Pozbawienie władzy rodzicielskiej to jedno z najpoważniejszych rozstrzygnięć, jakie może podjąć sąd rodzinny wobec rodzica. Jest to środek ostateczny, stosowany tylko wtedy, gdy dobro dziecka jest poważnie naruszone lub zagrożone i inne środki (jak ograniczenie lub zawieszenie władzy rodzicielskiej) są niewystarczające.
Pozbawienie władzy rodzicielskiej – odstawa prawna – art. 111 § 1–3 Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego (KRiO):
§1. o ile władza rodzicielska nie może być wykonywana z powodu trwałej przeszkody albo o ile rodzice nadużywają władzy rodzicielskiej lub w sposób rażący zaniedbują swe obowiązki względem dziecka, sąd opiekuńczy pozbawia ich władzy rodzicielskiej.
§2. W razie ustania przyczyny, dla której nastąpiło pozbawienie władzy rodzicielskiej, sąd może ją przywrócić.
§3. o ile oboje rodzice są pozbawieni władzy rodzicielskiej, sąd ustanawia dla dziecka opiekuna.
Przesłanki pozbawienia władzy rodzicielskiej – przyczyny zastosowania art. 111 KRiO – sprawa o pozbawienie władzy rodzicielskiej
1. Trwała przeszkoda w wykonywaniu władzy rodzicielskiej
– np. ciężka choroba psychiczna, długotrwały pobyt w zakładzie karnym, całkowite zerwanie kontaktu z dzieckiem, długotrwały wyjazd za granicę połączony z brakiem kontaktu.
Wyrok SN z 21 listopada 1952 r., C 1702/52
„Trwała przeszkoda w wykonywaniu władzy rodzicielskiej oznacza taką sytuację, w której z powodu okoliczności niezależnych od woli rodzica wykonywanie tej władzy jest niemożliwe przez czas nieoznaczony.”
2. Nadużywanie władzy rodzicielskiej
– np. stosowanie przemocy, zmuszanie dziecka do przestępstw, nadużywanie alkoholu, manipulowanie dzieckiem przeciwko drugiemu rodzicowi.
Wyrok SN z 5 października 2000 r., I CKN 840/00
„Nadużywanie władzy rodzicielskiej występuje wówczas, gdy rodzic w sposób niewłaściwy wykorzystuje swoje prawa, np. stosując przemoc, terroryzując dziecko psychicznie lub emocjonalnie.”
3. Rażące zaniedbywanie obowiązków wobec dziecka
– np. brak troski o zdrowie, edukację, rozwój emocjonalny, skrajne zaniedbania materialne lub emocjonalne.
Postanowienie Sądu Najwyższego z 14 października 2011 r., III CZP 46/11
„Rażące zaniedbywanie obowiązków rodzicielskich może polegać na braku zainteresowania sytuacją dziecka, nieutrzymywaniu kontaktu emocjonalnego i fizycznego, braku pomocy materialnej.”
Wyrok SA w Katowicach z 27 stycznia 2015 r., I ACa 1029/14
„Fakt biologicznego rodzicielstwa nie chroni przed pozbawieniem władzy, jeżeli rodzic nie interesuje się losem dziecka, nie dba o jego potrzeby bytowe i emocjonalne.”
Dobro dziecka jako nadrzędna zasada prawa rodzinnego
Postanowienie Sądu Najwyższego z 6 listopada 2003 r., III CZP 87/03
„Władza rodzicielska nie jest prawem rodzica, ale obowiązkiem – wykonywana ma być zawsze z myślą o dobru dziecka. o ile rodzic nie realizuje tego celu, może zostać jej pozbawiony.”
Postanowienie SN z 10 marca 2006 r., III CZP 8/06
„Podstawą pozbawienia władzy rodzicielskiej musi być konkretna i rzeczywista przeszkoda lub konkretne zachowania rażąco naruszające dobro dziecka. Sam konflikt między rodzicami nie może wystarczyć.”
