Nieuczciwa umowa leasingu

Stan faktyczny

Węgierski spór pomiędzy konsumentami a instytucją kredytową dotyczył skutków prawnych usunięcia warunku dotyczącego ryzyka kursowego, zamieszczonego w zawartej między tymi stronami umowie leasingu denominowanego w walucie obcej, a mianowicie w CHF. Sąd odsyłający powziął wątpliwości co do oceny możliwości dalszego obowiązywania tej umowy, w przypadku gdy warunek nakładający na danego konsumenta pełną odpowiedzialność za ryzyko kursowe, związane z CHF, został wyłączony jako nieuczciwy w rozumieniu dyrektywy Rady 93/13/EWG z 5.4.1993 r. w sprawie nieuczciwych warunków w umowach konsumenckich (Dz.Urz. UE L z 1993 r. Nr 95, s. 29).

Stanowisko TS

Konwalidacja umowy

Trybunał potwierdził, iż uznany za nieuczciwy warunek umowny należy co do zasady uznać za nigdy nieistniejący, tak aby nie wywoływał on skutków wobec konsumenta. W związku z tym sądowe stwierdzenie nieuczciwego charakteru takiego warunku powinno mieć co do zasady skutek w postaci przywrócenia sytuacji prawnej i faktycznej konsumenta, w jakiej znajdowałby się on w braku tego warunku – wyrok TS z 15.6.2023 r., Bank M. (Skutki uznania umowy za nieważną), C-520/21, Legalis. Spoczywający na sądzie krajowym obowiązek odstąpienia od stosowania nieuczciwego warunku umownego nakazującego zapłatę kwot, które okazują się nienależne, pociąga za sobą co do zasady odpowiedni skutek restytucyjny w odniesieniu do tych kwot, ponieważ brak takiego skutku mógłby naruszać skutek odstraszający, jaki art. 6 ust. 1 w zw. z art. 7 ust. 1 dyrektywy 93/13/EWG zamierza przypisać stwierdzeniu nieuczciwego charakteru warunków zamieszczonych w umowach zawieranych przez przedsiębiorcę z konsumentami.

W odniesieniu do umów leasingu, denominowanych w walucie obcej, zawierających nieuczciwy warunek dotyczący ryzyka kursowego, które stały się nieważne w następstwie usunięcia tego warunku, takich jak rozpatrywana umowa, węgierskie prawo przewiduje „konwalidację” lub „stwierdzenie, iż umowa wywołuje skutki do dnia wydania orzeczenia o nieważności” oraz mechanizm przeliczania walut.

W art. 6 ust. 1 dyrektywy 93/13/EWG przewidziano, iż po wyłączeniu z niej nieuczciwych warunków, dana umowa „w pozostałej części będzie przez cały czas obowiązywała strony, o ile jest to możliwe po wyłączeniu z niej nieuczciwych warunków”. Przepis ten nie określa kryteriów dotyczących możliwości dalszego obowiązywania umowy po wyłączeniu z niej nieuczciwych warunków, ale pozostawia ich ustalenie zgodnie z prawem Unii krajowemu porządkowi prawnemu. To zatem co do zasady w świetle kryteriów przewidzianych w prawie krajowym należy w konkretnej sytuacji zbadać możliwość utrzymania w mocy umowy, której pewne warunki unieważniono (wyrok TS z 3.10.2019 r., Dziubak, C-260/18, Legalis). Ponadto cel art. 6 ust. 1 dyrektywy 93/13/EWG nie polega na wyeliminowaniu z obrotu wszystkich umów zawierających nieuczciwe warunki, ale na przywróceniu równowagi między stronami umowy, co do zasady przy jednoczesnym utrzymaniu w mocy umowy jako całości.

