Nie dla banków wynagrodzenie za korzystanie z kapitału

Stan faktyczny

Spór pomiędzy polskimi konsumentami oraz Bankiem – będących stronami umowy kredytu hipotecznego indeksowanego do franka szwajcarskiego – dotyczył kwestii, czy w przypadku uznania tej umowy za nieważną w całości z powodu zawarcia w niej niedozwolonych postanowień umownych, mogą oni dochodzić roszczeń wykraczających poza zwrot świadczeń pieniężnych spełnionych na podstawie tej umowy oraz zapłatę odsetek ustawowych za opóźnienie od chwili wezwania do zapłaty, takich jak wynagrodzenie, odszkodowanie, zwrot kosztów lub waloryzacja świadczenia, z powodu korzystania z pieniędzy przez pewien czas bez podstawy prawnej.

Stanowisko TS

Prawo żądania rekompensaty przez konsumenta

Trybunał przypomniał, iż dyrektywa Rady 93/13/EWG z 5.4.1993 r. w sprawie nieuczciwych warunków w umowach konsumenckich (Dz.Urz. UE L z 1993 r. Nr 95, s. 29) nie reguluje wyraźnie skutków nieważności umowy zawartej między przedsiębiorcą a konsumentem po usunięciu zawartych w niej nieuczciwych warunków. W związku z tym do państw członkowskich należy ich określenie, przy czym ustanowione przez nie w tym względzie przepisy powinny być zgodne z prawem Unii, a w szczególności z celami tej dyrektywy. Trybunał wskazał na dwa cele które powinny realizować takie przepisy krajowe. Po pierwsze, warunek umowny uznany za „nieuczciwy” należy co do zasady uznać za nigdy nieistniejący, tak aby nie wywoływał on skutków wobec konsumenta. W związku z sądowe stwierdzenie nieuczciwego charakteru takiego warunku powinno, co do zasady, skutkować przywróceniem sytuacji prawnej i faktycznej, w jakiej konsument znajdowałby się w sytuacji braku takiego warunku, uzasadniając w szczególności prawo do zwrotu korzyści nienależnie nabytych przez przedsiębiorcę, ze szkodą dla konsumenta, w oparciu o ten nieuczciwy warunek (wyrok TS z 31.3.2022 r., Lombard Lízing, C-472/20, EU:C:2022:242, pkt 50, 55). Po drugie, brak takiego przywrócenia mógłby naruszać odstraszający skutek przewidziany w art. 6 ust. 1 w zw. z art. 7 ust. 1 dyrektywy 93/13/EWG.

W niniejszej sprawie, co się tyczy możliwości dochodzenia przez konsumenta, w przypadku uznania umowy kredytu hipotecznego za nieważną, roszczeń wykraczających poza zwrot miesięcznych rat i kosztów zapłaconych z tytułu wykonania tej umowy, a także, w danym przypadku, poza zapłatę ustawowych odsetek za zwłokę od dnia wezwania do zapłaty, TS stwierdził, iż nie wydaje się – z zastrzeżeniem weryfikacji przez sąd odsyłający – aby taka możliwość podważała ww. dwa cele. Trybunał wskazał, iż do sądu odsyłającego należy zbadanie, w świetle wszystkich okoliczności zawisłej przed nim sprawy, czy adekwatne przepisy krajowe umożliwiają przywrócenie pod względem prawnym i faktycznym sytuacji konsumenta, w której znajdowałby się w sytuacji braku tej umowy.

Co do odstraszającego skutku zamierzonego przez art. 7 ust. 1 dyrektywy 93/13/EWG, TS wskazał, iż możliwość uznania roszczeń wykraczających poza zwrot miesięcznych rat i kosztów zapłaconych z tytułu wykonania tej umowy, a także, w danym przypadku, poza zapłatę ustawowych odsetek za zwłokę od dnia wezwania do zapłaty, może przyczynić się do zniechęcenia przedsiębiorców do włączania nieuczciwych warunków do umów zawieranych z konsumentami. Trybunał dodał, iż przyjęcie przez sąd środków, takich jak roszczenia konsumenta wykraczające poza zwrot miesięcznych rat i kosztów zapłaconych z tytułu wykonania tej umowy, a także poza zapłatę ustawowych odsetek za zwłokę od dnia wezwania do zapłaty, nie może zostać uznane za sprzeczne z zasadą pewności prawa, ponieważ stanowi ono konkretne wprowadzenie w życie zakazu stosowania nieuczciwych warunków przewidzianego w dyrektywie 93/13/EWG.

Trybunał przywołał zasadę proporcjonalności, która stanowi ogólną zasadę prawa Unii, i wymaga, aby przepisy krajowe wykonujące to prawo nie wykraczały poza to, co jest konieczne do osiągnięcia zamierzonych celów (wyrok TS z 8.12.2022 r., BTA Baltic Insurance Company, C-769/21, EU:C:2022:973, pkt 34). W konsekwencji TS wskazał, iż do sądu odsyłającego należy dokonanie oceny, w świetle wszystkich okoliczności sporu, czy i w jakim zakresie uwzględnienie roszczeń konsumenta, takich jak wykraczające poza zwrot miesięcznych rat i kosztów zapłaconych z tytułu wykonania tej umowy, a także poza zapłatę ustawowych odsetek za zwłokę od dnia wezwania do zapłaty – wykracza poza to, co jest konieczne do osiągnięcia powyżej przywołanych dwóch celów.

Roszczenia przedsiębiorcy wobec konsumenta

Co do roszczeń przedsiębiorcy wobec konsumenta, TS wskazał, iż podobnie jak w przypadku możliwości dochodzenia przez konsumenta roszczeń wynikających z nieważności umowy kredytu hipotecznego takie roszczenia mogą być dopuszczalne tylko wtedy, gdy nie zagrażają ww. dwóm celom. Trybunał podzielił pogląd rzecznika generalnego przedstawiony w pkt 60 opinii, zgodnie z którym przyznanie bankowi prawa do żądania od konsumenta rekompensaty wykraczającej poza zwrot kapitału wypłaconego z tytułu wykonania tej umowy oraz poza zapłatę, w danym przypadku, odsetek za zwłokę mogłoby podważyć odstraszający skutek zamierzony przez dyrektywę 93/13/EWG.

Reasumując TS orzekł, iż w kontekście uznania umowy kredytu hipotecznego za nieważną w całości ze względu na to, iż nie może ona dalej obowiązywać po usunięciu z niej nieuczciwych warunków, art. 6 ust. 1 i art. 7 ust. 1 dyrektywy 93/13/EWG należy interpretować w ten sposób, że: