11 godzin temu
Zanieczyszczenia środowiska morskiego, zakłócenia sygnałów nawigacyjnych i rosnące ryzyko działań hybrydowych to dziś jedne z kluczowych wyzwań na polskich obszarach morskich. Skuteczna reakcja na takie zagrożenia wymaga ścisłej współpracy służb morskich, w tym skoordynowanych działań operacyjnych, monitoringu oraz gotowości do zwalczania skażeń. W tym systemie istotną rolę odgrywa MOSG współdziałając z innymi instytucjami w ramach krajowych i międzynarodowych procedur ochrony środowiska i bezpieczeństwa morskiego.
Rozmawiamy z doświadczonym funkcjonariuszem Morskiego Oddziału Straży Granicznej – z Kaszubskiego Dywizjonu SG, który na co dzień odpowiada za bezpieczeństwo, ochronę środowiska oraz reagowanie na zagrożenia na polskich obszarach morskich.
Kmdr ppor. SG Tomasz TRUCHAN, dowódca pełnomorskiej jednostki patrolowej Straży Granicznej SG-301 „Generał Józef Haller” w Kaszubskim Dywizjonie Straży Granicznej w Gdańsku Westerplatte. W 2005 roku ukończył Akademię Marynarki Wojennej w Gdyni na Wydziale Nawigacji i Uzbrojenia Okrętowego, specjalność: eksploatacja okrętowych systemów pokładowych z tytułem mgr inż. nawigacji. Służył na okrętach Marynarki Wojennej w Świnoujściu jako Dowódca Działu Okrętowego uzbrojenia artyleryjskiego oraz broni podwodnej. Od 2007 roku funkcjonariusz Morskiego Oddziału Straży Granicznej w Kaszubskim Dywizjonie Straży Granicznej w Gdańsku, gdzie pełnił służbę na jednostkach pływających SG. Między innymi na stanowiskach oficera wachtowego jednostki pływającej „Kaper 1” oraz Dowódca jednostki pościgowo-interwencyjnej typu IC 16MIII. Od 3 lat zajmuje stanowisko Dowódcy SG-301 „Generał Józef Haller” w Kaszubskim Dywizjonie Straży Granicznej w Gdańsku Westerplatte.
Kaszubski Dywizjon otwiera drzwi dla nowych funkcjonariuszy, szczególnie tych,którzy mają już doświadczenie i uprawnienia do pracy na morzu.
Jak MOSG reaguje na zgłoszenia dotyczące zanieczyszczeń – wycieków paliw, substancji ropopochodnych czy odpadów?
W przypadku otrzymania informacji o potencjalnym zanieczyszczeniu morza, Morski Oddział Straży Granicznej uruchamia procedury przewidziane dla tego typu zdarzeń. Każdorazowo zgłaszane jest zapotrzebowanie na lot patrolowy statku powietrznego SG oraz do działań granicznych w formie patrolowania i rozpoznawania statków zostaje skierowana jednostka pływająca SG. Wykonywana jest dokumentacja fotograficzna, filmowa, odbywa się pobór próbek oraz wykorzystywany jest sprzęt do zwalczania zanieczyszczeń na morzu, który znajduje się na wyposażeniu wybranych jednostek pływających SG. W przypadku wykrycia zanieczyszczenia ropopochodnego podczas rutynowego patrolu na polskich obszarach morskich może samodzielnie lub jako jeden z komponentów, prowadzić akcję zwalczania katastrofy ekologicznej. Dodatkowo do weryfikacji skali zagrożenia wykorzystywany jest bezzałogowy statek powietrzny będący na wyposażeniu jednostki pływającej SG.
Czy liczba incydentów środowiskowych rośnie, czy maleje?
