Kradzież w polskim prawie karnym została uregulowana w art. 278 kodeksu karnego. Zgodnie z przepisami, kradzież polega na bezprawnym zabraniu cudzej rzeczy ruchomej w celu jej przywłaszczenia. Przestępstwo to należy do najczęściej występujących czynów zabronionych i niesie za sobą poważne konsekwencje prawne. Niniejszy artykuł szczegółowo omawia przesłanki odpowiedzialności za kradzież, prezentuje praktyczne przykłady oraz przywołuje aktualne orzecznictwo sądów w tym zakresie.
Na czym polega kradzież?
Zgodnie z utrwalonym stanowiskiem judykatury, do wypełnienia znamion przestępstwa kradzieży dochodzi wyłącznie wówczas, gdy następuje bezprawne wyjęcie rzeczy spod władztwa osoby uprawnionej, tj. właściciela, posiadacza bądź osoby dysponującej rzeczą na podstawie innego tytułu rzeczowego lub obligacyjnego, i przejęcie jej we władanie przez sprawcę (podobnie: wyrok Sądy Najwyższego z dnia 18 grudnia 1998 r., sygn. akt IV KKN 98/98, Orz. Prok. i Pr. 1999, nr 7-8, poz. 5; zob. też: M. Dąbrowska-Kardas, P. Kardas [w:] Kodeks karny. Komentarz, red. A. Zoll, t. III, cz. 22 do art. 278, Wolters Kluwer 2008). Tym samym, w sytuacji gdy przekazanie rzeczy następuje dobrowolnie przez osobę uprawnioną, nie można mówić o realizacji znamion czynu zabronionego z art. 278 § 1 kk.
Co może być przedmiotem kradzieży?
Przedmiotem ochrony w przypadku przestępstwa kradzieży jest mienie, a w szczególności cudza rzecz ruchoma. Ustawowa definicja rzeczy ruchomej została zawarta w art. 115 § 9 Kodeksu karnego, zgodnie z którym przez rzecz ruchomą należy rozumieć nie tylko polski lub obcy pieniądz, ale również inny środek płatniczy oraz dokument uprawniający do otrzymania sumy pieniężnej albo zawierający zobowiązanie do wypłaty kapitału, odsetek, udziału w zyskach bądź potwierdzający uczestnictwo w spółce.
W kontekście przestępstwa kradzieży przedmiotem czynu musi być rzecz cudza, a więc pozostająca we władaniu innej osoby – zarówno właściciela, jak i posiadacza. Niemożliwe jest dokonanie kradzieży rzeczy stanowiącej własność sprawcy. Analogicznie, kradzież nie może dotyczyć rzeczy zgubionej, porzuconej, rzeczy niczyjej lub rzeczy, która nigdy nie miała właściciela. Przedmiot kradzieży musi posiadać określoną wartość materialną. W praktyce orzeczniczej ustalenie tej wartości następuje często na podstawie opinii biegłego, który określa wartość rzeczy na dzień popełnienia przestępstwa.
Zamiar przy kradzieży
Kradzież jest przestępstwem umyślnym, którego można się dopuścić wyłącznie z zamiarem bezpośrednim. Jest to bowiem przestępstwo kierunkowe, jako iż celem zaboru jest przywłaszczenie. Oznacza to, iż sprawca dokonuje zaboru po to, aby włączyć cudzą rzecz do swojego majątku i postępować z nią jak właściciel (tzn. zużywając, darowując, sprzedając itp.). Cel przywłaszczenia nie musi obejmować dążenia sprawcy do osiągnięcia korzyści majątkowej (podobnie: Sąd Rejonowy Poznań-Nowe Miasto i Wilda w Poznaniu z w wyroku z dnia 14 czerwca 2021 r. sygn. akt VI K 796/20).
Zabór w celu przywłaszczenia przy kradzieży
Kluczowym elementem strony przedmiotowej przestępstwa kradzieży jest “zabór”. Zabór polega na wejściu w posiadanie rzeczy, która do czasu czynu sprawcy była we władaniu innej, uprawnionej osoby. Innymi słowy, zabór to wyjęcie rzeczy spod władania osoby uprawnionej, bez jej zgody i bez żadnej podstawy prawnej, która mogłaby do takiego czynu uprawniać i objęcie jej we własne władanie przez sprawcę (tak: wyrok Sądu Najwyższego z 18 grudnia 1998 r., IV KKN 98/98, Prok. i Pr. 1999, Nr 7–8, poz. 5; post. SN z 4.10.2012 r., III KK 285/12, Legalis).
Wydanie towaru bez zapłaty a kradzież
W sytuacji, gdy pokrzywdzony, działając w zaufaniu do sprawcy oraz realizując uprzednio złożone zamówienie, dobrowolnie wydał sprawcy określone produkty w oczekiwaniu na uiszczenie należnej zapłaty, brak jest podstaw do przyjęcia, iż doszło do bezprawnego wyjęcia rzeczy spod władztwa osoby uprawnionej, co jest warunkiem przyjęcia kwalifikacji zachowania jako kradzieży. Przedmiotowe zachowanie może natomiast wypełniać znamiona oszustwa (podobnie m.in. Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 18 grudnia 1998 r., sygn. akt IV KKN 98/98 (Orz. Prok. i Pr. 1999, nr 7–8, oraz Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 30 października 2012 r. sygn. akt II KK 321/11).
Moment dokonania kradzieży
Przestępstwo kradzieży uznaje się za zakończone w momencie przejęcia kontroli nad rzeczą, a nie przez trwałe utrwalenie posiadania czy oddalenie się sprawcy z miejsca czynu.
Kradzież szczególnie zuchwała
Art. 115 § 9a kodeksu karnego wprowadza pojęcie kradzieży szczególnie zuchwałej, która stanowi kwalifikowaną formę przestępstwa kradzieży. Zgodnie z tym przepisem, za kradzież szczególnie zuchwałą uznaje się czyn, gdy sprawca swoim zachowaniem wykazuje postawę lekceważącą lub wyzywającą wobec posiadacza rzeczy ruchomej lub innych osób, bądź też używa przemocy innego rodzaju niż przemoc wobec osoby w celu zawładnięcia rzeczą.
Ponadto, kradzież szczególnie zuchwała zachodzi także wtedy, gdy przedmiotem kradzieży jest rzecz znajdująca się bezpośrednio na osobie, w noszonym przez nią ubraniu, lub przenoszona czy przemieszczana przez tę osobę w warunkach bezpośredniego kontaktu, a także w przedmiotach przenoszonych lub przemieszczanych w takich okolicznościach.
Powyższa regulacja ma na celu podkreślenie i szczególne potępienie społecznej szkodliwości czynów cechujących się rażącą śmiałością oraz brakiem szacunku dla praw innych osób. Wprowadzenie kradzieży szczególnie zuchwałej, jako kategorii czynu zabronionego, skutkuje zaostrzeniem odpowiedzialności karnej sprawcy, zwłaszcza w przypadkach, gdy sposób działania budzi szczególne oburzenie i narusza poczucie bezpieczeństwa obywateli.
Powyższa definicja koresponduje bowiem z art. 278 § 3a kk, który przewiduje za ten rodzaj czynu zabronionego wyższą karę niż za kradzież zwykłą, tj. karę więzienia od 6 miesięcy do lat 8.
