Lijewski: Rola małych portów w Polsce wciąż pozostaje niedoceniona [WYWIAD]

Zdjęcie: Lijewski: Rola małych portów w Polsce wciąż pozostaje niedoceniona [WYWIAD]

Port w Kołobrzegu konsekwentnie umacnia swoją pozycję jako najważniejszy ośrodek gospodarczy i strategiczny na Środkowym Wybrzeżu. Inwestycje w modernizację wejścia do portu i nabrzeża Marynarki Wojennej, warte około 500 mln zł, otwierają drogę do obsługi morskich farm wiatrowych i zwiększenia bezpieczeństwa infrastruktury krytycznej. O finansowaniu, roli portu w systemie obronnym i odpowiedzialności za cały obszar portowy mówi Artur Lijewski, prezes Zarządu Portu Morskiego Kołobrzeg.

Polska Morska: Panie Prezesie, na tegorocznym BALTEXPO 2025 mówił Pan, iż „ziściła się idea, która przyświecała powołaniu Związku Małych Portów Morskich”, czyli iż dziś małe porty mówią jednym głosem. Co konkretnie udało się osiągnąć przez te lata? Czy rzeczywiście ten głos ZMPM jest dziś słyszalny?

Artur Lijewski, prezes Zarządu Portu Kołobrzeg, prezes Związku Małych Portów Morskich: Przez wiele lat każdy z portów wyrażał swoje potrzeby osobno, choć w gruncie rzeczy myśleliśmy podobnie i napotykaliśmy te same problemy. Powołanie Związku Małych Portów Morskich pozwoliło nam te głosy zintegrować i sformalizować to, co już wcześniej istniało – wspólne myślenie o przyszłości naszych portów. Dziś możemy mówić jednym, silnym głosem i nazywać rzeczy po imieniu. To dało nam realną siłę, zarówno w rozmowach z administracją, jak i w codziennych działaniach na rzecz rozwoju infrastruktury. Dzięki Związkowi możemy wspólnie występować o wsparcie finansowe, np. o utworzenie jakiejś formy funduszu portowego i poszukiwać nowych mechanizmów finansowania inwestycji portowych, niezależnie od tego, jak te instrumenty zostaną formalnie nazwane. Najważniejsze jest to, iż małe porty przestały być postrzegane w kategoriach marginalnych. Dziś tworzymy środowisko, które potrafi zarówno mówić jednym głosem, jak i współpracować, skutecznie zabiegając o swoje sprawy.

PM: Jak Pan ocenia miejsce małych portów w strukturze polskiej gospodarki morskiej. Czy małe porty, są traktowane jak realni uczestnicy systemu portowego, czy wciąż bardziej, jako „lokalne dodatki” do dużych portów?

AL: Rola małych portów w Polsce wciąż pozostaje niedoceniona, choć coraz częściej ten temat pojawia się w przestrzeni publicznej. To moment, w którym zaczynają się ważyć decyzje o dostrzeżeniu ich znaczenia dla państwa i całego systemu gospodarczego. Jak słusznie Pani zauważyła, wciąż funkcjonują określenia takie jak „małe porty” czy „porty regionalne”, a to nazewnictwo nie oddaje w pełni ich rzeczywistej roli i potencjału. Dobrym przykładem jest w tej kwestii właśnie port w Kołobrzegu, który w ostatnich latach dał wyraźne świadectwo swojego ponadregionalnego znaczenia. Wystarczy przypomnieć rok 2022, kiedy kołobrzeski port uczestniczył w tranzycie zboża z Ukrainy, kierowanego do portów Europy Zachodniej i dalej do Afryki. jeżeli więc przypisuje się portowi w Kołobrzegu znaczenie regionalne, być może należy na nowo zdefiniować pojęcie regionu, bądź uściślić, iż mowa o regionie Europy Środkowo – Wschodniej. Drugim ważnym aspektem jest transformacja energetyczna kraju. To właśnie mniejsze porty będą odgrywać istotną rolę w tym procesie, zwłaszcza w kontekście obsługi morskich farm wiatrowych i logistyki dostaw. Bez nowoczesnej infrastruktury portowej i adekwatnego wsparcia dla tych ośrodków, transformacja energetyczna nie będzie mogła przebiegać w sposób efektywny i zrównoważony. Jesteśmy więc na dobrej drodze, ale jeszcze dużo pracy przed nami, by wzmocnić rolę i rangę małych portów.