Dzięki czujności służb odpowiedzialnych za nadzór nad bezpieczeństwem eksploatacji polskich obszarów morskich oraz konsekwentnemu przestrzeganiu procedur bezpieczeństwa przez statki sytuacja środowiskowa na akwenach morskich pozostaje w normie. Oczywiście incydenty w postaci rozlewów olejowych czy innych wycieków substancji ropopochodnych przez cały czas się zdarzają. W ostatnim czasie odnotowany został przypadek zanieczyszczenia w porcie morskim na środkowym wybrzeżu, który został zauważony przez służby monitorujące.
Co istotne, pomimo wyraźnie rosnącej liczby statków i zwiększonego natężenia ruchu żeglugowego, nie odnotowujemy wzrostu częstotliwości występowania takich zdarzeń. Należy także wspomnieć o rosnącej zdolności wykrywania tego typu sytuacji poprzez wykorzystanie satelit oraz nowoczesnych systemów monitoringu. Każdorazowo w ramach realizowanych patroli przez statki powietrzne SG oraz jednostki pływające SG weryfikowane jest bezpieczeństwo ekologiczne na akwenie poprzez monitorowanie ruchów statków i przestrzegania przez nie przepisów MARPOL.
Jakie działania prowadzi MOSG wspólnie z Urzędami Morskimi, MSPiR i innymi instytucjami w sytuacji zagrożenia ekologicznego?
Współpraca z Urzędami Morskimi odbywa się na podstawie rocznych planów współpracy oraz uregulowana jest w rozporządzeniu w sprawie współpracy urzędów morskich z MW i SG. Plan współpracy MOSG z UM zezwala na użycie statku powietrznego SG lub jednostki pływającej SG, do potwierdzenia wystąpienia zanieczyszczenia oraz pobrania i przekazania próbek z zanieczyszczeniami a także wykonania dokumentacji zdarzenia. Na wniosek Dyrektora UM w Gdyni, możliwe jest również wykorzystanie jednostek pływających SG oraz statków powietrznych SG w międzynarodowych operacjach morskich w zakresie wykrywania zanieczyszczeń na polskich obszarach morskich.
Ponadto prowadzone są wspólne szkolenia funkcjonariuszy Straży Granicznej z inspektorami UM z zakresu przeprowadzania inspekcji morskiej, krajowych i międzynarodowych przepisów dotyczących bezpieczeństwa żeglugi i ochrony środowiska. Udział sił i środków MOSG oraz MSPiR na rzecz zwalczania zanieczyszczeń środowiska morskiego wynika z Rozporządzenia Rady Ministrów w sprawie sposobu organizacji zwalczania zagrożeń i zanieczyszczeń na morzu.
Zadania realizowane przez Służbę SAR i współdziałające jednostki organizacyjne w zakresie zwalczania zanieczyszczeń na morzu wykonywane są na podstawie „Krajowego Planu Zwalczania Zagrożeń i Zanieczyszczeń Środowiska Morskiego”. Dodatkowo pełnomorskie jednostki pływająca SG są wpisane na listę HELCOM.
Lista ta jest corocznie publikowania przez Sekretariat Komisji Helsińskiej i zawiera wykaz statków państw regionu Morza Bałtyckiego, które posiadają zdolność zwalczania zanieczyszczeń ropopochodnych na morzu, w tym m. in. statki służb granicznych Estonii, Finlandii i Szwecji.
Dla jednostek pływających SG to wyzwanie, ale i ogromny prestiż. Pełnomorskie jednostki pływające SG wyposażone są w sprzęt ratownictwa ekologicznego tj. zaporę przeciwolejową, która pozwala na ograniczenie mieszania się wody zaolejonej z wodą czystą oraz urządzenie do zbierania zanieczyszczeń z powierzchni wody. Na podstawie porozumienia z Głównym Inspektorem Ochrony Środowiska realizowane są również wspólne patrole z inspektorami GIOŚ podczas których pobierane są próbki wód przejściowych i przybrzeżnych.
