Konieczność przeprowadzenia na nowo przewodu w całości

Opis stanu faktycznego

Wyrokiem z 14.11.2023 r., sygn. akt IX K 514/23, Sąd Rejonowy w L. uznał M.Z. za winnego tego, iż w okresie od 2.7.2021 r. do 15.5.2023 r. w L., uchylał się od wykonywania obowiązku alimentacyjnego wobec małoletniej D.Z. określonego co do wysokości na kwotę 500 zł miesięcznie wyrokiem Sądu Rejonowego w L. z 5.7.2010 r., V RC 492/10, gdzie łączna wysokość powstałych wskutek tego zaległości stanowi równowartość co najmniej 3 świadczeń okresowych, co naraziło osobę uprawnioną na niemożność zaspokojenia podstawowych potrzeb życiowych. Przy czym M.Z. zarzuconego czynu dopuścił się w warunkach powrotu do przestępstwa określonego dyspozycją art. 64 § 1 KK, a mianowicie czynu z art. 209 § 1a KK w zw. z art. 64 § 1 KK i za to Sąd wymierzył mu karę 6 miesięcy pozbawienia wolności.

Orzeczenie to zaskarżone zostało apelacją oskarżonego – jak wskazano „w całości” – przy czym skarżący zarzucił na podstawie art. 438 pkt 4 KPK rażącą surowość orzeczonej kary więzienia i wniósł „o zmianę wyroku przez znaczne złagodzenie kary i zastosowanie w odniesieniu do mojej osoby dozoru kuratora”.

Po przeprowadzeniu postępowania odwoławczego, Sąd Okręgowy w L., wyrokiem z 31.1.2024 r., V K 10/24, na podstawie art. 440 KPK uchylił zaskarżone orzeczenie i sprawę przekazał Sądowi Rejonowemu w L. do ponownego rozpoznania.

Kasatoryjne orzeczenie Sądu odwoławczego zaskarżone zostało w całości skargą wywiedzioną przez Prokuratora Prokuratury Rejonowej w L., w której zarzucono na podstawie art. 539a § 3 KPK „naruszenie dyspozycji art. 437 § 2 zd. drugie KPK in fine polegające na uchyleniu wyroku Sądu Rejonowego w L. z 31.1.2024 r., w sprawie V Ka 10/24 oraz przekazaniu sprawy do ponownego rozpoznania w sytuacji, gdy nie wystąpiła żadna z przewidzianych w tym przepisie przesłanek uzasadniających uchylenie wyroku i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania, ponieważ określone postępowanie ma w istocie dotyczyć uzupełnienia postępowania dowodowego, a co za tym idzie nie urzeczywistniła się konieczność ponownej oceny dowodów”. W konsekwencji tego zarzutu skarżący wniósł o uchylenie zaskarżonego wyroku Sądu Okręgowego w L. w całości i przekazanie sprawy temu Sądowi do ponownego rozpoznania.

Sąd Najwyższy w sprawie M.Z. oskarżonego o czyn z art. 209 § 1a KK w zw. z art. 64 § 1 KK, po rozpoznaniu w Izbie Karnej na posiedzeniu 22.5.2024 r. skargi Prokuratora Prokuratury Rejonowej w L. na wyrok Sądu Okręgowego w L. z 31.1.2024 r., V Ka 10/24, uchylający wyrok Sądu Rejonowego w L. z 14.11.2023 r., IX K 514/23 i przekazujący sprawę temu Sądowi do ponownego rozpoznania, uchylił zaskarżony wyrok i przekazał sprawę Sądowi Okręgowemu w L. do ponownego rozpoznania.

Uzasadnienie SN

Zdaniem Sądu Najwyższego skarga jest co do zasady usprawiedliwiona okolicznościami sprawy.

