1 rok temu
Opis stanu faktycznego
SR w P. uznał D.A. za winnego tego, iż w okresie od 5.7.2019 r. do 15.5.2020 r. w P. z wyłączeniem okresu od 11.1.2020 r. do 13.5.2020 r. uchylał się od obowiązku alimentacyjnego na rzecz małoletniej J.A., reprezentowanej przez matkę, J.M. Łączna wysokość zaległości stanowi co najmniej trzy świadczenia okresowe wskazane po 700 złotych miesięcznie, tj. czynu z art. 209 § 1 KK, za który wymierzył mu karę 6 miesięcy pozbawienia wolności.
Wyrok ten uprawomocnił się 23.10.2020 r., bez postępowania odwoławczego.
Prokurator Generalny zaskarżył powyższy wyrok na korzyść skazanego D.A. Zarzucił on orzeczeniu rażące i mające istotny wpływ na treść wyroku naruszenie przepisów prawa karnego procesowego, a mianowicie art. 413 § 2 pkt. 1 KPK i art. 366 § 1 KPK w zw. z art. 17 § 1 pkt. 7 KPK oraz art. 410 KPK.
Podnosząc ten zarzut, skarżący wniósł o uchylenie zaskarżonego wyroku i przekazanie sprawy SR w P. do ponownego rozpoznania.
Po rozpoznaniu kasacji Prokuratora Generalnego SN uchylił zaskarżony wyrok i przekazał sprawę SR w P. do ponownego rozpoznania.
Uzasadnienie SN
Zdaniem SN wniesiona kasacja była oczywiście zasadna, co pozwalało na rozpoznanie jej na posiedzeniu bez udziału stron, w trybie art. 535 § 5 KPK.
Jak słusznie wskazał Prokurator Generalny, SR w P. uznał D.A. za winnego tego, iż w okresie od 10.10.2018 r. do 6.12.2019 r. w P. uchylał się od wykonywania ciążącego na nim obowiązku alimentacyjnego wobec małoletniej J.A., określonego co do wysokości w wyroku zaocznym SR w P. na kwotę 700 złotych, co spowodowało, iż łączna wysokość powstałych wskutek tego zaległości stanowiła równowartość co najmniej 3 świadczeń okresowych, a ponadto przez zaniechanie wpłat naraził małoletnią J.A. na niemożność zaspokojenia podstawowych potrzeb życiowych, tj. czynu z art. 209 § 1a KK, za co na podstawie art. 209 § 1a KK w zw. z art. 34 § 1, § 1a pkt 1, § 1b KK, w zw. z art. 35 § 1 KK wymierzył mu karę roku i 6 miesięcy ograniczenia wolności polegającą na wykonywaniu nieodpłatnej, kontrolowanej pracy na cele społeczne w wymiarze 30 godzin w stosunku miesięcznym. Działając na podstawie art. 34 § 3 KK w zw. z art. 72 § 1 pkt 3 KK, Sąd zobowiązał oskarżonego do wykonywania ciążącego na nim obowiązku łożenia na utrzymanie córki J.A.
Z zestawienia opisów czynów przypisanych skazanemu w zaskarżonym wyroku, jak i we wcześniejszym wyroku nakazowym wynika, iż wydane orzeczenia dotyczą przestępstw niealimentacji, popełnionych przez oskarżonego D.A. na szkodę tej samej małoletniej pokrzywdzonej, których okresy częściowo się pokrywają (a ujmując to dokładnie – okres czynu przypisanego w wyroku nakazowym mieści się w całości w okresie czynu przypisanego w zaskarżonym wyroku, przy czym ten ostatni okres wykracza także poza ramy czasowe ustalone dla przestępstwa niealimentacji w wyroku nakazowym).
W tym kontekście należy wskazać, iż na sądzie rozpoznającym sprawę ciąży obowiązek dokładnego wyjaśnienia okoliczności sprawy (art. 366 § 1 KPK), przy uwzględnieniu wszystkich okoliczności ujawnionych w toku rozprawy (art. 410 KPK). Ma to szczególne znaczenie przy ustalaniu czasu popełnienia przestępstwa (art, 413 § 2 pkt 1 KPK) w odniesieniu do czynów rozciągniętych w czasie, przy których – jak wskazuje doświadczenie zawodowe – mogą być niekiedy prowadzone dwa różne postępowania (zwłaszcza w sprawach o przestępstwa określone w art. 207 i art. 209 KK), przy czym okresy czynów, będących przedmiotem różnych postępowań, mogą się w całości pokrywać, mogą się wzajemnie krzyżować albo jeden może zawierać się w całości w drugim (jak w niniejszej sprawie). Wypełnienie powyższych obowiązków procesowych w rozważanym tu zakresie ma zapobiec prowadzeniu postępowania o czyn, co do którego (przynajmniej w części) już prawomocnie rozstrzygnięto albo uprzednio wszczęto postępowanie, które przez cały czas się toczy. Jest to szczególnie ważne, gdyż państwo nie zapewnia skutecznych instrumentów pozwalających na weryfikowanie badania zaistnienia negatywnej przesłanki procesowej, określonej w art, 17 § 1 pkt 7 in fine KPK – w tej sprawie dane z KRK, jakimi dysponował SR (według stanu na 7.7.2020 r.) nie obejmowały wyroku nakazowego z 23.3.2020 r.. Pierwotny błąd, jaki zaistniał w tej sprawie (naruszenie art. 17 § 1 pkt 7 in fine KPK), popełniła Prokuratura, która nie uwzględniła tego, iż część czynu zarzuconego podejrzanemu w tej sprawie była już przedmiotem wcześniej wszczętego postępowania.
