Kluczowe orzeczenia 2024 r. z zakresu prawa pracy

Jakie tegoroczne rozstrzygnięcia w kwestiach pracy i świadczeń ZUS były najistotniejsze?

– Po namyśle na pewno wymieniłbym wyrok TK w sprawie wcześniejszych emerytów, bo prawdopodobnie wymusi on zmiany w prawie – mówi Oskar Sobolewski, ekspert emerytalny i rynku pracy z HRK Payroll Consulting.

Wskazuje również na uchwałę SN potwierdzającą bezwzględną ochronę kobiet w ciąży.

– Takie orzeczenia są też ważne w kontekście budowania środowiska sprzyjającego zwiększaniu poziomu dzietności, szczególnie kiedy jej współczynnik w Polsce jest coraz mniejszy. Dobrze, żeby podobne komunikaty były wysyłane nie tylko w kierunku pracownic, ale też kobiet prowadzących działalność gospodarczą – dodaje.

Oto lista kluczowych orzeczeń.

Sąd Najwyższy uznał, iż odmowa rozłożenia na raty należności z tytułu składek na ubezpieczenia społeczne następuje w formie decyzji administracyjnej, od której jednak przysługuje odwołanie do sądu (w terminie i na zasadach określonych w KPA). Efekt? W takim przypadku sąd jest uprawniony wyłącznie do oceny, czy decyzja odmowna organu rentowego była zasadna. jeżeli uzna, iż nie, to ją uchyla i daje ZUS możliwość zaproponowania lepszych dla płatnika warunków. To ważna wiadomość dla przedsiębiorców, którym SN otworzył w ten sposób drogę sądową do kwestionowania niekorzystnego dla nich rozstrzygnięcia ZUS.

Uchwała SN z 10 grudnia 2024 r. (sygn. akt: III UZP 3/24).

Sąd Najwyższy uznał, iż ujawnienie w toku postępowania sądowego nowej okoliczności, jaką jest ciąża pracownicy, w okresie biegnącego wypowiedzenia nie stanowi zmiany powództwa. Dlatego też nie jest ograniczona terminem z art. 264 KP.

Innymi słowy, informacja o ciąży może być przekazana pracodawcy z dużym opóźnieniem, a i tak kobieta będzie podlegać ochronie. SN przekonywał, iż ujawnienie, iż dana osoba spodziewa się dziecka, później ma wpływ tylko na ograniczenie okresu, za który zasądza się wynagrodzenie za czas pozostawania przez nią bez pracy. Jest ono wówczas liczone od momentu, kiedy pracodawca otrzymał informację na temat stanu zatrudnionej. Rozstrzygnięcie SN potwierdza, iż ochrona kobiet w ciąży ma charakter bezwzględny.

Uchwała SN z 17 października 2024 r. (sygn. akt: III PZP 1/24).

SN uznał, iż sąd ma prawo do przyznania renty szkoleniowej określonej w art. 60 ust. 1 ustawy emerytalnej. Mają do niej prawo ci ubezpieczeni, którzy są niezdolni do pracy w dotychczasowym zawodzie i spełniają warunki do przyznania renty, ale zarazem mogą podjąć pracę innego rodzaju po przekwalifikowaniu się. Sąd może przyznać rentę szkoleniową na okres sześciu miesięcy od uprawomocnienia się wyroku.

Uchwała SN z 27 listopada 2024 r. (sygn. akt: III UZP 1/24).

Wiele czynników decyduje o tym, czy adekwatna jest umowa o dzieło, czy może ta o świadczenie usług – uznał Sąd Najwyższy. Twórczy aspekt wykonywanych czynności o tym jednak nie przesądza. Jest on jedynie wykładnikiem starannego działania. To kolejne orzeczenie, które określa, w jakich warunkach dopuszczalne są umowy o dzieło.

Wyrok SN z 19 listopada 2024 r. (sygn. akt: I USKP 83/24).

SN orzekł, iż małoletni, który uległ wypadkowi w czasie zajęć dydaktycznych, powinien być uprawniony do ubiegania się o rentę z tytułu niezdolności do pracy w związku z tym zdarzeniem bez konieczności dokumentowania okresów składkowych i nieskładkowych (na podstawie ustawy o zaopatrzeniu z tytułu wypadków lub chorób zawodowych powstałych w szczególnych okolicznościach (t.j. Dz.U. z 2020 r. poz. 984). W efekcie SN przesądził, iż przepisy nie zawierają dolnej granicy wieku, po ukończeniu którego ubezpieczony może ubiegać się o omawiane świadczenie.

Wyrok SN z 18 września 2024 r. (sygn. akt: III USKP 29/24).

TK wydał wyrok, w którym uznał, iż art. 25 ust. 1b ustawy emerytalnej pozwalający na pomniejszenie świadczenia, w sytuacji gdy ubezpieczony przeszedł na wcześniejszą emeryturę, jest niezgodny z konstytucją w stosunku do osób, które skorzystały z możliwości przejścia, zanim regulację tę ogłoszono. Przepis ten naruszał konstytucję w odniesieniu do kilku roczników, tj. kobiet urodzonych w latach 1949+ (z wyłączeniem roku 1953, gdyż w stosunku do nich TK wypowiedział się w wyroku o sygn. P 20/16) oraz mężczyzn urodzonych w latach 1949–1952 i w 1954 r. Efekt? Konieczna jest kolejna nowelizacja przepisów.

Wyrok TK z 4 czerwca 2024 r. (sygn. akt: SK 140/20).

Lekarz, który w ramach działalności gospodarczej współpracuje z podmiotem medycznym, gdzie odbywał staż, może korzystać z preferencji w należnościach do ZUS – uznał SN. Chodzi o art. 18a ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych, normujący preferencje składowe trwające 24 miesiące oraz art. 18 prawa przedsiębiorców regulujący ulgę na start.

To ważne rozstrzygnięcie dla młodych medyków, którym ZUS do tej pory odmawiał prawa do opłacania niższych składek w takim przypadku.

Uchwała składu siedmiu sędziów SN z 9 kwietnia 2024 r. (sygn. akt: III UZP 9/23).

Osoba posiadająca 99 proc. udziałów w spółce z o.o. nie podlega ubezpieczeniom społecznym – orzekł SN. Temat budzi kontrowersje, bowiem sądy często uznają, iż 1 proc. udziałów to wartość iluzoryczna i zbyt mała, by można było mówić o spółce wieloosobowej, której wspólnicy są zwolnieni z opłacania ZUS. SN, stosując wykładnię literalną, uznał inaczej. Ewentualne ukrócenie przypadków unikania oskładkowania leży zatem w gestii ustawodawcy.

Uchwała SN z 21 lutego 2024 r. (sygn. akt: III UZP 8/23)

NSA uznał, iż pracodawcy mogą przechowywać dokumenty kandydatów do pracy (np. ich CV) choćby kilka lat. Wystarczającym powodem jest obrona przed przyszłym potencjalnym roszczeniem kandydatów do pracy. W efekcie firmy mogą przechowywać dokumenty rekrutacyjne przynajmniej do momentu, w którym nie upłynie termin przedawnienia roszczeń z tytułu naruszenia zasady równego traktowania tj. do trzech lat od zakończenia rekrutacji.

Wyrok NSA z 20 lutego 2024 r. (sygn. akt: III OSK 2700/22).