PM: Jednym z głównych tematów tegorocznego BALTEXPO było bezpieczeństwo militarne i logistyczne. Czy małe porty, w tym Kołobrzeg, mają realnie przypisaną rolę w systemie bezpieczeństwa narodowego?

AL: Nie, małe porty, w tym Kołobrzeg, nie mają jeszcze formalnie przypisanej roli w systemie bezpieczeństwa narodowego. Znaczenie małych portów, także w kontekście obronności i odporności państwa, jest w tej chwili budowane i organizowane. Dopiero się definiuje. Widać jednak wyraźnie, iż ta rola zaczyna się kształtować, a kierunek działań staje się coraz bardziej oczywisty. Zarząd Portu Morskiego Kołobrzeg wychodzi naprzeciw tym zmianom, podejmując inicjatywy wykraczające poza obowiązującą ustawę o portach i przystaniach morskich. Współpracujemy m.in. z Marynarka Wojenną i Urzędem Morskim w Szczecinie w zakresie przygotowania koncepcji wykorzystania portu również do celów obronnych i strategicznych. Stąd przygotowania do modernizacji wejścia do portu i nabrzeża Marynarki Wojennej. Rozwój morskiej energetyki wiatrowej, również wpisuje się w budowanie bezpieczeństwa energetycznego państwa. Infrastruktura związana z wytwarzaniem energii z morza to infrastruktura krytyczna, wymagająca ochrony. Naturalne jest więc, iż jeżeli powstaje ona w sąsiedztwie Kołobrzegu, to również nasz port będzie pełnił rolę w jej zabezpieczeniu i obsłudze. Z punktu widzenia obronności istotne jest również tworzenie systemu portów zdolnych do wsparcia operacji wojskowych w różnych częściach kraju. W razie potrzeby część działań może być relokowana w ramach struktur NATO do portów położonych poza głównymi ośrodkami, takimi jak Świnoujście. Dlatego konieczna jest dywersyfikacja i przygotowanie alternatywnych możliwości działania, między innymi w Kołobrzegu czy Darłowie. Dostrzegając realne zagrożenia i wyzwania, nie czekamy na odgórne decyzje. Już dziś podejmujemy działania przygotowawcze w porcie Kołobrzeg, opracowujemy dokumentację i deklarujemy gotowość do pełnienia roli lidera w tym procesie. Myślimy nie tylko o bieżących, lokalnych funkcjach portu, ale patrzymy szerzej, w kontekście bezpieczeństwa całego kraju. Małe porty mogą i powinny odgrywać w tym systemie ważną, uzupełniającą rolę, dlatego trzeba je konsekwentnie wzmacniać i rozwijać.

PM: Podczas posiedzenia sejmowej Komisji Infrastruktury (chodzi o tą z 7 października) Kołobrzeg został wymieniony w tzw. „Raporcie Samsonowicza” MON jako strategiczny port na Wybrzeżu Środkowym. Co dla Państwa oznacza ten status w praktyce?

AL: Oczywiście to bardzo istotne, iż port w Kołobrzegu został ujęty w tzw. Raporcie Samsonowicza. To istotny dokument, którego autorzy, dokonując wnikliwych analiz, tak wyraźnie wskazali małe porty, jako element infrastruktury o strategicznym znaczeniu. najważniejsze jest jednak to, jaką rangę ten raport ostatecznie uzyska oraz jakie będą jego realne skutki i przełożenie na działania praktyczne. Dziś oczekiwałbym, aby w ślad za jego publikacją zostały podjęte konkretne kroki legislacyjne i organizacyjne. Mam tu na myśli między innymi działania na rzecz wprowadzenia zmian w przepisach, na przykład w ustawie o udostępnianiu informacji o środowisku czy w prawie wodnym, które pozwoliłyby usprawnić procesy inwestycyjne ujęte w raporcie. Dokument wskazuje konkretne zadania i inwestycje, które należy zrealizować w poszczególnych portach oraz na infrastrukturze towarzyszącej. Aby jednak te działania mogły zostać skutecznie wdrożone, potrzebne są dwa elementy: po pierwsze, uruchomienie dedykowanych źródeł finansowania, a po drugie, wprowadzenie rozwiązań prawnych, które uproszczą i przyspieszą realizację inwestycji. Umieszczenie Kołobrzegu w Raporcie to zatem ogromna szansa, ale również zobowiązanie do tego, by przełożyć ten dokument na konkretne działania inwestycyjne i prawne.

default

PM: W Kołobrzegu pojawia się wątek rozwoju sektora offshore. Jak modernizacja wejścia do portu przygotuje port do obsługi morskich farm wiatrowych?

