Nowe zasady zabezpieczenia społecznego dla marynarzy od 2025 r.

Problematyka zabezpieczeń społecznych marynarzy

Marynarze, podobnie jak inne grupy pracowników, objęci są konstytucyjnym prawem do zabezpieczenia społecznego. Jednak specyfika ich zawodu, polegająca na pracy w różnych jurysdykcjach, powoduje zróżnicowaną ochronę socjalną dla marynarzy zamieszkałych w Polsce. W obecnym systemie prawnym można wyróżnić trzy główne grupy marynarzy pod względem podlegania ubezpieczeniom społecznym:

1. marynarze zatrudnieni na polskich statkach – podlegają ubezpieczeniom społecznym na zasadach przewidzianych przez polskie prawo, bez preferencyjnych rozwiązań;
2. marynarze pływający pod banderą państw UE/EFTA – podlegają ubezpieczeniom społecznym zgodnie z ustawodawstwem państwa bandery;
3. marynarze pływający pod banderą państw trzecich – grupa ta jest zróżnicowana pod względem zasad podlegania ubezpieczeniom społecznym, w zależności od umów międzynarodowych zawartych przez Polskę.

Obecne zasady podlegania ubezpieczeniom społecznym wpływają na decyzje polskich armatorów o rejestrowaniu statków pod obcymi banderami oraz na konkurencyjność polskich marynarzy na rynku pracy. Istnieją wątpliwości co do zgodności tych zasad z międzynarodowymi zobowiązaniami Polski.

Cele projektu ustawy

Projekt ustawy ma na celu dostosowanie systemu ubezpieczeń społecznych do realiów rynku pracy marynarzy, zapewnienie im pełnej ochrony socjalnej oraz realizację konstytucyjnego prawa do zabezpieczenia społecznego. Projekt uwzględnia również postulaty środowisk związanych z pracą na morzu.

Istota rozwiązań planowanych w projekcie

Projektowana ustawa obejmie marynarzy i ich rodziny pełną i ciągłą ochroną socjalną, wprowadzając jednolite zasady podlegania ubezpieczeniom społecznym i odprowadzania składek na te ubezpieczenia. Proponowane są różne schematy ubezpieczeniowe, zależnie od grupy marynarzy, a także szczegółowe zasady zgłaszania do ubezpieczeń i opłacania składek.

Marynarze mieszkający w Polsce, pływający na statkach pod banderą państwa trzeciego

Marynarze, którzy mają miejsce zamieszkania na terenie Polski pływający na statkach pod banderą państwa trzeciego, z którym Polska nie zawarła umowy dwustronnej o zabezpieczeniu społecznym, a ich pracodawca armator nie ma siedziby na terenie UE/EFTA, lub zatrudnieni przez pracodawcę armatora mającego siedzibę w UE, lub pływający na statkach pod banderą państwa trzeciego, z którym Polska zawarła umowę dwustronną o zabezpieczeniu społecznym, w której zamieszczono postanowienia dotyczące podlegania ubezpieczeniom społecznym przez marynarzy, będą uzyskiwali status marynarza wykonującego pracę na morzu, który będzie odrębnym tytułem ubezpieczeń społecznych uregulowanym w ustawie z 13.10.1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych (t.j. Dz.U. z 2024 r. poz. 497; dalej: SysUbSpołU).

Warunkiem zgłoszenia do ubezpieczeń społecznych będzie przedłożenie w ZUS zaświadczenia wystawionego przez agencję zatrudnienia lub dyrektora urzędu morskiego.

Składki będą finansowane w całości przez marynarza, który będzie ich płatnikiem. Będzie on jednak mógł skorzystać z usług agencji zatrudnienia, na podobnych zasadach na jakich w tej chwili biura rachunkowe świadczą usługi przedsiębiorcom.

Marynarze będą zobowiązani do opłacania składek przez 12 miesięcy od dnia uzyskania statusu marynarza, z możliwością zawieszenia tego statusu na okres do 3 miesięcy. Składki będą ustalane na podstawie minimalnego wynagrodzenia, z możliwością zadeklarowania wyższej podstawy. W przypadku dodatkowej aktywności zawodowej, marynarz będzie mógł zmienić tytuł ubezpieczeniowy na inny, np. umowę zlecenie.

Marynarze zatrudnieni na statkach pod banderą Polski

Dla tej grupy przewiduje się dwa schematy podlegania ubezpieczeniom społecznym:

1. jako pracownicy zatrudnieni przez armatora;
2. jako osoby posiadające status marynarza.

Marynarze zatrudnieni przez armatorów będą zgłaszani do ubezpieczeń społecznych przez pracodawców i pozostaną pod regulacjami pracowniczymi w zakresie ubezpieczeń społecznych. Płatnikiem składek zobowiązanym do opłacania składek będzie armator. Podstawą wymiaru składek będzie uzyskiwany przychód. Pozostawanie w stosunku pracy jest bezwzględnym tytułem do ubezpieczeń, co oznacza, iż zawsze pracownik podlega ubezpieczeniom społecznym obowiązkowo, a ewentualna konieczność zgłoszenia do ubezpieczeń z innego tytułu powstanie, jeżeli pracownik wykonuje umowę o pracę w niepełnym wymiarze i uzyskuje wynagrodzenie niższe niż minimalne.

W odniesieniu do osób posiadających status marynarza zgłaszanie do ubezpieczeń społecznych, podleganie ubezpieczeniu oraz opłacanie składek na te ubezpieczenia będzie oparte na zasadach dotyczących marynarzy zamieszkałych w Polsce, pływających na statkach pod banderą państwa trzeciego.

Tryb i zasady potwierdzania statusu marynarza

W każdym przypadku status marynarza będzie potwierdzany zaświadczeniem wydawanym przez:

1. agencję zatrudnienia – dla marynarzy korzystających z jej pośrednictwa w zawarciu umowy, na podstawie której świadczą pracę na morzu;
2. dyrektora urzędu morskiego – dla marynarzy niekorzystających z pośrednictwa agencji zatrudnienia.

Status marynarza będzie potwierdzany na podstawie umowy, na podstawie której marynarz świadczy pracę na morzu, lub wpisów do książeczki żeglarskiej lub praktyki pływania potwierdzonej zgodnie z przepisami wydanymi na podstawie art. 68 ustawy z 18.8.2011 r. o bezpieczeństwie morskim (t.j. Dz.U. z 2024 r. poz. 1068; dalej: BezpMorskieU).

Zaświadczenie będzie potwierdzało status marynarza przy zgłoszeniu marynarza do ubezpieczeń społecznych na zasadach przewidzianych projekcie.

Etap legislacyjny

Projekt ustawy o zmianie ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych oraz niektórych innych ustaw został opublikowany jest w tej chwili na etapie opiniowania. Zgodnie z brzmieniem projektu, ma ona wejść w życie 1.1.2025 r.