Prawo do życia podlega w Polsce ochronie prawnej, w tym również w fazie prenatalnej. Przerwanie ciąży z naruszeniem prawa, za zgodą kobiety, zostało spenalizowane przez ustawodawcę w artykule 152 Kodeksu karnego.
Warunki dopuszczalności aborcji i ich naruszenie
Artykuł 152 kk stanowi w § 1, iż kto za zgodą kobiety przerywa jej ciążę z naruszeniem przepisów ustawy, podlega karze więzienia do lat 3.
Przywołana ustawa to ustawa z dnia 7 stycznia 1993 r. o planowaniu rodziny, ochronie płodu ludzkiego i warunkach dopuszczalności przerywania ciąży. Artykuł 4a tejże ustawy określa warunki dopuszczalności przerywania ciąży stanowiąc, iż przerwanie ciąży może być dokonane wyłącznie przez lekarza, w przypadku gdy:
- ciąża stanowi zagrożenie dla życia lub zdrowia kobiety ciężarnej,
- zachodzi uzasadnione podejrzenie, iż ciąża powstała w wyniku czynu zabronionego,
Przypadek dopuszczalności aborcji w razie, gdy ciąża powstała w wyniku czynu zabronionego, limitowany jest cenzusem czasowym, tj. o ile od początku ciąży nie upłynęło więcej niż 12 tygodni.
Do przerwania ciąży wymagana jest pisemna zgoda kobiety. W przypadku małoletniej lub kobiety ubezwłasnowolnionej całkowicie wymagana jest pisemna zgoda jej przedstawiciela ustawowego. W przypadku małoletniej powyżej 13 roku życia wymagana jest również pisemna zgoda tej osoby. W przypadku małoletniej poniżej 13 roku życia wymagana jest zgoda sądu opiekuńczego, a małoletnia ma prawo do wyrażenia własnej opinii.
W przypadku kobiety ubezwłasnowolnionej całkowicie wymagana jest także pisemna zgoda tej osoby, chyba iż na wyrażenie zgody nie pozwala stan jej zdrowia psychicznego. W razie braku zgody przedstawiciela ustawowego, do przerwania ciąży wymagana jest zgoda sądu opiekuńczego.
Wystąpienie okoliczności występowania zagrożenia dla życia i zdrowia kobiety stwierdza inny lekarz niż dokonujący przerwania ciąży, chyba iż ciąża zagraża bezpośrednio życiu kobiety.
Okoliczność, iż ciąża powstała w wyniku czynu zabronionego, stwierdza prokurator.
Przestępstwo aborcji a uszkodzenie płodu
Uchylona została przesłanka dopuszczalności aborcji w formie istnienia dużego prawdopodobieństwa ciężkiego i nieodwracalnego upośledzenia płodu albo nieuleczalnej choroby zagrażającej jego życiu. W ocenie Trybunału Konstytucyjnego wyrażonej w wyroku z dnia 22 października 2020 r. sygn. akt K 1/20 – dla dopuszczalności pozbawienia życia człowieka w okresie prenatalnym nie jest wystarczające prawdopodobieństwo wystąpienia okoliczności wskazanych w art. 4a ust. 1 pkt 2 u.p.r., bez względu na jego możliwe stopniowanie, a zatem także „duże prawdopodobieństwo”.
Zdaniem Trybunału, choćby pozbawione wątpliwości stwierdzenie ciężkiego i nieodwracalnego upośledzenia płodu albo nieuleczalnej choroby zagrażającej jego życiu nie oznacza, iż dotknięty nimi człowiek nie będzie mógł korzystać w pełni z praw i wolności gwarantowanych konstytucyjnie w postnatalnej fazie życia.
Odpowiedzialność karna sprzedawcy leku o wczesnoporonnych adekwatnościach
Jeżeli sprzedawca posiada wiedzę o wczesnoporonnych adekwatnościach danego leku i sprzedaje go wyłącznie w celu, o którym mowa w art. 152 § 2 k.k., a więc w celu udzielenia kobietom ciężarnym pomocy w przerwaniu ciąży z naruszeniem przepisów ustawy o planowaniu rodziny, ochronie płodu ludzkiego i warunkach dopuszczalności przerywania ciąży – wyczerpuje on znamiona przestępstwa z Art. 152 kk.
Dla oceny prawnej czynu wyczerpującego znamiona przestępstwa z Art. 152 kk, zupełnie indyferentnym jest to, w jaki sposób z zakupionym produktem farmaceutycznym postąpili poszczególni jego nabywcy) (tak: wyrok Sądu Apelacyjnego w Szczecinie z dnia 14 kwietnia 2016 r. II AKa 36/16);
Karalność namawiania do aborcji
Zgodnie z art. 152 § 2 k.k. karalne jest również udzielenie kobiecie ciężarnej pomocy w przerwaniu ciąży z naruszeniem przepisów ustawy lub nakłanianie jej do aborcji.