Kto może zainicjować sprawę o pozbawienie rodziców władzy rodzicielskiej?
– drugi rodzic dziecka, i to jest zdecydowanie najczęstsza sytuacja, jesli dziecko pozostaje pod faktyczną opieką jednego z rodziców np. po rozwodzie lub rozstaniu rodziców,
– prokurator, jeżeli zachodzą drastyczne okoliczności np. gdy rodzic popełnia względem dziecka przestepstwo np. znęciania, pobicia, molestowania,
– kurator sądowy, z przyczyn jw., ew. gdy rodzic jest pozbawiony długotrwalne wolności w związku z wykonywaniem orzeczonej kary pozbawienia wolności,
– sąd z urzędu np. na podstawie informacji z MOPS-u, szkoły, policji – obenie wszczęcie procedury niebieskiej Karty determinuje konieczność wszczęcia postępowania w sprawie władzy rodzicielskiej dot. małoletniego dziecka, zycjącego w rodzinie dotknietej przemocą.
Skutki pozbawienia praw rodzicielskich:
Rodzic traci wszelkie prawa i obowiązki wynikające z władzy rodzicielskiej – nie może podejmować decyzji w sprawach dziecka, np. dotyczących miejsca zamieszkania, leczenia, edukacji, wyboru szkoły i kierunku ksztłącenia, aniżadnych innych decyzji dotyczacych dziecka.
Wniosek o pozbawienie władzy rodzicielskiej a kontakty z dzieckiem
Pozbawienie władzy rodzicielskiej nie oznacza automatycznego pozbawienia prawa do kontaktów z dzieckiem. Rodzic pozbawiony władzy rodzicieslkiej przez cały czas może utrzymywać kontakt z dzieckiem, chyba iż sąd w konkretnej sprawie orzekł inaczej, np. zakzując ojcu kontaktów z dzieckiem z uwagi na dobro dziecka, a to wobec choroby psychicznej rodzica, dopuszczenia się przez niego przestępstw przeciwko dziecku.
Sprawa o pozbawienie praw rodzicielskich a alimenty
Pozbawienie władzy rodzicielskiej oznacza, iż rodzic nie ma prawa decydować o sprawach dziecka (np. leczeniu, edukacji, miejscu pobytu), ale przez cały czas jest jego rodzicem w sensie prawnym i ma obowiązek:
– utrzymywać dziecko,
– łożyć na jego potrzeby – czyli płacić alimenty.
Podstawa prawna:Art. 133 § 1 Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego:
„Rodzice obowiązani są do świadczeń alimentacyjnych względem dziecka, które nie pozostało w stanie utrzymać się samodzielnie (…)”.
Orzecznictwo: Sądy jednoznacznie przyjmują, iż pozbawienie władzy rodzicielskiej nie zwalnia z obowiązku alimentacyjnego (np. postanowienie Sądu Najwyższego z 2000 r., sygn. akt: I CKN 1092/99).
Jak napisać wniosek do Sądu o odebranie praw rodzicielskich?
Wniosek o pozbawienie władzy rodzicielskiej, składa sie do sądu rodzinnego – Sądu Rejonowego Wydziału Rodzinnego i Nieletnich adekwatnego ze względu na miejsce zamieszkania dziecka.
Oznaczenie stron i dziecka:
– we wniosku należy szczegółowo określić strony – rodzicó – Wnioskodawcę i uczestnika – imie, nazwisko, Pesel, ich miejsce zamieszkania.
– dalej należy wskazać jakiego dziecka dotyczy wniosek – również wskazać nalezy imię i naswisko, Pesel, miejsce zamieszkania dziecka.
Petitum:
– konieczne jest sformułowanie żądania wniosku – tj. wskazania, iż wnioskujący na podstawie art. 111 § 1 Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego, wnosi o pozbawienie danego Rodzica (jedneglu lub dwóch) władzy rodzicielskiej nad małoletnim dzieckiem.
– należy wskazać wnioski dowodowe na poparcie twierdzeń wniosku.
