Monitoring na sali operacyjnej jako naruszenie zbiorowych praw pacjenta

Opis okoliczności faktycznych

Rzecznik Praw Pacjenta (dalej: RPP) wszczął z urzędu postępowanie w sprawie stosowania praktyk naruszających zbiorowe prawa pacjentów przez szpital, w toku którego wystąpił do strony o udzielenie pisemnych wyjaśnień oraz informacji m.in. w zakresie wskazania, w których pomieszczeniach należących do tej placówki medycznej zainstalowany został monitoring, a także kto nadzoruje obraz z monitoringu oraz czy na blokach operacyjnych szpitala znajdują się kamery – a o ile tak, to w jakim pomieszczeniu ustawione zostały monitory, na których widoczny jest obraz z kamer.

Szpital poinformował, iż zrealizował system monitoringu wizyjnego. Strona wskazała, iż instalacja kamer została przeprowadzona na głównych ciągach komunikacyjnych oraz w obszarach szpitala szczególnie narażonych na zabór lub dewastację mienia, a w ograniczonym zakresie – w pomieszczeniach, w których pacjenci są poddawani zabiegom medycznym o kluczowym znaczeniu dla ich życia. W załączniku szpital przekazał szczegółowy wykaz pomieszczeń objętych monitoringiem. Poinformowano o funkcjonowaniu w strukturze Szpitala Lokalnego Centrum Nadzoru (dalej: LCN). W zakresie monitoringu wydzielone zostały pomieszczenia, w których są udzielane świadczenia zdrowotne, a obraz z kamer jest rejestrowany, ale nie jest dostępny dla pracowników LCN. Zapisy z monitoringu są archiwizowane na nośniku cyfrowym, do którego dostęp ma wyłącznie jeden upoważniony pracownik – Administrator Systemu Monitoringu. Możliwość bieżącego dostępu do monitoringu posiadali Dyrektor Szpitala, Zastępca Dyrektora ds. Lecznictwa, Zastępca Dyrektora ds. Lecznictwa Otwartego, Zastępca Dyrektora ds. Pielęgniarstwa, Kierownik Działu Bloków Operacyjnych oraz jego zastępca. RPP wystąpił do szpitala o wskazanie celu zainstalowania monitoringu na poszczególnych salach operacyjnych oraz salach wybudzeń. Szpital poinformował, iż celem monitorowania pomieszczeń szpitalnych, w których są udzielane świadczenia dla hospitalizowanych pacjentów było m.in. podniesienie bezpieczeństwa pacjentów, poprawa pracy personelu oraz zwiększenie efektywności i optymalizacji wykorzystania zasobów podczas zabiegów, wymienione cele pozostają w ścisłej korelacji. Zwrócono się również do placówki medycznej o wskazanie, czy oprócz naklejek z treścią „obiekt monitorowany” pacjenci informowani są o stosowaniu kamer oraz o wskazanie, czy odbiera się od pacjentów zgody na monitoring w trakcie udzielania im świadczeń zdrowotnych.

RPP uznał praktyki stosowane przez szpital, polegające na udzielaniu świadczeń zdrowotnych na salach operacyjnych, na których zainstalowane są urządzenia monitoringu wizyjnego (kamery), bez pobierania od pacjentów zgody na monitorowanie, za naruszające zbiorowe prawa pacjentów do poszanowania intymności i godności i nakazał ich zaniechania.

Stanowisko WSA

Wojewódzki Sąd Administracyjny oddalił skargę szpitala S. na decyzję Rzecznika Praw Pacjenta. W motywach wyroku stwierdził, iż nie można się zgodzić z twierdzeniem szpitala, iż ujawnienie okoliczności z życia intymnego pacjenta w trakcie udzielania świadczenia zdrowotnego (w tym przypadku na sali operacyjnej), może być uzasadnione potrzebami organizacji pracy podmiotu leczniczego, czy też technicznymi wymaganiami aparatury medycznej. Godność pacjenta jest wartością nadrzędną nad zasadami czy procedurami organizacyjno-technicznymi szpitala. WSA nie zgodził się ze skarżącym, iż podpisanie formułki „(…) przyjmuję do wiadomości, iż obiekt szpitala wraz z blokiem operacyjnym są monitorowane” oznacza automatyczną zgodę na monitorowanie.

