Nowelizacja przepisów o usuwaniu skutków powodzi

Geneza i cele nowych regulacji

Powódź, która nawiedziła tereny południowej i zachodniej Polski we wrześniu 2024 r., pozostawiła znaczące straty w infrastrukturze, gospodarce oraz w życiu codziennym wielu obywateli. Konieczne stało się opracowanie nowych przepisów, które znalazły się w ustawie z 1.10.2024 r. o zmianie ustawy o szczególnych rozwiązaniach związanych z usuwaniem skutków powodzi oraz niektórych innych ustaw (Dz.U. z 2024 r. poz. 1473; dalej: ZmUsuwSkutkPowU24). Po dokonaniu analizy obowiązujących przepisów dostrzeżono potrzebę dodatkowych zmian w przepisach ustawowych, które mają ułatwić pomoc osobom i instytucjom poszkodowanym z powodu powodzi.

Celem ustawy z 21.11.2024 r. o zmianie ustawy o szczególnych rozwiązaniach związanych z usuwaniem skutków powodzi oraz niektórych innych ustaw (Dz.U. z 2024 r. poz. 1717; dalej: ZmUsuwSkutkPowU24(2)) jest:

ZmUsuwSkutkPowU24(2) dotyczy licznych obszarów, w tym gospodarki nieruchomościami, rynku pracy, ochrony zdrowia, edukacji, a także ochrony środowiska.

Nowe formy zasiłków

Kluczowymi zmianami, które ZmUsuwSkutkPowU24(2) wprowadza w ZmUsuwSkutkPowU24 są nowe formy zasiłków.

Zgodnie z dodanym art. 69a ZmUsuwSkutkPowU24, zasiłek celowy, o którym mowa w art. 40 ust. 2 ustawy z 12.3.2004 r. o pomocy społecznej (t.j. Dz.U. z 2024 r. poz. 1283; dalej: PomSpołU), w kwocie 8.000 zł, jest przyznawany jako pomoc doraźna osobie albo rodzinie, które poniosły stratę w wyniku powodzi we wrześniu 2024 r., niezależnie od dochodu i sytuacji majątkowej i nie podlega zwrotowi.

Jak wynika z dodanego art. 69b ZmUsuwSkutkPowU24, zasiłek celowy, o którym mowa w art. 40 ust. 2 PomSpołU, z przeznaczeniem na remont, odbudowę budynku mieszkalnego, lokalu mieszkalnego, budynku gospodarczego, a także odtworzenie budynku lub lokalu mieszkalnego w innym miejscu lub o innych wymiarach, zakup budynku lub lokalu mieszkalnego albo budynku mieszkalnego wraz z gruntem, na którym jest posadowiony albo zakup działki budowlanej albo najem budynku lub lokalu mieszkalnego, jest przyznawany osobie albo rodzinie, które poniosły stratę w wyniku powodzi we wrześniu 2024 r., niezależnie od dochodu i sytuacji majątkowej tej osoby albo rodziny. Przy rozliczaniu zasiłku uwzględnia się wydatki poniesione od 16.9.2024 r. Część zasiłku celowego wypłaca się w kwocie 50.000 zł przed wydaniem decyzji o ustaleniu prawa do tego zasiłku, na podstawie wniosku złożonego przez osobę poszkodowaną w terminie 4 dni od dnia złożenia wniosku.

Zgodnie z art. 69 ust. 1 ZmUsuwSkutkPowU24, w 2024 r. zasiłek, o którym mowa w art. 5 ust. 1 ustawy z 16.9.2011 r. o szczególnych rozwiązaniach związanych z usuwaniem skutków powodzi (t.j. Dz.U. z 2024 r. poz. 654; dalej: UsuwSkutkPowU), dla rodziny lub osoby samotnie gospodarującej, poszkodowanej w wyniku powodzi we wrześniu 2024 r. na terenie objętym stanem klęski żywiołowej, w gminie wskazanej w przepisach wydanych na podstawie art. 1 ust. 2 UsuwSkutkPowU jest powiększony o kwotę 1.000 zł brutto w celu pokrycia kosztów zużycia energii elektrycznej lub paliwa niezbędnych do osuszenia pomieszczeń zajmowanych przez tę rodzinę lub osobę. Co istotne, jak wynika z art. 69 ust. 2, w 2024 r. przeznacza się dodatkowe środki z budżetu państwa w kwocie 25.000.000 mln zł na finansowanie powiększenia zasiłku, o którym mowa w ust. 1, z rezerwy celowej, o której mowa w art. 3 ust. 1 UsuwSkutkPowU.