Warto nadmienić, iż pomiędzy MOSG i instytucjami współdziałającymi cyklicznie realizowane są morskie ćwiczenia zgrywające z zakresu zwalczania zanieczyszczeń na morzu. Ostatnie ćwiczenie zrealizowano we wrześniu 2025 we współdziałaniu z ORLEN Petrobaltic i dotyczyło zwalczania rozlewów olejowych i likwidacji zagrożeń dla środowiska morskiego. Ćwiczenia to doskonała okazja, by sprawdzić w praktyce współdziałanie wszystkich służb, przetestować sprzęt w warunkach zbliżonych do realnych zagrożeń oraz zweryfikować skuteczność obowiązujących procedur.
Które zagrożenia dominują w tej chwili na polskich obszarach morskich?
Dominują zdarzenia o charakterze destabilizacyjnym, hybrydowym. Obserwowany jest istotny wzrost liczby przypadków zakłóceń sygnału GPS, w szczególności na akwenach południowego Bałtyku, rejonach Zatoki Gdańskiej, redy portów oraz głównych tras żeglugowych. Zakłócenia te mają bezpośredni wpływ na bezpieczeństwo żeglugi, nawigację statków a także działanie systemów automatycznego pozycjonowania AIS, ECDIS oraz innych zintegrowanych systemów nawigacyjnych opartych na sygnałach GNSS. Zakłócenia mogą prowadzić do dezorientacji nawigacyjnej, błędnego określenia pozycji statku, utraty pozycji własnej, w skrajnych przypadkach – do poważnych incydentów morskich. Dwa główne typy zagrożeń związanych z zakłóceniami GNSS to jamming i spoofing.
Szczególnym zagrożeniem jest również aktywność statków z tzw. floty cieni. Niestandardowe manewry tych statków, dryfowanie w bezpośredniej bliskości infrastruktury krytycznej oraz celowe zmiany w statusie odbiornika AIS. Jednocześnie należy zwrócić uwagę na zdarzenia związane z naruszeniem stref bezpieczeństwa wokół morskiej infrastruktury strategicznej oraz przeciwdziałanie zerwaniom lub uszkodzeniem podmorskich kabli energetycznych oraz uszkodzeniem gazociągów.
Jakie nowe typy zagrożeń mogą pojawić się w najbliższych latach na polskich obszarach morskich?
W perspektywie najbliższych lat polskie obszary morskie będą narażone na szereg nowych zagrożeń, wynikających zarówno z transformacji energetycznej, jak i narastającej presji geopolitycznej. Przede wszystkim należy spodziewać się intensyfikacji działań o charakterze hybrydowym, destabilizacyjnym, które mogą być wymierzone w morską infrastrukturę krytyczną – zwłaszcza w rozwijającą się sieć morskich farm wiatrowych, podmorskich kabli telekomunikacyjnych, platform wiertniczych oraz gazociągów. Te instalacje mogą stać się potencjalnym celem sabotażu, ingerencji bezzałogowych statków powietrznych oraz autonomicznych pojazdów podwodnych.
Drugim ważnym obszarem są zagrożenia wynikające z coraz większej aktywności na Morzu Bałtyckim statków z tzw. floty cieni oraz okrętów wojennych Federacji Rosyjskiej operujących w rejonie morskiej infrastruktury krytycznej. Tego rodzaju incydenty już dziś są obserwowane i wszystko wskazuje na to, iż skala tego zagrożenia będzie przez cały czas wzrastała.
Warto również zwrócić uwagę na ryzyko związane z zaleganiem amunicji zatopionej po II wojnie światowej w wodach Bałtyku w zakresie m.in. postępujących procesów rozkładu i korozji co może prowadzić do nieprzewidywalnych wycieków substancji toksycznych.
Nie należy także lekceważyć zagrożeń cybernetycznych skierowanych przeciwko systemom zarządzania ruchem morskim, ruchem w portach morskich czy autonomicznym jednostkom pływającym, które powoli wchodzą do eksploatacji. Dodatkowo testowanie gotowości służb do działań, masowa migracja do państw UE drogą morską oraz otwarcie nowych szlaków przemytniczych narkotycznych do państw środkowej i wschodniej Europy.