Zdaniem sądu pierwszej instancji, takie praktyki naruszają zbiorowe prawa pacjentów zgodnie z art. 59 ust. 1 pkt 1 PrPacjRPPU. WSA uwypuklił, iż zaskarżoną decyzję wydano na podstawie art. 20 ust. 1 PrPacjRPPU, zgodnie z którym pacjent ma prawo do poszanowania intymności i godności, w szczególności w czasie udzielania mu świadczeń zdrowotnych, uznając ją za trafną. To, iż monitoring wpisany jest w realizację świadczeń zdrowotnych szpitala w celu zapewnienia bezpieczeństwa pacjentów, czy podniesienia jakości usług medycznych lub też wykorzystania w sytuacjach spornych (np. błędów medycznych) nie ma w niniejszej sprawie żadnego znaczenia. Nie stanowi żadnego usprawiedliwienia dla naruszenia zbiorowych prawa pacjentów. Godność pacjenta jest wartością nadrzędną nad zasadami czy procedurami organizacyjno-technicznymi szpitala. Nie można bowiem traktować pacjentów instrumentalnie „zasłaniając się” procedurami i wewnętrznymi regulacjami jednostki a w zasadzie narzucając im obligatoryjny monitoring wizyjny na sali operacyjnej.

Stanowisko NSA

Naczelny Sąd Administracyjny uznał, iż skarga nie została oparta na usprawiedliwionych podstawach i ją oddalił. Na wstępie NSA wskazał, iż z przepisów nie wynika każdorazowy obowiązek instalowania kamer bez zgody pacjenta. Dodatkowo chybione jest pomniejszanie znaczenia relewantnej okoliczności zlokalizowania monitoringu na bloku operacyjnym szpitala. Najwięcej uwagi NSA poświęcił zarzutom naruszenia przepisów prawa materialnego, a to wadliwej wykładni art. 59 ust. 1 pkt 1 PrPacjRPPU, wadliwej wykładni art. 20 ust. 1 PrPacjRPPU oraz wadliwego zastosowanie art. 30 Konstytucji RP.

Istota sprawy sprowadza się do oceny, czy brak uzyskiwania przez szpital zgody pacjenta na zastosowanie monitoringu wizyjnego na bloku operacyjnym, a ograniczenie się do zastosowania klauzuli informacyjnej o treści ustalonej w toku postępowania przez organ, stanowił sytuację wyczerpującą pojęcie praktyki naruszającej zbiorowe prawa pacjentów. Sąd pierwszej instancji w istocie oddalając skargę szpitala udzielił twierdzącej odpowiedzi, stanowisko to w pełni podziela Naczelny Sąd Administracyjny. Przesłanki określające praktykę kwalifikowaną do naruszenia zbiorowych praw pacjenta wyznacza art. 59 ust. 1 pkt 1 PrPacjRPPU, przesłanką jest bezprawne zorganizowane działanie podmiotu udzielającego świadczeń zdrowotnych, mające na celu pozbawienie lub ograniczenie praw pacjentów. Na system praw pacjenta składa się prawo do poszanowania godności i intymności. Prawo to ma umocowanie konstytucyjne i jest podniesione do praw podstawowych. Zgodnie bowiem z art. 30 Konstytucji RP, przyrodzona i niezbywalna godność człowieka stanowi źródło wolności i praw człowieka i obywatela. Tak też to prawo kształtuje art. 20 ust. 1 PrPacjRPPU. Na poszanowanie godności człowieka składa się szereg wartości, w tym prawo do intymności, którego przekroczeniem jest wprowadzenie takiego systemu monitorowania pacjentów, który przekracza granice wyznaczone przepisami prawa. Najistotniejszy był brak uzyskania zgody pacjenta na monitoring wizyjny w trakcie udzielanych świadczeń leczniczych na bloku operacyjnym, co NSA zakwalifikował jako naruszający prawo pacjenta do poszanowania intymności. Skoro zastosowana przez szpital klauzula informacyjna o istniejącym monitoringu wizyjnym na bloku operacyjnym szpitala nie mogła dawać podstaw o przyjęciu dorozumianej zgody pacjenta na taki monitoring w tym miejscu udzielania świadczeń leczniczych, pominięcie uzyskania takiej zgody stanowiło praktykę naruszania zbiorowych praw pacjenta w rozumieniu art. 59 ust. 1 pkt 1 PrPacjRPPU.

Komentarz