Uzasadnienie
W uzasadnieniu należy wskazać argumentację, która przemawia za pozbawieniem jednego lub obu rodziców władzy rodzicieslkiej np. totwierdzającą, iż rodzic / rodzice nie sprawują żadnej pieczy nad dzieckiem i od dłuższego czasu nie interesuje się jego losem, przebywają na stałe w zakładzie karnym, dopuszczają sie rażących naruszeń wobec dziecka, nie łozy na jego utrzymanie, nie interesuje się zdrowiem dziecka, jego edukacją ani rozwojem.
Odpis aktu urodzenia – nalezy dołączyć do wniosku w oryginale.
Opłata sądowa – opłata wynosi 100 zł.
Do wniosku nalezy dołączyć odpis wniosku i załączników dla drugiej strony.
Jak długo trwa sprawa o pozbawienie władzy rodzicielskiej?
Różnie, zależy od wielu aspektów np. od wydolności sędziego, do którego trafia sprawa, od tego czy uczestnikowi można bez problemu doręczyć wniosek, od tego czy uczestnik mu się sprzeciwia czy nie, czy w sprawie są powołani biegli z OZSS czy nie.
Przywrócenie władzy rodzicielskiej
Przywrócenie władzy rodzicielskiej (zgodnie z polskim kodeksem rodzinnym i opiekuńczym) oznacza ponowne nadanie rodzicowi praw rodzicielskich, które wcześniej zostały mu ograniczone, zawieszone lub całkowicie odebrane przez sąd. Odbywa się to na wniosek rodzica, jeżeli ustąpiły przyczyny, które były podstawą wcześniejszego orzeczenia.
Przywrócenie władzy rodzicielskiej – podstawa prawna:
Art. 111 § 2 i 3 Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego (KRO) – pozbawienie władzy rodzicielskiej
Art. 113 KRO i nast. – kontakty z dzieckiem
Art. 109 § 2 KRO – ograniczenie władzy rodzicielskiej
Art. 105(1) KRO – zawieszenie władzy rodzicielskiej
Art. 106 KRO – przywrócenie władzy rodzicielskie
Kiedy można złożyć wniosek o przywrócenie władzy?
Rodzic może złożyć wniosek o przywrócenie władzy rodzicielskiej, gdy:
– ustały przyczyny zastosowania art. 111 KRiO, dla których została ona odebrana (np. poprawa sytuacji życiowej, zdrowotnej, wychowawczej);
– wykazuje się odpowiednim postępowaniem wobec dziecka;
– kontakt z dzieckiem jest dla niego korzystny i bezpieczny.
Co bierze pod uwagę sąd?
Sąd orzekajacy w sprawie przywrócenia władzy rodzicielskiej, bierze pod uwagę zasadniczo:
– dobro dziecka,
– trwałość poprawy sytuacji rodzica,
– opinię kuratora/opiniodawczego zespołu specjalistów,
– relację rodzica z dzieckiem.
Ważne orzecznictwo – możliwość przywrócenia władzy rodzicielskiej przez sąd:
Postanowienie SN z 11 stycznia 2001 r., II CKN 1005/00
„Pozbawienie władzy rodzicielskiej nie ma charakteru definitywnego – sąd, po ustaniu przyczyny, może przywrócić rodzicowi pełnię praw, jeżeli będzie to zgodne z dobrem dziecka.”
Reasumując, orzeczenie w sprawie pozbawienia władzy rodzicielskiej to jedno z najpoważniejszych rozstrzygnięć, jakie może podjąć sąd rodzinny wobec rodzica. Jest to środek ostateczny, stosowany tylko wtedy, gdy dobro dziecka jest poważnie naruszone lub zagrożone i inne środki są niewystarczające, dlatego tak istotne jest poprowadzenie tego rodzaju spraw przy udziale doświadczonego adwokata rodzinnego.
Autor: adwokat Ewelina Papaj – Gajek
Katowice, dnia 15 lipca 2025 r.