Zgodnie z obowiązującymi regulacjami skarga na wyrok sądu odwoławczego uchylający wyrok sądu I instancji może być wniesiona wyłącznie z powodu naruszenia dyspozycji art. 437 KPK lub z powodu uchybień określonych w art. 439 § 1 KPK (art. 539a § 3 KPK). Stosownie do art. 437 § 2 zd. drugie KPK, uchylenie orzeczenia i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania może nastąpić wyłącznie w wypadkach wskazanych w art. 439 § 1 KPK, art. 454 KPK lub o ile jest konieczne przeprowadzenie na nowo przewodu w całości. W uzasadnieniu wyroku Sądu odwoławczego zaznaczono, iż powodem wydania orzeczenia o charakterze kasatoryjnym była konieczność przeprowadzenia na nowo przewodu sądowego w całości. Uzasadniając zwięźle powody uchylenia wyroku Sądu Rejonowego, podano, iż „wszystkie dowody przeprowadzone przez Sąd I instancji należy powtórzyć na nowo wobec konieczności uszczegółowienia treści tych dowodów, a także należy przeprowadzić nowe dowody celem ustalenia sytuacji materialnej oskarżonego, możliwości podejmowania prac i wysokości osiąganych zarobków w okresie objętym zarzutem”. Zdaniem Sądu, „jeżeli oskarżony odmówiłby składania wyjaśnień koniecznym będzie zwrócenie się do urzędu pracy o wskazanie pracodawców oskarżonego i zażądanie od nich informacji o wysokości osiągniętych zarobków w poszczególnych miesiącach lub do adekwatnego urzędu skarbowego”.

Należało zgodzić się z autorem skargi, iż w aktualnym modelu postępowania apelacyjnego regułą powinno być, iż po rozpoznaniu wniesionego środka zaskarżenia, sąd odwoławczy, co do zasady, wydaje orzeczenie merytoryczne, a nie orzeczenie kasatoryjne. Wiąże się to z możliwością prowadzenia przez ten sąd postępowania dowodowego i wydawania orzeczeń reformatoryjnych, przy ograniczeniu wiążącym się z treścią art. 454 § 1 KPK. Tymczasem Sąd Okręgowy, rozpoznając sprawę poza granicami zaskarżenia i powołując się na treść art. 440 KPK wskazał w swoich rozważaniach, iż postępowanie dowodowe prowadzone było pobieżnie, a dowody oceniono bez należytej wnikliwości, ponieważ, chociaż oskarżony przyznał się do popełnienia zarzucanego mu czynu, to jednak w świetle jego wyjaśnień przyznanie to nasuwa wątpliwości, a wątpliwości tych nie zweryfikowano. Wiąże się to z treścią dowodów z dokumentów, które przeczą tezie, iż oskarżony w ogóle nie łożył na utrzymanie córki. W ocenie Sądu Okręgowego oskarżony obowiązek ten w znacznej części realizował, a Sąd I instancji nie podjął próby weryfikacji jego wyjaśnień w kontekście jego zamiaru uchylania się od obowiązku alimentacyjnego, nie dążył też do zbadania sytuacji materialnej oskarżonego.

Przytoczone skrótowo argumenty Sądu odwoławczego nie są wystarczające do sformułowania stanowiska, iż wadliwość postępowania przed Sądem Rejonowym pociąga za sobą konieczność ponowienia przewodu sądowego w całości. Istota sprawy sprowadza się bowiem do kwestii uzupełnienia postępowania dowodowego, w kontekście wprowadzonych do podstawy dowodowej wyjaśnień oskarżonego, a następnie dokonania oceny tych dowodów i w konsekwencji ustalenia, czy oskarżony swoim zachowaniem wypełnił znamiona zarzucanego mu czynu. Wszystkie te czynności można przeprowadzić w toku postępowania odwoławczego, nie ma bowiem przeszkód, by odebrać od oskarżonego wyjaśnienia, czy też ocenić te, które do tej pory zostały złożone oraz by zwrócić się do odpowiednich urzędów czy instytucji o udzielenie informacji potrzebnych dla oceny sytuacji majątkowej oskarżonego. Warto zauważyć, iż uzasadniając wydanie orzeczenia o charakterze kasatoryjnym ze względu na potrzebę ponowienia przewodu sądowego w całości, Sąd Okręgowy popada w sprzeczność wskazując, iż trzeba powtórzyć całe postępowanie ze względu na konieczność uszczegółowienia treści tych dowodów, co przecież nie oznacza, iż dowody te wadliwie wprowadzone zostały do procesu, a ponadto sam powołuje się na zgromadzone w sprawie dowody, które uzasadniają krytyczne podejście do przyznania się przez oskarżonego do winy.

W przedstawionym stanie rzeczy uznać należało, iż wniesiona na podstawie art. 539a § 1 KPK skarga prokuratora jest zasadna, ponieważ w sprawie nie zaistniała żadna z podstaw uchylenia wyroku Sądu I instancji i przekazania tej sprawy temu Sądowi do ponownego rozpoznania. Konieczne było więc uchylenie wyroku Sądu Okręgowego w L. i przekazanie sprawy temu Sądowi do ponownego rozpoznania w postępowaniu odwoławczym.

Komentarz