Przepis art. 152 § 2 k.k. ma dość szczególny charakter, bowiem reguluje nakłanianie i pomocnictwo do czynu, który po stronie sprawcy (czyli kobiety ciężarnej) nie jest czynem zabronionym. W takiej sytuacji, co oczywiste, do podżegania i pomocnictwa nie stosuje się przepisów części ogólnej kodeksu karnego regulujących formy współdziałania przestępnego, bowiem przy tego typu przestępstwach ono nie zachodzi. Tym samym zbieżność opisu czynu stypizowanego w art. 152 § 2 k.k. z opisem podżegania z art. 18 § 2 k.k. i pomocnictwa z art. 18 § 3 k.k. odnosi się jedynie do charakterystyki znamion sprawstwa (tak: wyrok Sądu Apelacyjnego w Warszawie z dnia 21 grudnia 2015 r. II AKa 401/15).
Sprawca występku ujętego w art. 152 § 2 k.k. (pomoc w przerwaniu ciąży) ponosi odpowiedzialność niezależnie od zaistnienia skutku a zatem także miejsca, gdzie skutek ten miał nastąpić.
Aborcja za granicą a polska regulacja karna
Desygnatem „przerwania ciąży z naruszeniem przepisów ustawy” z art. 152 § 2 k.k. może być tylko takie „przerwanie ciąży”, które podlega regulacjom prawa polskiego. Pojęcie to nie obejmuje zabiegów przerwania ciąży, które wykonywane są poza granicami Polski, bowiem polska ustawa nie reguluje zasad przerywania ciąży za granicą, nie można więc tam ustawy „naruszyć”. Stosuje się to także do pomocy oraz nakłaniania do przerwania ciąży dokonanych w Polsce, gdy sam zabieg jest lub ma być dokonany poza granicami Polski (tak wyrok Sądy Apelacyjnego w Krakowie z dnia 22 kwietnia 2014 r. II AKa 37/14).
Aborcja a rola kobiety w procesie karnym
Kobieta, za zgodą której przerwano ciążę, z naruszeniem przepisów ustawy z dnia 7 stycznia 1993 r. o planowaniu rodziny, ochronie płodu ludzkiego i warunkach dopuszczalności przerywania ciąży, nie należy do kręgu pokrzywdzonych typami czynów zabronionych określonych w art. 152 § 1-3 k.k. w rozumieniu art. 49 § 1 k.p.k., o ile czyny opisane w tych przepisach nie wyczerpują jednocześnie znamion określonych w innym przepisie ustawy karnej, którym jej dobro prawne zostało bezpośrednio naruszone lub zagrożone. Nie nabywa też uprawnień do działania w sprawie w charakterze oskarżyciela posiłkowego jako strona zastępcza (art. 52 § 1 k.p.k.) (tak: postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 26 marca 2009 r. I KZP 2/09).
Karalność aborcji a usunięcie martwego płodu
Przedmiotem ochrony wynikającej z art. 152 k.k. jest życie dziecka w fazie prenatalnej od momentu poczęcia, a przerwanie ciąży stanowi jego zabicie. Powyższe prowadzi zatem do wniosku, iż przerwanie ciąży obumarłej i związane z tym wyłyżeczkowanie jamy macicy kobiety nie realizuje znamion przestępstwa wynikającego z przepisu art. 152 k.k (tak: wyrok Sądu Apelacyjnego w Katowicach z dnia 16 października 2008 r. sygn. akt II AKa 255/08).
Podanie kontaktu do lekarza wykonującego nielegalną aborcję
Pomoc w postaci udzielonego kontaktu telefonicznego do lekarza, który wykonał zabieg przerwania ciąży, przez lekarza, który sam nie chciał dokonać aborcji mieści się w znamionach przypisanego przestępstwa z art. 152 § 2 k.k. (jest to pomoc istotna, gdyż umożliwia podjęcie dalszych działań zmierzających już bezpośrednio do usunięcia ciąży).
Pomoc w przerwaniu ciąży może być zrealizowana w różny sposób np. poprzez dostarczenie narzędzi służących do tego celu, ale także rady lub informacji (tak: wyrok Sądu Apelacyjnego w Katowicach z dnia 30 września 2008 r. sygn. akt II AKa 231/08).
Aborcja w fazie zdolności płodu do samodzielnego życia poza organizmem kobiety
Aborcja w fazie, gdy dziecko poczęte osiągnęło zdolność do samodzielnego życia poza organizmem kobiety ciężarnej, podlega karze więzienia od 6 miesięcy do lat 8.