AL: Już dziś port w Kołobrzegu może pełnić funkcję portu serwisowego dla sektora offshore. Jednak jego potencjał pozwala myśleć o znacznie szerszym wykorzystaniu w tej gałęzi gospodarki. Modernizacja wejścia do portu umożliwi wpływanie większym jednostkom obsługującym morskie farmy wiatrowe. Inwestycja, o której mówimy, ma nie tylko wymiar infrastrukturalny. To potężny impuls do rozwoju gospodarczego portu, a co za tym idzie Kołobrzegu i całego regionu. Otwiera ona port na nowe funkcje cywilne i handlowe, wzmacnia bezpieczeństwo energetyczne kraju oraz przyczynia się do rozwoju Środkowego Wybrzeża.

PM: Szacowany koszt modernizacji wejścia do portu i przebudowy nabrzeża Marynarki Wojennej to około 500 mln zł. Na czym opieracie Państwo ten kosztorys? Wiemy, iż to jest kwota z inwestycjami dodatkowymi, czyli co dokładnie wchodzi w zakres?

AL: Przypomnijmy więc, iż modernizacja zakłada przebudowę przyczółków i ostróg falochronu zachodniego, rozbiórkę i budowę nowych nabrzeży po stronie wojskowej, a także pogłębienie toru wodnego i obrotnicy. Celem tych działań jest umożliwienie przyjmowania jednostek o długości do 130 metrów, szerokości 20 metrów i zanurzeniu 7,5 metra, co znacząco zwiększy zdolności przeładunkowe i bezpieczeństwo żeglugi. Koszt tych prac przygotowawczych przewidujemy na około 300 mln zł. W związku z przeniesieniem środków z KPO do Funduszu Bezpieczeństwa i Obrony, na prośbę Ministerstwa Infrastruktury, w kwietniu 2025 r. włączyliśmy do budżetu inwestycyjnego również modernizację infrastruktury towarzyszącej, w tym torowiska naszej jedynej czynnej w tej części Wybrzeża, certyfikowanej bocznicy kolejowej prowadzącej do nabrzeży, dróg dojazdowych, placów składowych i magazynów. Planujemy w ramach tej kwoty doposażyć port w suprastrukturę przeładunkową, a także w jednostkę techniczną do wspomagania bezpieczeństwa żeglugi i utrzymania czystości wód portowych. Modernizacja wejścia do portu w Kołobrzegu przyniesie więc wielowymiarowe efekty – zwiększy przepustowość, poprawi bezpieczeństwo transportu morskiego i kolejowego, umożliwi obsługę jednostek wojskowych z infrastruktury szeroko rozumianych Sił Zbrojnych oraz stworzy większe możliwości w ramach obsługi morskich farm wiatrowych. Konsekwentnie podkreślam, iż ten projekt ma znaczenie nie tylko lokalne, ale i regionalne – przyczyni się do rozwoju gospodarczego tych terenów, wzmocni transformację energetyczną kraju i poprawi odporność infrastruktury krytycznej o podwójnym zastosowaniu.

PM: Zarząd Portu Morskiego Kołobrzeg sfinansował dokumentację projektową przebudowy wejścia do portu, choć formalnie nie leży to w Państwa obowiązkach – teren należy m.in. do MON i Urzędu Morskiego. Czy to prawda, iż ZPMK poniósł te koszty i jeżeli tak, to dlaczego zdecydowali się Państwo wziąć ten koszt na siebie? Czy to była konieczność, gest dobrej woli, czy raczej sygnał, iż port bierze odpowiedzialność za całość funkcjonowania Portu i terenów okołoportowych?