Zasady odbudowy, remontów i rozbiórek obiektów budowlanych

ZmUsuwSkutkPowU24(2) przewiduje liczne uproszczenia w ustawie z 11.8.2001 r. o szczególnych zasadach odbudowy, remontów i rozbiórek obiektów budowlanych zniszczonych lub uszkodzonych w wyniku działania żywiołu (t.j. Dz.U. z 2024 r. poz. 1190; dalej: ŻywiołU).

Jak wynika ze znowelizowanego art. 6 ŻywiołU, nie wymaga uzyskania pozwolenia na budowę oraz zgłoszenia adekwatnemu organowi administracji architektoniczno-budowlanej remont uszkodzonych w wyniku działania żywiołu obiektów budowlanych. Należy jednak pamiętać, iż remont obiektów budowlanych wpisanych do rejestru zabytków wymaga zgłoszenia adekwatnemu organowi administracji architektoniczno-budowlanej.

Przewidziano również ułatwienia w rozbiórce budynków zniszczonych w wyniku powodzi. Zgodnie z art. 8 ŻywiołU, nie wymaga uzyskania pozwolenia na rozbiórkę oraz zgłoszenia adekwatnemu organowi administracji architektoniczno-budowlanej rozbiórka zniszczonych w wyniku działania żywiołu:

1. budynków mieszkalnych jednorodzinnych nieobjętych formami ochrony konserwatorskiej, o których mowa w art. 7 ustawy z 23.7.2003 r. o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami (t.j. Dz.U. z 2024 r. poz. 1292; dalej: OchrZabU);
2. budynków i budowli, nieobjętych formami ochrony konserwatorskiej, o których mowa w art. 7 OchrZabU, o wysokości poniżej 8 m, o ile ich odległość od granicy działki jest nie mniejsza niż połowa wysokości.

Modyfikacje prawa pierwokupu

Jak wynika ze zmienionej treści art. 27a ZmUsuwSkutkPowU24, gminie wskazanej w przepisach wydanych na podstawie art. 1 ust. 2 ZmUsuwSkutkPowU24 i w okresie wskazanym w tych przepisach przysługuje prawo pierwokupu położonych na obszarze tej gminy:

1. samodzielnego, wyodrębnionego lokalu mieszkalnego lub udziału w tym lokalu;
2. nieruchomości zabudowanej budynkiem mieszkalnym jednorodzinnym lub udziału w takiej nieruchomości.

Do opisanego prawa pierwokupu stosuje się odpowiednio przepisy art. 109 ust. 3 i 4, art. 110 i art. 111 ustawy z 21.8.1997 r. o gospodarce nieruchomościami (t.j. Dz.U. z 2024 r. poz. 1145).

Co istotne, lokale mieszkalne i udziały w lokalach mieszkalnych oraz nieruchomości i udziały w nieruchomościach nabyte przez gminę w wykonaniu prawa pierwokupu wchodzą w skład mieszkaniowego zasobu gminy.

Dofinansowanie zadań własnych gmin i powiatów

Zgodnie z dodanym art. 43b ZmUsuwSkutkPowU24, w 2024 r. jednostki samorządu terytorialnego na obszarze gmin lub miejscowości wskazanych w przepisach wydanych na podstawie art. 1 ust. 2 ZmUsuwSkutkPowU24 mogą otrzymać dotacje celowe z budżetu państwa na dofinansowanie zadań własnych z zakresu systemu pieczy zastępczej, o ile doszło do uszkodzenia lub zniszczenia infrastruktury służącej do realizacji tych zadań. Dotacji celowej udziela minister adekwatny do spraw rodziny za pośrednictwem wojewody.

Dotacje są udzielane na podstawie zapotrzebowań zgłoszonych przez podmioty systemu pieczy zastępczej na terenie danej jednostki samorządu terytorialnego, które nie mogą realizować na odpowiednim poziomie powierzonych im zadań z uwagi na uszkodzenia lub zniszczenia infrastruktury, składanych do wojewody.

Etap legislacyjny

Ustawa z 21.11.2024 r. o zmianie ustawy o szczególnych rozwiązaniach związanych z usuwaniem skutków powodzi oraz niektórych innych ustaw weszła w życie 26.11.2024 r.