odczuwa tego typu presję – a więc i lęk przed zgłaszaniem naruszeń.

Czego mogą obawiać się sygnaliści? Utraty pracy i braku skutków. Wielu pracowników może czuć, iż ich zgłoszenia nie zostaną potraktowane poważnie lub iż nie przyniosą żadnych realnych zmian. Ponadto kultura organizacyjna, w której dominują nieetyczne praktyki, może dodatkowo zniechęcać do podejmowania etycznych działań.

Dlatego konieczne jest, aby firmy tworzyły odpowiednie mechanizmy ochrony sygnalistów, zapewniając im anonimowość i bezpieczeństwo. Do tego mogą tworzyć formalne procedury dla zgłoszeń, a także promować transparentną komunikację.

Etyka pracy w ujęciu globalnym

A jak jest na świecie? Czy tam również etyka pracy przeżywa kryzys? Owszem. W ujęciu globalnym wyniki raportu EY również nie napawają optymizmem. Chociaż 49% respondentów uważa, iż zgodność ze standardami uczciwości w ich organizacjach poprawiła się w ciągu ostatnich dwóch lat, to jednocześnie niemal czterech na dziesięciu (38%) przyznaje, iż byliby skłonni działać nieetycznie, aby poprawić swoją zawodową sytuację, na przykład poprzez zwiększenie szansy na awans.

Do tego raport podkreśla, iż niepewność ekonomiczna sprawia, iż firmom trudniej jest działać zgodnie z zasadami uczciwości. Pracownicy często uczą się lub racjonalizują nieetyczne zachowania, obserwując postępowanie swoich przełożonych. Co więcej, 67% członków zarządów i 51% pracowników wyższego kierownictwa przyznaje, iż byliby skłonni do nieetycznych działań dla osiągnięcia osobistych korzyści.

Z drugiej strony 65% członków zarządów i 57% wyższego kierownictwa czuje presję, aby nie zgłaszać naruszeń. Co jest tego przyczyną? Między innymi brak szkoleń i świadomości. Ponad połowa respondentów uważa, iż niezrozumienie polityki i wymagań przez pracowników – w połączeniu z niewystarczającymi zasobami wewnętrznymi – sprzyja łamaniu standardów uczciwości i odstąpieniu od etyki w pracy.

Ponadto na świecie występuje problem pomiędzy tym, co ludzie robią a tym, co mówią. Na przykład liderzy często opowiadają o znaczeniu uczciwości, ale ich działania nie zawsze odzwierciedlają te deklaracje. Takie podejście podważa zaufanie do nich.

A z brakiem etyki w pracy po prostu mamy problem – nie tylko w Polsce, ale i na świecie. EY wskazuje, iż jeden na pięciu respondentów przyznaje, iż ich organizacja doświadczyła znaczącego incydentu związanego z uczciwością, takiego jak poważne oszustwo, naruszenie prywatności danych lub niezgodność regulacyjna. Większość z tych incydentów dotyczyła partnerów zewnętrznych. Mowa o 68%.

Etyka w pracy. Jak robić, żeby było dobrze?

Budowanie kultury uczciwości w firmach wymaga strategicznego podejścia i zaangażowania na wszystkich poziomach organizacji. Bez członków zarządu, bez liderów i bez pracowników się nie da. A co można zrobić, żeby ten stan rzeczy poprawić? Po zapoznaniu się z raportem „Światowe Badanie Uczciwości w Biznesie 2024” wnioski są oczywiste.

1. Przywództwo poprzez przykład. Liderzy muszą aktywnie demonstrować etyczne zachowania. To, jak zarząd i wyższe kierownictwo reagują na problemy etyczne, ma duże znaczenie dla kształtowania kultury organizacyjnej. Liderzy powinni regularnie komunikować znaczenie uczciwości i integrować te wartości w codziennych działaniach biznesowych.
2. Szkolenia i edukacja. Regularne szkolenia z zakresu etyki i zgodności powinny być obowiązkowe dla wszystkich pracowników, niezależnie od ich stanowiska. Szkolenia te powinny obejmować scenariusze praktyczne, które pomagają pracownikom rozpoznać i reagować na potencjalne sytuacje nieetyczne.
3. Transparentne procesy zgłaszania. Firmy powinny stworzyć bezpieczne i anonimowe kanały do zgłaszania nieprawidłowości. Pracownicy muszą mieć pewność, iż ich zgłoszenia będą traktowane poważnie i iż nie będą narażeni na represje. Może to obejmować dedykowane linie telefoniczne, platformy online lub fizyczne skrzynki na zgłoszenia.
4. Systemy motywacyjne. Firmy mogą wprowadzić systemy motywacyjne, które nagradzają etyczne zachowania. Może to obejmować bonusy, uznania i inne formy wyróżnień dla pracowników, którzy wykazali się wysokimi standardami etycznymi. Ważne jest, aby te systemy były transparentne i sprawiedliwe.
5. Komunikacja i zaangażowanie. Stała komunikacja na temat znaczenia uczciwości i zgodności powinna być integralną częścią kultury organizacyjnej. Przedsiębiorstwa mogą organizować regularne spotkania, warsztaty i kampanie informacyjne, które promują te wartości. Angażowanie pracowników w tworzenie i aktualizację polityk etycznych może również zwiększyć ich poczucie odpowiedzialności i zaangażowanie.
6. Przykładanie wagi do konsekwencji. Pracownicy muszą wiedzieć, iż nieetyczne zachowania będą miały realne konsekwencje. Organizacje powinny więc egzekwować zasady etyki pracy i karać naruszenia, niezależnie od stanowiska. Takie podejście pomaga zbudować zaufanie do systemu i pokazuje, iż firma traktuje etykę z powagą.