Fundacja rodzinna – czym jest i jakie są jej cele ?

Fundacja rodzinna – najważniejsze informacje

W literaturze przedmiotu wskazuje się, iż ustawa o fundacji rodzinnej wprowadza do polskiego systemu prawnego nową instytucję, której zasadniczym założeniem jest ułatwienie wielopokoleniowej sukcesji, pozwalającą na połączenie ochrony prywatnych interesów rodziny z interesami związanymi bezpośrednio z prowadzonym biznesem [por. P. Tomczykowski (red.), Fundacja rodzinna. Aspekty prawne i podatkowe. Komentarz, Warszawa 2023].

Fundacja rodzinna jest osobą prawną utworzoną w celu gromadzenia mienia, zarządzania nim w interesie beneficjentów oraz spełniania świadczeń na rzecz beneficjentów. Fundator określa w statucie szczegółowy cel fundacji rodzinnej. Cele fundacji rodzinnej różnią się całkowicie od celów fundacji „zwykłej”, albowiem fundacje mogą być ustanowione dla realizacji zgodnych z podstawowymi interesami Rzeczypospolitej Polskiej celów społecznie lub gospodarczo użytecznych, w szczególności takich, jak: ochrona zdrowia, rozwój gospodarki i nauki, oświata i wychowanie, kultura i sztuka, opieka i pomoc społeczna, ochrona środowiska oraz opieka nad zabytkami, fundacje rodzinne powoływane są m.in. w celu gromadzenia i zarządzania majątkiem w interesie beneficjentów. Natomiast sam cel powołania fundacji rodzinnej w przeciwieństwie do fundacji „zwykłej” może być celem dotyczącym interesu jednej osoby, czyli beneficjenta.

Więcej na temat fundacji przeczytasz tutaj.

Fundacja rodzinna jest narzędziem skierowanym do firm rodzinnych, które ma ułatwić planowanie ponadpokoleniowej sukcesji, w bardziej elastyczny sposób niż przewidują to zasady prawa spadkowego. Jak wskazano powyżej, cel fundacji rodzinnej, wyposażonej przez ustawodawcę w osobowość prawną, od chwili jej wpisania do rejestru fundacji rodzinnych, został wskazany już w treści samej ustawy, a mianowicie ma ona służyć:

• gromadzeniu mienia,
• zarządzania nim w interesie beneficjentów oraz,
• spełniania świadczeń na ich rzecz.

Charakteryzując fundację można wskazać na trzy cechy, które pojedynczo występują w niektórych podmiotach prawnych w Polsce ale żaden z nich – poza fundacją – nie łączył ich w jednym miejscu. Są to:

• odseparowanie majątku fundatora – mienie wniesione do fundacji staje się jej własnością a w zamian fundacja nie wydaje żadnych praw udziałowych fundatorowi;
• możliwość określenia przez fundatora zasad działania fundacji w elastyczny sposób – jest to w praktyce jedno z dwóch uprawnień fundatora, które „otrzymuje w zamian” za wniesione mienie do fundacji;
• sam fundator, członkowie jego rodziny i inne osoby bliskie fundatora mogą być beneficjentami fundacji – to drugie uprawnienie fundatora „w zamian” za wniesione mienie.

Nazwa fundacji rodzinnej

Nazwa fundacji rodzinnej może być obrana dowolnie i zawiera dodatkowe oznaczenie „Fundacja Rodzinna”. Dla dodatkowego oznaczenia, o którym mowa w ust. 1, jest dopuszczalne używanie w obrocie skrótu „F.R.”. Z kolei dodatkowego oznaczenia w nazwie „Fundacja Rodzinna” oraz skrótu „F.R.” może używać tylko fundacja rodzinna.

Fundacja rodzinna jako osoba prawna

Fundacja rodzinna jest osobą prawną, która osobowość prawną nabywa z chwilą wpisu do rejestru fundacji rodzinnych, który prowadzi Sąd Okręgowy w Piotrkowie Trybunalskim.

Fundacja rodzinna może wykonywać działalność gospodarczą w rozumieniu art. 3 ustawy z dnia 6 marca 2018 r. – Prawo przedsiębiorców tylko w zakresie:

• zbywania mienia, o ile mienie to nie zostało nabyte wyłącznie w celu dalszego zbycia;
• najmu, dzierżawy lub udostępniania mienia do korzystania na innej podstawie;
• przystępowania do spółek handlowych, funduszy inwestycyjnych, spółdzielni oraz podmiotów o podobnym charakterze, mających swoją siedzibę w kraju albo za granicą, a także uczestnictwa w tych spółkach, funduszach, spółdzielniach oraz podmiotach;
• nabywania i zbywania papierów wartościowych, instrumentów pochodnych i praw o podobnym charakterze;
• udzielania pożyczek:
• spółkom kapitałowym, w których fundacja rodzinna posiada udziały albo akcje,
• spółkom osobowym, w których fundacja rodzinna uczestniczy jako wspólnik,
• beneficjentom;
• obrotu zagranicznymi środkami płatniczymi należącymi do fundacji rodzinnej w celu dokonywania płatności związanych z działalnością fundacji rodzinnej;
• produkcji przetworzonych w sposób inny niż przemysłowy produktów roślinnych i zwierzęcych, z wyjątkiem przetworzonych produktów roślinnych i zwierzęcych uzyskanych w ramach prowadzonych działów specjalnych produkcji rolnej oraz produktów opodatkowanych podatkiem akcyzowym, o ile ilość produktów roślinnych lub zwierzęcych pochodzących z własnej uprawy, hodowli lub chowu, użytych do produkcji danego produktu stanowi co najmniej 50% tego produktu;
• gospodarki leśnej.

