Ochrona pracowników przed szkodliwymi substancjami wzmocniona

Jak wynika z uzasadnienia ustawy z 23.5.2024 r. o zmianie ustawy – Kodeks pracy (Dz.U. z 2024 r. poz. 878; dalej: ZmKP24), dostępnego na stronie internetowej Sejmu RP (druk sejmowy nr 318), jej celem jest wzmocnienie ochrony pracowników przed substancjami szkodliwymi w miejscu pracy.

Potrzeba zmian

ZmKP24 wdraża do polskiego porządku prawnego dyrektywę Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2022/431 z 9.3.2022 r. zmieniającą dyrektywę 2004/37/WE w sprawie ochrony pracowników przed zagrożeniem dotyczącym narażenia na działanie czynników rakotwórczych lub mutagenów podczas pracy (Dz.Urz. UE L z 2022 r. Nr 88, s. 1; dalej: Dyrektywa 2022/431/WE). Dyrektywa 2022/431/WE wprowadziła istotną zmianę merytoryczną w dyrektywie 2004/37/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z 29.4.2004 r. w sprawie ochrony pracowników przed zagrożeniem dotyczącym narażenia na działanie czynników rakotwórczych, mutagenów lub substancji reprotoksycznych podczas pracy (szósta dyrektywa szczegółowa w rozumieniu art. 16 ust. 1 dyrektywy Rady 89/391/EWG) (Dz.Urz.UE L z 2004 r. Nr 158, s. 50), rozszerzając jej zakres na substancje reprotoksyczne.

Substancje reprotoksyczne są to substancje, które mogą wywierać niekorzystny wpływ na funkcje seksualne i płodność u dorosłych mężczyzn i kobiet, a także na rozwój potomstwa. Zgodnie z definicją zawartą w Dyrektywie 2022/431/WE substancja reprotoksyczna oznacza „substancję lub mieszaninę, która spełnia kryteria klasyfikacji jako czynnik działający szkodliwie na rozrodczość kategorii 1A lub 1B, określony w załączniku I do rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady (WE) nr 1272/2008 z 16.12.2008 r. w sprawie klasyfikacji, oznakowania i pakowania substancji i mieszanin, zmieniającego i uchylającego dyrektywy 67/548/EWG i 1999/45/WE oraz zmieniającego rozporządzenie (WE) nr 1907/2006 (Dz.Urz. UE L z 2008 r. Nr 353, s. 1). Podobnie jak w przypadku czynników rakotwórczych lub mutagenów, substancje reprotoksyczne wzbudzają szczególnie duże obawy, ponieważ mogą mieć poważne i nieodwracalne skutki dla zdrowia pracowników i ich potomstwa. Dlatego należy chronić pracowników przed substancjami o takim działaniu.

Jak wskazano w uzasadnieniu do ZmKP24 – za informacją Centralnego Instytutu Medycyny Pracy – Państwowego Instytutu Badawczego – substancje reprotoksyczne (występujące w polskich przedsiębiorstwach) to m.in: toluen, styren, etoksyetanol, nitrobenzen, tlenek węgla, bisfenol A, estry kwasu ftalowego, metale – ołów, kadm, rtęć i ich związki. Dalej projektodawca wskazał, iż narażenie zawodowe na substancje reprotoksyczne w Polsce dotyczy dużej populacji pracowników, trudnej do oszacowania. Pracownicy pracujący w kontakcie z przedmiotowymi substancjami są zatrudnieni w praktyce we wszystkich dziedzinach krajowej gospodarki, a przede wszystkim: przy produkcji i stosowaniu pestycydów, produkcji i przetwórstwie tworzyw sztucznych, w przemyśle gumowym, farmaceutycznym, metalurgicznym, kosmetycznym, w budownictwie, a także w placówkach ochrony zdrowia, w zakładach fryzjerskich, kosmetycznych i warsztatach samochodowych. Zdaniem projektodawcy – wyrażonym w uzasadnieniu do ZmKP24 – zmiany dotyczące substancji reprotoksycznych mają w założeniu prowadzić do poprawy bezpieczeństwa i zdrowia pracowników, co w dalszej perspektywie będzie skutkowało zwiększeniem ochrony zdrowia pracowników i ich potomstwa, a w konsekwencji także obniżeniem kosztów opieki zdrowotnej. Ograniczanie narażenia na szkodliwe na rozrodczość substancje chemiczne w pracy jest jednym z czynników warunkujących zdrowie prokreacyjne Polaków. To z kolei wspomaga działania mające na celu poprawę wskaźników demograficznych.

Dotychczasowy stan prawny

Obowiązki pracodawców w przypadku zatrudniania pracowników w warunkach narażenia na działanie substancji chemicznych, ich mieszanin, czynników lub procesów technologicznych są uregulowane w art. 222 § 1 i 2 KP. Dotychczas obejmowały one jedynie czynniki o działaniu rakotwórczym lub mutagennym.

Istota wprowadzonych zmian

W celu wdrożenia Dyrektywy 2022/431, w ZmKP24 zostały wprowadzone zmiany do art. 222 KP, regulującego obowiązki pracodawców w ww. zakresie. W konsekwencji zmian ustawowych zakres podmiotowy art. 222 KP uległ rozszerzeniu. Obowiązki nałożono bowiem także na tych pracodawców, którzy zatrudniają w warunkach narażenia na działanie substancji reprotoksycznych (art. 1 ZmKP24).

Po pierwsze, zgodnie z ZmKP24 pracodawca został obowiązany, w razie zatrudniania pracownika w warunkach narażenia na działanie substancji chemicznych, ich mieszanin, czynników lub procesów technologicznych o działaniu rakotwórczym, mutagennym lub reprotoksycznym, do zastępowania tych substancji chemicznych, ich mieszanin, czynników lub procesów technologicznych mniej szkodliwymi dla zdrowia lub stosowania innych dostępnych środków ograniczających stopień tego narażenia, przy odpowiednim wykorzystaniu osiągnięć nauki i techniki.

Po drugie, rozszerzeniu ulegną w związku z tym również obowiązki rejestracyjne ciążące na pracodawcach. Zgodnie z ZmKP24 pracodawca będzie obowiązany do rejestrowania wszystkich rodzajów prac w kontakcie z substancjami chemicznymi, ich mieszaninami, czynnikami lub procesami technologicznymi o działaniu nie tylko rakotwórczym i mutagennym, ale również o działaniu reprotoksycznym. Pracodawcy obowiązani będą również do prowadzenia rejestru pracowników zatrudnionych przy tych pracach.

Przepisy wykonawcze

W wyniku nowelizacji upoważnienia ustawowego zawartego w art. 222 § 3 KP minister adekwatny do spraw zdrowia, w porozumieniu z ministrem adekwatnym do spraw pracy, będzie obowiązany do wydania rozporządzenia, w którym określi m.in.:

ZmKP24 wprowadza przepis, na podstawie którego zachowane zostaną w mocy dotychczasowe przepisy wykonawcze, do dnia wejścia w życie przepisów wykonawczych wydanych na podstawie znowelizowanej ustawy, jednak nie dłużej niż przez 30 dni od dnia wejścia w życie ustawy (art. 2 ZmKP24).

Etap legislacyjny

ZmKP24 wejdzie w życie po upływie 14 dni od dnia ogłoszenia, które nastąpiło 14.6.2024 r. ZmKP24 będzie zatem obowiązywała od 29.6.2024 r. (art. 3 ZmKP24).