Nowe kary, środki karne oraz dyrektywy wymiaru kary w Kodeksie karnym

Kary

Kara grzywny. Dotychczas, wymierzając karę grzywny, sąd kierował się nie tylko ogólnymi dyrektywami wymiaru kary, ale także wskazówkami z art. 33 § 3 KK. Na wymiar stawki dziennej wpływały dochody sprawcy, warunki osobiste, rodzinne, stosunki majątkowe i możliwości zarobkowe. w tej chwili swoboda decyzyjna sądu została ograniczona w przypadku wymierzenia kary za przestępstwa zagrożone zarówno grzywną, jak i karą pozbawienia wolności, oraz wymierzenia kary grzywny obok kary pozbawienia wolności. Nowy przepis art. 33 § 1a KK wprowadza minimalne wymiary stawek dziennych, uzależnionych od wymiaru kary pozbawienia wolności.

Kara ograniczenia wolności. Kara ograniczenia wolności również ma być wymierzana co najmniej w wymiarze narzuconym przez ustawę. Zasada dotyczy przestępstw zagrożonych zarówno karą ograniczenia wolności, jak i karą pozbawienia wolności.

Kara pozbawienia wolności. Z katalogu kar (art. 32 KK) zniknęła kara 25 lat pozbawienia wolności. Kara więzienia może być wymierzona od 1 miesiąca do 30 lat. Zaostrzono wymiary kary grzywny lub ograniczenia wolności, orzekane zamiast więzienia (art. 37a KK).

Środki karne

Degradacja. Do katalogu środków karnych dodano degradację (art. 39 pkt 9 KK). Dotychczas degradacja była środkiem karnym stosowanym wobec żołnierzy (art. 324 § 1 pkt 3 KK).

Degradacja obejmuje utratę posiadanego stopnia wojskowego i powrót do stopnia szeregowego.Ten środek karny sąd może orzec w razie skazania za przestępstwo umyślne, o ile rodzaj czynu, sposób i okoliczności jego popełnienia pozwalają przyjąć, iż sprawca utracił adekwatności wymagane do posiadania stopnia wojskowego. Sąd może orzec degradację wobec osoby, która w czasie popełnienia czynu była żołnierzem, żołnierzem rezerwy lub żołnierzem w stanie spoczynku.

Zakaz zajmowania stanowisk. Zmieniono przesłanki obligatoryjnego orzeczenia zakazu zajmowania wszelkich lub określonych stanowisk, wykonywania wszelkich lub określonych zawodów albo działalności związanych z wychowaniem, edukacją, leczeniem małoletnich lub z opieką nad nimi. Orzeka się je na czas określony albo dożywotnio w razie skazania:

1. Na karę więzienia za umyślne przestępstwo przeciwko życiu lub zdrowiu na szkodę małoletniego;
2. Za przestępstwo przeciwko wolności seksualnej lub obyczajności na szkodę małoletniego.

Zakaz orzekany obligatoryjnie na wniosek pokrzywdzonego przestępstwem przeciwko wolności seksualnej lub obyczajowości. Zgodnie z wprowadzonym przepisem art. 41a § 1a KK, sąd na wniosek pokrzywdzonego orzeka zakaz przebywania w określonych środowiskach lub miejscach, kontaktowania się z określonymi osobami, zbliżania się do określonych osób lub opuszczania określonego miejsca pobytu bez zgody sądu, jak również nakaz okresowego opuszczenia lokalu zajmowanego wspólnie z pokrzywdzonym, w razie skazania za przestępstwo przeciwko wolności seksualnej lub obyczajności.

Zakaz lub nakaz może być połączony z obowiązkiem zgłaszania się do Policji lub innego wyznaczonego organu w określonych odstępach czasu, a zakaz zbliżania się do pokrzywdzonego – również kontrolowany w systemie dozoru elektronicznego.

Taka redakcja wskazanego przepisu obliguje sąd do orzeczenia środka karnego wskazanego przez pokrzywdzonego, choćby jeżeli nie korespondowałby on z rodzajem i charakterem popełnionego przestępstwa. Dla przykładu: pokrzywdzony przestępstwem z art. 197 KK może domagać się zakazu przebywania sprawcy w jego miejscu pracy (co nie ma związku z czynem) i sąd ma obowiązek taki zakaz orzec, bowiem ustawodawca nie pozostawił sądowi żadnego marginesu decyzyjnego.

Zgodnie z nowym przepisem art. 41a § 2 KK sąd orzeka zakaz przebywania w określonych środowiskach lub miejscach, kontaktowania się z określonymi osobami, zbliżania się do określonych osób lub opuszczania określonego miejsca pobytu bez zgody sądu, jak również nakaz okresowego opuszczenia lokalu zajmowanego wspólnie z pokrzywdzonym, w razie skazania na karę więzienia bez warunkowego zawieszenia jej wykonania za przestępstwo przeciwko wolności seksualnej lub obyczajności.

W nowo dodanym przepisie art. 41a § 6 KK wskazano, iż zakaz kontaktowania się z określoną osobą obejmuje wszelkie czynności związane z próbą nawiązania kontaktu z osobą chronioną, w tym podejmowane przez skazanego za pośrednictwem innej osoby lub z wykorzystaniem sieci teleinformatycznej.

Zakaz prowadzenia pojazdów. Obligatoryjny zakaz prowadzenia wszelkich pojazdów mechanicznych albo pojazdów określonego rodzaju orzeka się na okres nie krótszy od 3 lat lub dożywotnio także w przypadku, w którym sprawca po takim zdarzeniu, a przed poddaniem go przez uprawniony organ badaniu w celu ustalenia zawartości alkoholu lub środka odurzającego w organizmie, spożywał alkohol lub zażywał środek odurzający (art. 42 § 2 i 3 KK w nowym brzmieniu).

Przewidziane jest więc obowiązkowe orzeczenie zakazu prowadzenia pojazdu, pomimo iż zachowanie po popełnieniu przestępstwa (o ile nie narusza innych przepisów karnych) nie stanowi odrębnego czynu zabronionego.

Ogólne dyrektywy wymiaru kary

Doniosłe zmiany wprowadzono także w przepisie art. 53 KK, który jest najważniejszy na etapie wymiaru kary. Kierunek zmian sugeruje, iż sankcja karna ma być jak najsurowsza (co nie zawsze oznacza, iż będzie sprawiedliwa), a sąd ma mniejsze granice swobodnej decyzji.

Według przepisu art. 53 § 1 KK kara nie ma uwzględniać celów wychowawczych, a także potrzeb w zakresie kształtowania świadomości prawnej społeczeństwa.

Wprowadzono otwarte katalogi okoliczności obciążających oraz łagodzących. Jako okoliczności obciążające wskazano: uprzednia karalność, wykorzystanie bezradności, niepełnosprawności, choroby lub podeszłego wieku pokrzywdzonego, popełnienie przestępstwa motywowanego nienawiścią z powodu przynależności narodowej, etnicznej, rasowej, politycznej lub wyznaniowej ofiary albo z powodu jej bezwyznaniowości.

Okolicznością łagodzącą jest np. popełnienie przestępstwa w wyniku motywacji zasługującej na uwzględnienie, pojednanie się z pokrzywdzonym, naprawienie szkody wyrządzonej przestępstwem lub zadośćuczynienie za krzywdę wynikłą z przestępstwa, popełnienie przestępstwa ze znacznym przyczynieniem się pokrzywdzonego.