Co więcej, oświadczenia składane przez fundację rodzinną beneficjentowi, sądom, organom administracji publicznej, instytucjom państwowym i w zamówieniach handlowych zawierają:

• nazwę fundacji rodzinnej, jej siedzibę i adres;
• numer, pod którym fundacja rodzinna jest wpisana do rejestru fundacji rodzinnych;
• numer identyfikacji podatkowej (NIP).

Kto może być fundatorem ?

Fundatorem fundacji rodzinnej może być osoba fizyczna posiadająca pełną zdolność do czynności prawnych. Co więcej, fundacja rodzinna może być utworzona przez więcej niż jednego fundatora, z kolei fundacja tworzona w testamencie może mieć tylko jednego fundatora. Prawa i obowiązki fundatora są niezbywalne, ale warto wiedzieć, iż fundator w statucie może powierzyć wykonywanie swoich uprawnień innej osobie, określając zakres tego powierzenia.

Kto może być beneficjentem ?

Beneficjentem fundacji rodzinnej będzie mogła zostać:

• osoba fizyczna albo
• organizacja pozarządowa prowadząca działalność pożytku publicznego.

Beneficjenta umieszcza się na liście beneficjentów, a taka lista powinna zawierać następujące dane, tj.:

• imię i nazwisko albo nazwę beneficjenta;
• identyfikator podatkowy (numer PESEL albo NIP), a w przypadku beneficjenta będącego osobą fizyczną nieposiadającego żadnego z tych numerów:
• numer i serię paszportu lub innego dokumentu stwierdzającego tożsamość lub inny numer identyfikacyjny, wraz z podaniem kraju nadania takiego numeru,
• imiona rodziców;
• adres zamieszkania lub adres do doręczeń beneficjenta;
• inne dane niezbędne do spełnienia świadczenia na rzecz beneficjenta, w tym informacje o przysługujących mu uprawnieniach.

Organy fundacji rodzinnej

Organami fundacji rodzinnej są:

• zarząd,
• rada nadzorcza oraz
• zgromadzenie beneficjentów.

Kadencję członka organu fundacji rodzinnej oblicza się w pełnych latach obrotowych, chyba iż statut stanowi inaczej.

Tylko na marginesie należy wskazać, iż do zadań zarządu należy:

• prowadzenie spraw fundacji rodzinnej oraz reprezentowanie jej;
• realizacja celów fundacji rodzinnej określonych w statucie;
• podejmowanie czynności związanych z zapewnieniem płynności finansowej i wypłacalności fundacji rodzinnej;
• tworzenie, prowadzenie i aktualizowanie listy beneficjentów zgodnie z przepisami ustawy oraz zasadami zawartymi w statucie;
• informowanie beneficjenta o przysługującym mu świadczeniu;
• spełnianie świadczenia przysługującego beneficjentowi.

Z kolei rada nadzorcza pełni funkcje nadzorcze w stosunku do zarządu w zakresie przestrzegania prawa i postanowień zawartych w statucie. Statut fundacji rodzinnej może rozszerzyć uprawnienia rady nadzorczej, w szczególności przewidywać, iż zarząd jest obowiązany uzyskać zgodę rady nadzorczej przed dokonaniem określonej czynności.

Statut fundacji rodzinnej

Statut fundacji rodzinnej ustalany jest przez fundatora i wymaga on zachowania formy aktu notarialnego.

Statut winien zawierać następujące elementy, tj.:

• nazwę fundacji rodzinnej;
• siedzibę fundacji rodzinnej;
• cele fundacji rodzinnej;
• beneficjenta fundacji rodzinnej lub grupy beneficjentów lub sposób określenia beneficjenta;
• możliwość zrzeczenia się uprawień przez beneficjenta, w tym szczegółowy tryb zrzeczenia się;
• czas trwania fundacji rodzinnej, o ile jest oznaczony;
• mienie wnoszone do fundacji rodzinnej przez fundatora;
• majątek fundacji rodzinnej w chwili jej utworzenia;
• zasady powoływania, odwoływania, oraz uprawnienia i obowiązki członka zarządu, a także zasady reprezentacji fundacji rodzinnej przez zarząd;
• zasady zmiany statutu przez fundatora, a po jego śmierci, przez zarząd lub inne ustanowione organy;
• przeznaczenie majątku fundacji rodzinnej po jej likwidacji.

