Nowelizacja Kodeksu karnego i Kodeksu postępowania karnego

Cel nowelizacji

Celem nowelizacji jest modyfikacja lub wyeliminowanie regulacji najbardziej kontrowersyjnych, naruszających standardy racjonalnego oraz zgodnego z Konstytucją RP tworzenia prawa oraz modyfikacji rozwiązań nie posiadających wcześniej swoich konstrukcyjnych odpowiedników.

Nowe zasady orzekania kar wolnościowych

Eliminacja nieuzasadnionego ograniczenia swobody sędziowskiej. Art. 37a KK ma stanowić regułę uzupełniającą o kary nieizolacyjne, tam gdzie górna granica ustawowego zagrożenia przewidzianego dla występków nie przekracza ośmiu lat pozbawienia wolności.

Zmiany w dyrektywie wymiaru kary

Procedowany projekt zakłada powrót do brzmienia art. 53 KK, sprzed nowelizacji z 7.7.2022 r. Wprowadza racjonalne ukształtowanie dyrektyw kary, w zakresie prewencji indywidualnej i generalnej. Wymierzona kara powinna przede wszystkim prowadzić do osiągnięcia celów wychowawczych wobec skazanego. Przy wymiarze kary decydujące znaczenie ma mieć resocjalizacja sprawcy przestępstwa i jego powrót do społeczeństwa, a dopiero w następnym kroku na wymiar sankcji ma wpływać potrzeba „społecznego oddziaływania” orzeczonej kary. Projekt zakłada również wprowadzenie odrębnej jednostki redakcyjnej – art. 53 § 1a KK – w celu wzmocnienia ograniczenia funkcji winy przy wymiarze kary. Wyeliminowano również katalog okoliczności łagodzących i obciążających, mających ograniczać swobodę sędziowską.

Złagodzenie przesłanek formalnych warunkowego przedterminowego zwolnienia w stosunku do sprawców przestępstw skazanych na karę dożywotniego pozbawienia wolności

Zgodnie z założeniami nowelizacji, Sąd będzie pozbawiony możliwości orzeczenia zakazu warunkowego przedterminowego zwolnienia wobec sprawcy przestępstwa skazanego na karę dożywotniego pozbawienia wolności. Zmiany te mają na celu usunięcie kolizji z art. 40 Konstytucji RP oraz orzecznictwem Europejskiego Trybunału Praw Człowieka. Sytuacja skazanego nie będzie mogła ulec pogorszeniu niezależnie od tego czy w okresie odbywania kary będzie przestrzegał zasad regulujących jej wykonywanie oraz czy będzie popełniał kolejne przestępstwa. Warunkowe przedterminowe zwolnienie ma stanowić bodziec do poprawy zachowania skazanego i w tym kontekście pełni funkcje zapobiegawczą i wychowawczą.

Wzmocnienie prawa do obrony

Zgodnie z projektem noweli za podejrzanego będzie uznana osoba, co do której zebrane dowody dostatecznie uzasadniają podejrzenie popełnienia przez nią przestępstwa i wobec której podjęto czynność procesową ukierunkowaną na jej ściganie. Zatrzymany będzie miał, zagwarantowane prawo do skorzystania z pomocy obrońcy, już przed pierwszym przesłuchaniem. Ustanowiony zostanie obowiązek pełnienia dyżurów przez adwokatów i radców prawnych, a koszty tej pomocy będą ponoszone przez Skarb Państwa. Proponowane zmiany dotyczą, również respektowania zasady poufności kontaktów obrońcy z podejrzanym. Wyeliminowane mają zostać uprawnienia Prokuratora co do ewentualnej możliwości zastrzeżenia swojej obecności, podczas kontaktów obrońcy z podejrzanym.

Zmiany w zakresie stosowania tymczasowego aresztowania

W zakresie stosowania najsurowszego ze środków zapobiegawczych, jakim jest tymczasowe aresztowanie zmiany mają dotyczyć przesłanki szczególnej stosowania tymczasowego aresztowania w postaci surowości kary przez podwyższenie górnej granicy ustawowego zagrożenia karą za występek z 8 do 10 lat więzienia oraz podwyższenia skazania na karę więzienia z 3 lat do powyżej 3, a także nałożą obowiązek badania obawy utrudniania prawidłowego toku postępowania w związku z surowością grożącej kary. Zmianie ulegnie również maksymalny czas trwania tymczasowego aresztowania do wydania wyroku przez sąd pierwszej instancji – do 12 miesięcy z w tej chwili obowiązujących 24 miesięcy. Nadto tymczasowe aresztowanie nie będzie mogło być stosowane, o ile przestępstwo zagrożone jest karą więzienia nieprzekraczającą 2 lat, w tej chwili kara więzienia nie może przekroczyć roku.

Wyeliminowanie z Kodeksu karnego § 1a i 4a art. 233 KK

Wyeliminowanie z Kodeksu karnego § 1a i 4a art. 233 KK ma na celu usunięcie sprzeczności z obowiązującą zasadą w prawie karnym: nemo tenetur se ipsum accusare (nikt nie jest zmuszany do oskarżania samego siebie). W następstwie tej aktualizacji nowe brzmienie ma otrzymać, również § 3 powyższego przepisu, w konsekwencji czego nie będzie podlegać karze ten, kto nie wiedząc o prawie odmowy zeznania lub odpowiedzi na pytania, składa fałszywe zeznanie z obawy przed odpowiedzialnością karną grożącą jemu samemu lub jego najbliższym. Ma zostać usunięty także § 4a w art. 233 KK, który nietrafnie wiąże sankcje karne z zrachowaniami nieumyślnymi.

Wydłużenie okresu przedawnienia

W projekcie nowelizacji przyjęto, iż przedawnienie przestępstwa będzie następowało z momentem wszczęcia postępowania przeciwko osobie, a nie tak jak dotychczas z momentem wszczęcia postępowania. Zmiana w art. 102 § 1 KK ma wyeliminować wątpliwości, odnośnie rodzaju czynności procesowej, która będzie powodowała przedłużenie terminu przedawnienia.

Nowa sankcja za czyn z art. 190 § 1 KK

Zdaniem projektodawcy społeczna szkodliwość czynu z 190 § 1 KK (groźba karalna) nie jest, aż tak wysoka i nie przemawia za uznaniem, iż winien on podlegać karze do 3 lat pozbawienia wolności. Przywrócono, więc wcześniejszą sankcję za ten występek w postaci: grzywny, kary ograniczenia wolności albo więzienia do lat 2.

Etap legislacyjny

Zgodnie z informacjami Rządowego Centrum Legislacji, projekt jest w tej chwili na etapie opiniowania. Ustawa ma wejść w życie po upływie 3 miesięcy od dnia ogłoszenia, z wyjątkiem art. 1 pkt 19 lit. a KK, który ma wejść w życie po upływie roku od dnia ogłoszenia.