Trybunał podkreślił, iż zakres uznania przysługujący państwom członkowskim w odniesieniu do ustalania kryteriów regulujących możliwość dalszego obowiązywania umowy po wyłączeniu z niej nieuczciwych warunków, jest ograniczony. I tak, po pierwsze, z art. 6 ust. 1 drugi człon zdania dyrektywy 93/13/EWG wynika, iż dana umowa powinna w zasadzie przez cały czas obowiązywać, bez jakiejkolwiek innej zmiany niż ta wynikająca z usunięcia jej nieuczciwych warunków, o ile zgodnie z przepisami prawa krajowego takie dalsze obowiązywanie umowy jest prawnie możliwe, przy czym sądy krajowe są w związku z tym zobowiązane wyłącznie do odstąpienia od stosowania nieuczciwego warunku umownego, aby nie wywierał on wiążących skutków wobec danego konsumenta, przy czym nie są one uprawnione do zmiany jego treści. Trybunał orzekł już, iż gdyby sąd krajowy mógł zmieniać treść nieuczciwych warunków zawartych w takich umowach, to takie uprawnienie mogłoby zagrażać realizacji długoterminowego celu ustanowionego w art. 7 dyrektywy 93/13/EWG (wyrok TS z 26.3.2019 r., Abanca Corporación Bancaria i Bankia, C-70/17 i C‑179/17, Legalis, sprawy połączone).

Niemożność dalszego obowiązywania umowy

Zdaniem TS zgodność z prawem Unii przepisów krajowych regulujących praktyczne skutki nieważności umowy kredytu hipotecznego z powodu istnienia nieuczciwych warunków zależy od tego, czy przepisy te, po pierwsze, pozwalają na przywrócenie pod względem prawnym i faktycznym sytuacji danego konsumenta, w której znajdowałby się on w braku tej umowy, a po drugie: nie zagrażają realizacji odstraszającego skutku zamierzonego w dyrektywie 93/13/EWG. W celu dokonania takiego przywrócenia do wcześniejszej sytuacji pod względem prawnym i faktycznym w odniesieniu do umowy leasingu takiej jak rozpatrywana w postępowaniu głównym, TS stwierdził, iż konsumenci powinni mieć prawo co najmniej do zwrotu miesięcznych rat i kosztów zapłaconych z tytułu wykonania tej umowy, a także do zapłaty ustawowych odsetek za zwłokę od dnia wezwania do zapłaty – wyrok Bank M. (Skutki uznania umowy za nieważną), pkt 74. W niniejszej sprawie nie wystarczy zatem zwrócić konsumentom jedynie kwot uzyskanych przez daną instytucję kredytową na podstawie warunku dotyczącego ryzyka kursowego, jak sugeruje Sąd odsyłający, ponieważ konsumenci ci powinni, przeciwnie, być uprawnieni do zwrotu wszystkich miesięcznych rat i kosztów zapłaconych z tytułu rozpatrywanej umowy leasingu.

Co się tyczy w niniejszej sprawie instytucji kredytowej, zdaniem TS, nie można przyznać jej prawa do żądania od konsumentów rekompensaty wykraczającej poza zwrot towaru udostępnionego im z tytułu wykonania umowy leasingu lub zwrot odpowiadającej mu wartości oraz, w stosownym przypadku, zapłatę odsetek za zwłokę. Przyznanie takiego prawa, a tym samym prawa do otrzymania wynagrodzenia za korzystanie z tego towaru przez tych konsumentów, przyczyniłoby się bowiem do wyeliminowania odstraszającego skutku wywieranego na przedsiębiorców poprzez uznanie tej umowy za nieważną – wyrok Bank M. (Skutki uznania umowy za nieważną), pkt 76, 78.

Reasumując, TS orzekł, iż art. 6 ust. 1 w zw. z art. 7 ust. 1 dyrektywy 93/13/EWG należy interpretować w ten sposób, iż nie pozwala on uznać, iż umowa leasingu denominowana w walucie obcej, która stała się nieważna po wyłączeniu z niej jako nieuczciwego warunku obciążającego danego konsumenta ryzykiem kursowym związanym z tą walutą obcą, może „nadal obowiązywać po wyłączeniu z niej nieuczciwych warunków” w rozumieniu pierwszego z tych przepisów, w przypadku gdy ta umowa podlega ustawodawstwu krajowemu, które jako skutku prawnego nieważności takiej umowy wymaga całkowitego zwolnienia tego konsumenta z niekorzystnych konsekwencji owego nieuczciwego warunku, przy jednoczesnym zachowaniu ważności i wiążącego charakteru pozostałych elementów owej umowy. W takim przypadku, ponieważ owa umowa nie może dalej obowiązywać bez rzeczonego warunku, te przepisy nakazują przywrócenie sytuacji tego konsumenta, jaka istniałaby w braku tej umowy.

Komentarz