AL: Ma Pani rację, właśnie o to chodzi. To działanie jest dowodem naszej odpowiedzialności za port, za jego przyszłość i rozwój. Nasze starania o modernizację wejścia do portu wynikają z obserwacji i zrozumienia realnych potrzeb jego użytkowników. Okręty szeroko rozumianych sił zbrojnych, poza Strażą Graniczną, nie korzystają z nabrzeży należących do MON, ale z infrastruktury zarządzanej przez nas. Od lat próbowaliśmy zachęcić właścicieli tej infrastruktury do podjęcia niezbędnych działań inwestycyjnych, bądź jej przekazania w przypadku braku planów na jej wykorzystanie. Jednak wobec braku reakcji postanowiliśmy wyjść naprzeciw tym potrzebom i wziąć inicjatywę w swoje ręce.

Podpisaliśmy porozumienie dotyczące wspólnej realizacji inwestycji, która pozwoli w pełni wykorzystać potencjał portu przez wszystkich właścicieli poszczególnych elementów infrastruktury. Warto przypomnieć, iż Zarząd Portu Morskiego Kołobrzeg zarządza jedynie około 40% terenów zalądowionych i 60% długości nabrzeży. Pozostała część infrastruktury należy do Skarbu Państwa, MON lub podmiotów prywatnych. Tak zróżnicowana struktura własnościowa jest w dużej mierze efektem błędów popełnionych podczas komunalizacji terenów portowych pod koniec lat 90., kiedy to część majątku państwowego została rozproszona między różnych właścicieli. W tej sytuacji uznaliśmy, iż to właśnie Zarząd Portu Morskiego powinien przejąć rolę koordynatora działań i zadbać, by inwestycja została zaplanowana w sposób, który nie koliduje z poszczególnymi funkcjami portu i uwzględnia potrzeby wszystkich użytkowników. Warto dodać, iż planowana inwestycja w największym stopniu dotyczy terenów należących do Marynarki Wojennej i Urzędu Morskiego – nasz bezpośredni udział obejmuje zaledwie około 13% obszaru objętego modernizacją. Mimo to zdecydowaliśmy się przyjąć na siebie rolę lidera, bo czujemy się odpowiedzialni za cały port, również za te tereny, które formalnie nie znajdują się w naszym zarządzie.

PM: Zarząd Portu Morskiego Kołobrzeg dba o tereny, które formalnie nie są własnością Portu. Tu jednak brane jest pod uwagę bezpieczeństwo i przyszłość portu. Czy można zatem mówić, iż ZPMK przejął rolę koordynatora/ opiekuna całego obszaru portowego, choćby tam gdzie inne instytucje mają własność?

AL: Dziś nadajemy nowy wymiar roli podmiotów zarządzających infrastrukturą portową, nawet, jeżeli nie są one w pełni właścicielami wszystkich terenów, którymi zarządzają. W Kołobrzegu dajemy na to wyraźny dowód – jesteśmy jednym z nielicznych portów na polskim Wybrzeżu, który konsekwentnie nie dopuścił do zabudowy mieszkaniowej na terenach portowych. Zachowaliśmy ich pierwotny charakter i funkcję gospodarczą.

Jednocześnie nieustannie zwracamy uwagę na problem niedofinansowania małych portów, zwłaszcza w kontekście inwestycji infrastrukturalnych. Uważamy, iż zadania o strategicznym znaczeniu – takie jak przebudowa wejścia do portu – powinny być realizowane przez adekwatne instytucje państwowe, we współpracy i w uzgodnieniu ze wszystkimi interesariuszami portu. Nasze stanowisko od lat pozostaje niezmienne: nic o nas bez nas. Widzimy, iż bezpieczeństwo, efektywność i rozwój portu są nierozerwalnie związane z tym, co dzieje się także na terenach przyległych – wojskowych, państwowych czy prywatnych. Dlatego staramy się patrzeć szerzej, koordynować działania, inicjować porozumienia i dbać o spójność planów inwestycyjnych. To pozwala unikać sytuacji, w których różne instytucje prowadzą rozbieżne działania w tym samym obszarze.

Rzeczywiście, można więc powiedzieć, iż port w Kołobrzegu stał się nieformalnym opiekunem całej przestrzeni portowej – podmiotem, który nie tylko zarządza, ale również łączy, porządkuje i inspiruje współpracę między wszystkimi użytkownikami portu.

fot: Zarząd Portu Morskiego Kołobrzeg