7 miesięcy temu
Nowe uprawnienie farmaceuty-pracownika
Wraz z wejściem w życie ustawy z dnia 10 grudnia 2020 r. o zawodzie farmaceuty (tj. Dz. U. z 2022 r. poz. 1873) – dalej u.z.f., czyli od dnia 16 kwietnia 2021 r. pojawiło się nowe prawo pracownicze farmaceuty realizującego, ciążący na nim już wcześniej, obowiązek ustawicznego rozwoju zawodowego. Mowa o uprawnieniu do płatnego urlopu szkoleniowego (art. 78 ust. 3 u.z.f.).
Wprowadzanie nieznanych dotąd rozwiązań prawnych często wiąże się z pojawieniem się problemów w praktyce. Brzmienie przepisów, w których je przewidziano, niejednokrotnie budzi wątpliwości. Powstaje więc potrzeba interpretacji nowych regulacji. Do czasu ukształtowania się linii orzeczniczej adekwatnych organów – np. sądów powszechnych (w opisywanym przypadku sądów pracy), Sądu Najwyższego i organów administracyjnych (w opisywanym przypadku organów Państwowej Inspekcji Pracy) – nie jest pewne, jaką wykładnię będą one przyjmować. Celem niniejszego wpisu jest przedstawienie jednego z możliwych, zdaniem autorów najbardziej trafnego, kierunku interpretacji art. 78 ust. 3 u.z.f.
Farmaceuta uprawniony do płatnego urlopu szkoleniowego
Przepis stanowiący o prawie farmaceuty do płatnego urlopu szkoleniowego pośrednio określa, kto dokładnie dysponuje nową kompetencją. Zawiera w tym zakresie odesłanie do art. 36 ust. 1 pkt 1 i 6 tej samej ustawy. Wobec powyższego należy stwierdzić, iż opisywane rozwiązanie dotyczy pracowników w rozumieniu Kodeksu pracy (dalej KP) oraz osób pozostających w stosunku służbowym uregulowanym w ustawie z dnia 11 marca 2022 r. o obronie Ojczyzny (t.j. Dz. U. poz. 2305) i w ustawie z dnia 9 kwietnia 2010 r. o Służbie Więziennej (t.j. Dz. U. z 2023 r. poz. 1683).
Warto podkreślić, iż ta sama osoba może wykonywać zawód farmaceuty jednocześnie w wielu miejscach, w więcej niż w jednej formie prawnej. Oczywiście trzeba pamiętać o ograniczeniach owej swobody wynikających z przepisów prawnych, takich jak chociażby zakaz łączenia funkcji kierownika apteki ze stanowiskiem Osoby Odpowiedzialnej (kierownika hurtowni farmaceutycznej), czy niemożność pozostawania w tym samym czasie kierownikiem więcej niż jednej apteki – art. 88 ust. 1a-1b ustawy z dnia 6 września 2001 r. – Prawo farmaceutyczne (t.j. Dz. U. z 2022 r. poz. 2301). Przykładowo jednak farmaceuta może być zatrudniony jednocześnie w dwóch aptekach: w jednej – jako pracownik w związku z zawarciem umowy o pracę, a w drugiej – na podstawie tzw. umowy cywilnoprawnej. Ta druga umowa może być rozmaicie zatytułowana: umowa zlecenia, umowa o świadczenie usług itp. (potocznie niezbyt poprawnie mówi się też „umowa śmieciowa”, czy „śmieciówka”). Wówczas prawo do skorzystania z płatnego urlopu szkoleniowego przysługuje farmaceucie wyłącznie w ramach stosunku pracy. Zauważenia wymaga jednak, iż korzystając ze swobody umów farmaceuta może uzgodnić z drugim zatrudniającym, iż będzie dysponował uprawnieniem do płatnego urlopu szkoleniowego podobnym do uregulowanego w art. 78 ust. 3 u.z.f.