Jakie technologie lub kompetencje będą najważniejsze dla MOSG, aby sprostać przyszłym wyzwaniom bezpieczeństwa morskiego?
Morski Oddział Straży Granicznej, przy wykorzystaniu dostępnych systemów i urządzeń optoelektronicznych, prowadzi stały nadzór nad ruchem żeglugowym w odcinku służbowej odpowiedzialności MOSG, w szczególności nad wschodnią częścią Zatoki Gdańskiej oraz akwenem Zalewu Wiślanego, na którym przebiega morska granica Rzeczypospolitej Polskiej z Federacją Rosyjską będąca jednocześnie zewnętrzną granica Unii Europejskiej.
Pomimo skutecznej realizacji ustawowych zadań Morski OSG jest świadomy konieczności szybkiego doposażenia placówek i dywizjonów MOSG w wyspecjalizowane nowe technologie, które pozwolą funkcjonariuszom Straży Granicznej jeszcze sprawniej realizować postawione do służby zadania oraz wychodzić naprzeciw stale zwiększającej się ilości incydentów i prowokacji, w obszarze podmorskiej infrastruktury krytycznej, ze strony statków obcych bander w tym tych, które znajdują się na liście tzw. floty cieni.
Równie istotne będzie rozwijanie kompetencji w zakresie szeroko pojętej łączności i nawigacji, które dziś są szczególnie podatne na ingerencje z zewnątrz (zakłócanie sygnałów GPS i systemów AIS). Straż Graniczna w przyszłości będzie potrzebować wyspecjalizowanych zespołów potrafiących identyfikować i neutralizować próby zakłócania ww. sygnałów, spoofingu GPS czy penetracji systemów pokładowych. W tej perspektywie umiejętność łączenia wiedzy informatycznej z operacyjną praktyką morską stanie się jednym z najcenniejszych zasobów. W kontekście rozbudowy infrastruktury krytycznej na morzu niezbędna będzie zdolność do prowadzenia nadzoru i inspekcji również w domenie podwodnej. Oznacza to inwestycje w nowoczesne pojazdy ROV i AUV.
Nie można też pominąć znaczenia kompetencji analitycznych. W dobie ilości danych uzyskiwanych od innych służb czy zdjęć, zobrazowań satelitarnych Straż Graniczna będzie potrzebować specjalistów umiejących syntetyzować rozproszone sygnały i przekładać je na wczesne ostrzeganie. To właśnie umiejętność szybkiej interpretacji złożonych informacji będzie miała wpływ na zdolność operacyjną, co w konsekwencji przełoży się na sprawne zdefiniowanie zagrożenia.
Wreszcie, kluczowa pozostanie interoperacyjność zarówno technologiczna, jak i proceduralna m.in. z Siłami Zbrojnymi RP, administracją morską, służbami cywilnymi oraz z państwami rejonu Morza Bałtyckiego. Wspólne standardy działania, szkolenia międzynarodowe oraz kompatybilność systemów łączności będą warunkiem skutecznej ochrony granicy państwowej RP.
Podsumowując, przyszłość bezpieczeństwa morskiego będzie należeć do tych formacji, które będą w stanie połączyć nowoczesne systemy obserwacyjne i analizę ryzyka z działalnością operacyjną oraz sprawną wymianą informacji pomiędzy krajami Unii Europejskiej, w szczególności nadbałtyckimi.
Kaszubski Dywizjon otwiera drzwi dla nowych funkcjonariuszy, szczególnie tych, którzy mają już doświadczenie i uprawnienia do pracy na morzu.
https://rekrutacja.strazgraniczna.pl/
fot: archiwum prywatne Kmdr ppor. SG Tomasz TRUCHAN