Przypisanie oskarżonemu w tej sprawie fragmentu czynu, który był już przedmiotem prawomocnego osądu w innej sprawie, nie stanowi bezwzględnej przyczyny odwoławczej w postaci rei iudicatae. W orzecznictwie już od dawna wskazuje się bowiem, iż negatywna przesłanka procesowa określona w art. 17 § 1 pkt. 7 in principio KPK zachodzi wyłącznie w sytuacji, gdy okresy obu przypisanych oskarżonemu czynów pokrywają się ze sobą i są identyczne, względnie gdy okres określony w sprawie następnej został w całości objęty skazaniem w sprawie rozpoznawanej poprzednio, prawomocnie już zakończonej (por. wyroki SN z: 23.2.2021 r., IV KK 186/20, Legalis; z 9.8.2017 r., II KK 222/17, Legalis; z 17.11.2004 r., V KK 272/04, Legalis). W wypadku przestępstw wielokrotnych, do których należy występek z art. 209 § 1 KK, nie ma stanu rzeczy osądzonej, jeżeli uprzednie prawomocne skazanie dotyczy tylko fragmentu zarzuconego później czynu. Uchylanie się od obowiązku alimentacyjnego w okresie nieobjętym prawomocnym skazaniem jest już nowym czynem przestępnym, pociągającym dalszą odpowiedzialność karną, przy czym granice czasowe kolejnego przestępstwa powinny być dokładnie określone, z uwzględnieniem treści poprzedniego wyroku skazującego (zob. wyrok SN z 6.5.2002 r., V KK 10/02, Legalis).
W kasacji trafnie się także wskazuje, iż z ram ustalonego w zaskarżonym wyroku okresu od 5.7.2019 r. do 15.5.2020 r. prawidłowo wyłączono okres od 11.1. do 13.5.2020 r., ponieważ D.A. w tym czasie odbywał karę pozbawienia wolności. Jak trafnie podkreśla się natomiast w orzecznictwie sądowym, nie sposób wykazać realizacji bezprawnego zamiaru uchylania się od płatności alimentów, w sytuacji kiedy zobowiązany do ich płacenia odbywa karę więzienia i nie uzyskuje w zakładzie karnym dochodów, co obiektywnie uniemożliwia mu realizację takiego obowiązku (zob. wyrok SN z 19.5.2010 r., V KK 74/19).
W świetle treści art. 209 § 1 KK oznacza to, iż D.A. nie mógł zrealizować ustawowych znamion czynu zabronionego z art. 209 § 1 KK w okresie po opuszczeniu zakładu karnego, a więc 14.5.2020 r. i 15.5.2020 r. Znamion tego typu czynu zabronionego nie wypełnia także ustalony przez SR okres uchylania się od alimentacji od 7.12.2019 r. do 20.1.2020 r., przy ograniczeniach wynikających z art. 17 § 1 pkt. 7 in fine KPK. Art. 209 § 1 KK wymaga bowiem, aby łączna wysokość powstałych wskutek niealimentacji zaległości stanowiła równowartość co najmniej 3 świadczeń okresowych, albo o ile opóźnienie zaległego świadczenia innego niż okresowe wynosi co najmniej 3 miesiące. Znamię to, z uwagi na to, iż między 7.12.2019 r. a 20.1.2020 r. upłynął jedynie miesiąc i 13 dni, nie zostało w tej sprawie spełnione.
Wobec powyższego konieczne stało się uchylenie zaskarżonego wyroku i przekazanie sprawy D.A. SR w P. do ponownego rozpoznania.
Rozpoznając ponownie sprawę, Sąd I instancji uwzględni powyższe rozważania, a także ograniczenia wynikające z art. 443 w zw. z art. 518 KPK.
Na tle rozpoznawanej sprawy jawi się bezsporne twierdzenie, iż przy braku bardziej skutecznych instrumentów procesowo-informatycznych, pozwalających na sprawdzenie w toku postępowania, czy czyn (jego część) nie jest przedmiotem innego, już wszczętego postępowania, organy procesowe (a więc w pierwszej kolejności prokuratura lub Policja, a następnie sąd) powinny dokładać szczególnej staranności i w ramach czynności przesłuchania świadków oraz podejrzanego i oskarżonego dopytywać uczestników procesu o to, czy nie toczy się (względnie nie toczyło się) postępowanie o podobny czyn, jak będący przedmiotem postępowania. Informacje uzyskane od świadków, podejrzanych i oskarżonych pozwolą w większym stopniu ustrzec się organom procesowym przed naruszeniem art. 17 § 1 pkt. 7 in fine KPK.