Statut może określać również inne sprawy, w tym:

• zasady współpracy lub współdziałania organów fundacji rodzinnej;
• szczegółowe okoliczności rozwiązania fundacji rodzinnej;
• wytyczne dotyczące inwestowania majątku fundacji rodzinnej;
• przewidywać utworzenie jednostki terenowej albo jednostek terenowych.

Prawa majątkowe wniesione przez fundatora albo osoby inne niż fundator do fundacji rodzinnej, ze wskazaniem osoby wnoszącej mienie oraz z określeniem rodzaju i wartości każdego z wniesionych składników mienia, w wysokości określonej według stanu i cen z chwili ich wniesienia oraz ich wartości podatkowej, zamieszcza się w spisie mienia.

Majątek fundacji rodzinnej

Fundator wnosi do fundacji rodzinnej mienie na pokrycie funduszu założycielskiego o wartości określonej w statucie, nie niższej niż 100 000 zł. o ile wynikająca z zatwierdzonego sprawozdania finansowego za dany rok obrotowy wartość aktywów fundacji rodzinnej jest niższa niż wartość jej zobowiązań, zysk za ten rok obrotowy przeznacza się na pokrycie przyszłych strat fundacji rodzinnej.

Powstanie fundacji rodzinnej

Do powstania fundacji rodzinnej jest wymagane:

• złożenie oświadczenia o ustanowieniu fundacji rodzinnej w akcie założycielskim albo w testamencie;
• ustalenie statutu;
• sporządzenie spisu mienia;
• ustanowienie organów fundacji rodzinnej wymaganych przez ustawę lub statut;
• wniesienie funduszu założycielskiego przed wpisaniem do rejestru fundacji rodzinnych w przypadku ustanowienia fundacji rodzinnej w akcie założycielskim albo wniesienie funduszu założycielskiego w terminie dwóch lat od dnia wpisania fundacji rodzinnej do rejestru fundacji rodzinnych w przypadku ustanowienia fundacji rodzinnej w testamencie;
• wpisanie do rejestru fundacji rodzinnych.

Fundacja rodzinna w organizacji powstaje z chwilą sporządzenia aktu założycielskiego albo ogłoszenia testamentu. Nazwa fundacji rodzinnej w organizacji zawiera dodatkowe oznaczenie ,,w organizacji”.

Co więcej, fundacja rodzinna w organizacji:

• zarządza we własnym imieniu posiadanym majątkiem i zapewnia jego ochronę, w szczególności nabywa prawa, w tym własność nieruchomości i inne prawa rzeczowe, zaciąga zobowiązania, pozywa i jest pozywana;
• jest reprezentowana przez fundatora lub pełnomocnika powołanego przez fundatora albo w przypadkach wskazanych w ustawie – przez zarząd;
• odpowiedzialność osób wobec fundacji rodzinnej ustaje z chwilą zatwierdzenia ich czynności uchwałą zarządu, a w przypadku czynności zarządu – z chwilą zatwierdzenia jego czynności. Podmiot uprawniony do zatwierdzenia czynności zarządu określa statut.

Rejestracja i likwidacja fundacji rodzinnej

Rejestracja fundacji rodzinnej

Fundacja rodzinna podlega wpisowi do rejestru fundacji rodzinnych. Zgłoszenie do rejestru fundacji rodzinnych jest wnioskiem o wpis do tego rejestru i powinno zawierać następujące elementy, tj.:

• nazwę fundacji rodzinnej, jej siedzibę i adres;
• wysokość funduszu założycielskiego fundacji rodzinnej;
• imiona i nazwiska, numery PESEL członków zarządu, a w przypadku braku obowiązku posiadania takiego numeru – datę urodzenia, oraz ich adresy do doręczeń, a także sposób reprezentowania fundacji rodzinnej;
• imiona i nazwiska, numery PESEL członków rady nadzorczej, a w przypadku braku obowiązku posiadania takiego numeru – datę urodzenia, oraz ich adresy do doręczeń, jeżeli w fundacji rodzinnej ustanawia się radę nadzorczą;
• imiona i nazwiska, numery PESEL beneficjentów będących osobami fizycznymi wchodzącymi w skład zgromadzenia beneficjentów, a w przypadku braku obowiązku posiadania takiego numeru – datę urodzenia, oraz ich adresy do doręczeń, a w przypadku gdy beneficjentem jest podmiot inny niż osoba fizyczna – nazwę lub firmę oraz numer identyfikacyjny REGON, a o ile podmiot ten jest zarejestrowany w Krajowym Rejestrze Sądowym – także jego numer w tym rejestrze;
• imię i nazwisko oraz adres do doręczeń fundatora, o ile fundator jest uprawniony do powołania zarządu;
• czas trwania fundacji rodzinnej, o ile jest oznaczony.

Do zgłoszenia fundacji rodzinnej do rejestru fundacji rodzinnych dołącza się: