19 godzin temu
Stan faktyczny
SR w K. uznał D.W. i Ł.W. za winnych tego, iż zeznali nieprawdę co do uzyskanych w rozmowie telefonicznej informacji dotyczących rzeczywistego przebiegu wypadku komunikacyjnego spowodowanego przez W.W. – członka ich rodziny. Sąd stwierdził, iż obwinieni zostali prawidłowo uprzedzeni o odpowiedzialności karnej za składanie fałszywych zeznań, a pomimo tego, działając z obawy przed odpowiedzialnością karną grożącą W.W., na rozprawie zdecydowali się na przekazanie nieprawdziwych informacji. W konsekwencji Sąd wymierzył obojgu oskarżonym karę grzywnę.
SO w Z. uwzględnił apelację obrońcy oskarżonych i zmienił zaskarżony wyrok w ten sposób, iż uniewinnił D.W. i Ł.W. od zarzucanych im czynów. W uzasadnieniu odwołano się do art. 233 § 3 KK, wyłączającego odpowiedzialność osoby, która złożyła nieprawdziwe zeznania w celu ochrony osoby najbliższej przed odpowiedzialnością karną oraz karną skarbową, o ile nie została pouczona o prawie do odmowy zeznań oraz o prawie do odmowy odpowiedzi na pytania, na które udzielenie odpowiedzi mogłoby narazić tę osobę na odpowiedzialność karną lub odpowiedzialność karną skarbową. SO w Z. stwierdził, iż z protokołu rozprawy wynika, iż SR w K. przed przesłuchaniem D.W. i Ł.W. w charakterze świadków pouczył ich wyłącznie o treści art. 182 KPK, natomiast zaniechał pouczenia o treści art. 183 § 1 KPK. Sąd zaznaczył, iż gdyby D.W. i Ł.W. odmówili złożenia zeznań, wówczas pouczanie ich o treści art. 183 § 1 KPK byłoby zbędne. Jednak w sytuacji, w której zdecydowali się zeznawać, takie pouczenie było konieczne, gdyż świadek posiadający prawo do odmowy złożenia zeznań na podstawie art. 182 § 1 KPK, który z tego prawa nie korzysta i decyduje się zeznawać, nie traci przez to prawa do odmowy odpowiedzi na pytania mogące narazić jego samego lub osobę dla niego najbliższą na odpowiedzialność karną lub odpowiedzialność karną skarbową. W konsekwencji SO w Z. uznał, iż brak pouczenia oskarżonych o treści art. 183 § 1 KPK wyłączył ich odpowiedzialność karną za zarzucone im zachowania.
Stanowisko SN
SN uwzględnił wniesioną na niekorzyść oskarżonych kasację Prokuratora Rejonowego w K., uchylił zaskarżony wyrok i przekazał sprawę SO w Z. do ponownego rozpoznania. Z art. 414 § 1 KPK wynika, iż niedopuszczalne było wydanie wyroku uniewinniającego, gdyż taki może zapaść w razie stwierdzenia okoliczności wymienionych w art. 17 § 1 pkt. 1 i 2 KPK, do których nie należy niepodleganie sprawcy czynu karze, okoliczność ta jest bowiem ujęta w art. 17 § 1 pkt. 4 KPK. SN stwierdził jednak, iż znacznie poważniejszym uchybieniem było oparcie orzeczenia na powierzchownej interpretacji przepisów prawa i z pominięciem realiów procesowych sprawy.
Pouczenia podczas poszczególnych faz zeznań świadka
SN wskazał, iż z protokołu rozprawy przeprowadzonej przez SR w K. w sprawie przeciwko W.W. wynika, iż świadkowie zostali pouczeni o prawie odmowy zeznań, z którego nie skorzystali, oraz o odpowiedzialności karnej za fałszywe zeznania. Sądy obu instancji zgodnie uznały, iż zeznali nieprawdę, jednak najważniejsze znaczenie dla sprawy ma ustalenie, w której fazie zeznań to nastąpiło. SN przypomniał, iż zeznania świadka co do zasady polegają na jego swobodnej wypowiedzi, w trakcie której przekazuje on swoją wiedzę o przedmiocie sprawy. Zeznania te mogą jednak wejść również w fazę udzielania odpowiedzi na pytania, o ile uprawniony podmiot uważa, iż powinny zostać zadane. O tej dwufazowości zeznań świadka świadczy zwłaszcza art. 171 § 1 KPK, który stanowi, iż dopiero po jego swobodnym wypowiedzeniu się można zadawać pytania zmierzające do uzupełnienia, wyjaśnienia lub kontroli wypowiedzi. Do regulacji tej nawiązuje art. 370 § 1 KPK, określający porządek zadawania pytań osobie przesłuchiwanej na rozprawie. SN wskazał, iż w przypadku świadka, który jest osobą najbliższą dla oskarżonego, należy: pouczyć go o prawie odmowy zeznań (art. 191 § 2 w zw. z art. 182 KPK); uprzedzić o odpowiedzialności karnej za zeznanie nieprawdy lub zatajenie prawdy (art. 190 § 1 KPK), gdy oświadczy, iż chce zeznawać, następnie wysłuchać swobodnej wypowiedzi świadka; uprzedzić go o możliwości uchylenia się od odpowiedzi na pytanie, o ile udzielenie odpowiedzi mogłoby narazić jego lub osobę dla niego najbliższą na przestępstwo lub przestępstwo skarbowe (art. 183 § 1 KPK), gdy okaże się, iż świadkowi będą zadawane pytania.
W konsekwencji SN stwierdził, iż zbędne jest z góry informowanie świadka na rozprawie o uprawnieniu aktualnym w sytuacji, która nie musi nastąpić. Dostosowanie chwili udzielenia pouczenia do rozwoju sytuacji procesowej leży też w interesie osoby przesłuchiwanej, która przeżywa emocje wynikające z niecodziennej sytuacji, jaką zwykle jest występowanie przed sądem. W takim wypadku istnieje ryzyko, iż kilka pouczeń udzielonych zbiorczo na początku kontaktu ze świadkiem może być mniej przez niego zrozumianych i przyswojonych. adekwatnsze wydaje się pouczenie udzielone w chwili, gdy aktualizuje się sytuacja, której ono dotyczy. W konsekwencji SN uznał, iż brak pouczenia świadka o treści art. 183 § 1 KPK prowadzi do jego bezkarności za zeznanie nieprawdy lub zatajenie prawdy w wypadku, gdy złoży takie zeznania wyłącznie w trakcie udzielania odpowiedzi na pytanie. Zaniechanie takiego pouczenia przed fazą swobodnej wypowiedzi świadka, w trakcie której złoży fałszywe zeznania, nie skutkuje bezkarnością takiego zachowania.
Czy pouczenie w postępowaniu przygotowawczym ma znaczenie dla oceny fałszywych zeznań?
SN stwierdził, iż z protokołu rozprawy wynika, iż D.W. i Ł.W. zeznali nieprawdę podczas swobodnej wypowiedzi, a zatem już wtedy dopuścili się przestępstwa. Po fazie zeznań, polegającej na swobodnej wypowiedzi, zadawano świadkom pytania i rzeczywiście przed ich zadaniem nie zostali oni pouczeni o treści art. 183 § 1 KPK, co nie może jednak skutkować ich bezkarnością. W uzasadnieniu wyroku zwrócono także uwagę na istotną kwestię podniesioną przez prokuratora w kasacji, a mianowicie literalne brzmienie art. 233 § 3 KK. W przepisie tym wskazano, iż nie podlega karze świadek składający fałszywe zeznania, który nie wie o prawie do odmowy zeznania lub odpowiedzi na pytanie. SN podkreślił, iż D.W. i Ł.W. zostali przesłuchani w charakterze świadków już na etapie postępowania przygotowawczego prowadzonego w sprawie W.W. i obydwoje zostali pouczeni o treści art. 182 § 1 KPK oraz art. 183 KPK. Co więcej otrzymali druki zawierające pouczenia o prawach i obowiązkach świadka w postępowaniu karnym. SO w Z. musi zatem rozważyć, czy pouczenie udzielone świadkom przy czynności przeprowadzonej w postępowaniu przygotowawczym nie wyklucza zastosowania wobec nich art. 233 § 3 KK.
Wyrok SN z 17.4.2025 r., II KK 257/24, Legalis
