1 tydzień temu
W lutym 2025 r. weszła w życie nowelizacja polskiej ustawy sankcyjnej. Ponieważ wątpliwości co do nowych obowiązków eksporterów oraz importerów jest wiele, Departament Ceł MF oraz KAS wyszły naprzeciw przedsiębiorcom i opublikowały już drugą turę odpowiedzi na najczęściej zadawane pytania[1]. Nie wszystkie najważniejsze kwestie zostały jednak zaadresowane i wyjaśnione.
Najważniejsze kwestie wyjaśnione w ramach sesji Q&A
Ministerstwo Finansów i Krajowa Administracja Skarbowa udzieliły wskazówek m.in. w zakresie dwóch kluczowych kwestii.
Kierunek eksportu i importu objęty ryzykiem obchodzenia sankcji – Kazachstan, Kirgistan i Armenia
KAS potwierdziła, iż aktualnie państwa uważane za objęte ryzykiem obchodzenia sankcji przy wywozie towarów objętych ograniczeniami sankcyjnymi UE to państwa należące do Euroazjatyckiej Unii Gospodarczej (EUG) – Kazachstan, Kirgistan i Armenia. Oznacza to, iż wywóz towarów do tych państw aktualizuje nowe obowiązki dokumentacyjne i zaostrzoną kontrolę eksportową, wynikające z nowelizacji ustawy sankcyjnej.
Na kierunku przywozowym KAS potwierdziła, iż ryzyko to również dotyczy Kazachstanu, Kirgistanu i Armenii (ale jedynie w odniesieniu do importu towarów z Działu 44 Taryfy Celnej) oraz Chin i Turcji (ale wyłącznie w odniesieniu do sklejki brzozowej kod CN 44123310).
Nie ma pewności, w jaki sposób KAS będzie informować o aktualizacji listy państw oraz towarów dotkniętych ryzykiem oraz czy będzie to następować z jakimkolwiek wyprzedzeniem. Niewykluczone, iż przedsiębiorcy zostaną zaskoczeni aktualizacją listy.
Oznacza to, iż eksporter o nowych, dodatkowych obowiązkach może dowiedzieć się w trakcie przeprowadzania wywozu. Co w takiej sytuacji? Procedura zostanie wstrzymana do czasu uzupełnienia braków formalnych (nowej dokumentacji wynikającej z nowelizacji ustawy sankcyjnej) i zapewnienia organu, iż eksport i tranzyt nie będą naruszać ograniczeń sankcyjnych.
Wywóz lub tranzyt towarów z listy CHP – istotny czynnik ryzyka przy analizie możliwości obchodzenia sankcji na kierunku eksportowym
Chociaż nowelizacja ustawy sankcyjnej dotyczywywozu i tranzytu wszystkich towarów objętych ograniczeniami nałożonymi przez UE w związku z agresją Rosji na Ukrainę, to KAS doprecyzowała, iż szczególnym ryzykiem obchodzenia sankcji są objęte towary ujęte w tzw. wykazie towarów CHP (List of Common High Priority Items / Liście towarów o wspólnym wysokim priorytecie[2]).
Lista ta jest opracowaniem pomocniczym (nie stanowi źródła prawa) i zawiera wykaz towarów stosowanych m.in. w rosyjskich systemach wojskowych oraz mających najważniejsze znaczenie dla ich rozwoju, produkcji lub użytkowania. Podlega również okresowej aktualizacji przez Komisję Europejską.
Jeśli eksporter dokonuje wywozu towarów ujętych na tzw. liście CHP, to zgodnie z aktualnym stanowiskiem KAS musi liczyć się z tym, iż organy celne będą zwracać na nie szczególną uwagę (obok innych czynników ryzyka, takich jak historia dotychczasowych transakcji przedsiębiorcy z podmiotami z danego kraju trzeciego oraz historia dotychczasowych naruszeń prawa).
W takich przypadkach można się również spodziewać, iż będą zażądać przedstawienia oświadczenia producenta, o którym mowa w art. 14a ust. 3 ustawy sankcyjnej.
Jakie wątpliwości pozostały?
Mimo iż jest to już kolejne Q&A od MF oraz KAS, to wiele pytań wciąż pozostaje otwartych. Przedsiębiorcy dalej mają wątpliwości co do dwóch kluczowych kwestii.
Brak jasnego statusu użytkownika końcowego
Dla przypomnienia – nowelizacja ustawy sankcyjnej wprowadziła obowiązek dołączenia do zgłoszenia celnego dodatkowego oświadczenia,zawierającego m.in. dane użytkownika końcowego. Dotyczy tokażdego eksportera wywożącego towary objęte ograniczeniami UE do państw wysokiego ryzyka lub przewożącego je tranzytem przez Rosję lub Białoruś.
Oświadczenie składane jest pod rygorem odpowiedzialności karnej za składanie fałszywych oświadczeń.
To pytanie oczywiście zakłada duże uproszczenie, bo w łańcuchu sprzedaży między kontrahentem eksportera a finalnym nabywcą może występować dystrybutor lub inny pośredni nabywca towarów.
Brak bezpośredniego dostępu eksportera do danych o dalszych nabywcach wywożonego towaru znacząco utrudnia wykonanie tego obowiązku, szczególnie jeżeli na etapie wywozu towaru z Polski kontrahent eksportera nie wie jeszcze, komu faktycznie go sprzeda.
Konsekwencjami, z którymi eksporter musi się liczyć przy braku wskazania lub błędnym wskazaniu użytkownika końcowego są odpowiednio wstrzymanie procedury wywozu towarów lub odpowiedzialność karna za składanie fałszywych oświadczeń.
Dokument potwierdzający odprawę celną z państwa przeznaczenia – generalny wymóg czy jednak wyjątek?
Nowelizacja ustawy sankcyjnej nakłada na przedsiębiorców, którzy eksportują towary objęte ograniczeniami UE do państw wysokiego ryzyka lub przewożą je tranzytem przez Rosję lub Białoruś, obowiązek przedłożenia naczelnikowi urzędu celno-skarbowego dokumentu potwierdzającego dokonanie odprawy celnej towarów z państwa przeznaczenia.
Oświadczenie producenta może być wymagane od eksportera w przypadkach transakcji o wysokim ryzyku obejścia sankcji, a więc nie jest standardowym wymogiem.
Oznacza to, iż w tej chwili KAS uważa – wbrew dosłownemu brzmieniu nowelizacji – iż obowiązek przedłożenia przez przedsiębiorcę dokumentu potwierdzającego dokonanie odprawy celnej towarów z państwa przeznaczenia powstaje jedynie w ponadstandardowych okolicznościach, gdy występuje wysokie ryzyko obejścia sankcji. Taka interpretacja KAS budzi wątpliwości, ponieważ przepisy ustawy sankcyjnej nie ograniczają obowiązku przedstawienia dokumentu potwierdzającego odprawę w państwie przeznaczenia.
Dodatkową wątpliwość budzi to, iż w świetle nowelizacji, termin na wywiązanie się z obowiązku przedłożenia dokumentu potwierdzającego odprawę celną to 45 dni liczone od wyprowadzenia towarów poza obszar celny Unii Europejskiej. Aktualnie KAS przyjmuje, iż omawiany termin jest instrukcyjny, a w przypadku problemów z jego dotrzymaniem, eksporter może złożyć wniosek o jego przedłużenie.
Problem w tym, iż zgodnie z art. 14a ust 4 ustawy sankcyjnej, na eksportera, który nie przedstawi naczelnikowi dokumentu potwierdzającego dokonanie odprawy celnej towarów z państwa przeznaczenia w terminie wskazanym ustawą (45 dni od wyprowadzenia towarów poza obszar celny UE), może zostać nałożona kara pieniężna w wysokości do 500 tys. zł.
Niestety nie ma gwarancji, iż to korzystne dla przedsiębiorców podejście KAS do przepisów nie ulegnie zmianie. Skoro lista państw ryzyka obchodzenia sankcji jest elastyczna, podejście do wymogu przedłożenia dokumentu potwierdzającego odprawę z państwa przeznaczenia i terminu na jego spełnienie również może się zmienić.
Co oznacza nowelizacja przepisów sankcyjnych dla przedsiębiorców?
Nowe przepisy oznaczają konieczność wdrożenia dodatkowych procedur w celu identyfikacji i oceny ryzyka eksportu i tranzytu towarów objętych sankcjami do państw lub użytkowników końcowych omijających sankcje.
Konsekwencje nieprzestrzegania nowelizacji ustawy sankcyjnej są surowe – od przepadku towarów eksportowanych lub importowanych, przez kary finansowe sięgające aż do 500 tys. złotych, aż po odpowiedzialność karną w przypadkach niezgodnego z prawdą wskazania danych użytkownika końcowego.
Nasz zespół Trade Compliance wspiera przedsiębiorców w określeniu obowiązków związanych z przestrzeganiem sankcji oraz układaniu i wdrażaniu procedur należytej staranności. W efekcie minimalizuje się ryzyko naruszenia sankcji i odpowiedzialności z tego tytułu. Zachęcamy do kontaktu!