Dla określenia istnienia ustawowego prawa do płatnego urlopu szkoleniowego farmaceuty istotne znaczenie ma art. 22 § 11 KP. Przepis ten stanowi, iż o ile zatrudnienie następuje na zasadach charakterystycznych dla stosunku pracy, to należy uznawać je właśnie za stosunek pracy. Nie ma w tym kontekście znaczenia jak umowa stanowiąca podstawę współpracy została nazwana przez strony inaczej (np. jako „umowa zlecenie”). Farmaceuta formalnie pracujący na podstawie umowy cywilnoprawnej, może więc także skorzystać z płatnego urlopu szkoleniowego, o ile jego zadaniem jest w rzeczywistości wykonywanie pracy określonego rodzaju na rzecz i pod kierownictwem pracodawcy, w czasie i miejscu wyznaczonym przez pracodawcę, a pracodawca zatrudnia go za wynagrodzeniem (art. 22 § 1 KP).
Rozważając problem kręgu farmaceutów uprawnionych do skorzystania z płatnego urlopu szkoleniowego zastanowić się należy nad jeszcze jednym zagadnieniem. Otóż ten sam farmaceuta może pozostawać jednocześnie w więcej niż jednym stosunku pracy – np. w dwóch aptekach w połowie wymiaru czasu pracy w każdej. Nowy przepis u.z.f. nie rozstrzyga tej kwestii wprost, ale najbardziej trafnym wydaje się stwierdzenie, iż w razie zatrudnienia farmaceuty równolegle w ramach dwóch lub więcej stosunków pracy, to prawo do urlopu szkoleniowego przysługuje mu na gruncie każdej z tych relacji niezależnie od innych stosunków pracy.
Płatny urlop szkoleniowy farmaceuty a płatny urlop szkoleniowy przewidziany w przepisach kodeksu pracy
W art. 1031 KP mowa o tym, iż podnoszenie kwalifikacji zawodowych polega na zdobywaniu lub uzupełnianiu wiedzy i umiejętności przez pracownika. Na pierwszy rzut oka wydawać się może, iż regulacja ta może znajdować zastosowanie do ustawicznego rozwoju zawodowego farmaceuty. W dalszej części przepisu zastrzeżono jednak, iż podnoszenie kwalifikacji zawodowych następuje albo z inicjatywy pracodawcy, albo z inicjatywy pracownika – za zgodą pracodawcy. Ustawiczny rozwój zawodowy farmaceuty, jak już wspomniano, jest natomiast obowiązkiem prawnym osoby mającej prawo wykonywania tego zawodu. Można więc powiedzieć, iż samo podnoszenie kwalifikacji przez farmaceutę, o którym mowa w art. 78 u.z.f. odbywa się z inicjatywy ustawodawcy. Farmaceucie pozostaje jedynie wybór najdogodniejszych dla niego ścieżek rozwoju zawodowego oraz zaplanowanie ich w sposób dla siebie najbardziej korzystny.
Przeciwko prostemu kwalifikowaniu ustawicznego rozwoju zawodowego farmaceuty jako podnoszenie kwalifikacji zawodowych przewidziane w KP przemawia również okoliczność, iż realizacja prawnego obowiązku doszkalania się przez farmaceutę w wybranej przez niego formie powinna się odbywać nawet, o ile pracodawca byłby temu przeciwny. Analizowany art. 78 ust. 3 u.z.f. wymaga jedynie uzgodnienia z pracodawcą terminu płatnego urlopu szkoleniowego farmaceuty. Innymi słowy pracodawca może jedynie brać udział w określeniu terminu nieobecności farmaceuty w pracy z zachowaniem prawa do wynagrodzenia. Katalog dopuszczalnych sposobów podnoszenia kwalifikacji zawodowych przez farmaceutę określa natomiast prawo. Wynika on z rozporządzenia Ministra Zdrowia z dnia 28 grudnia 2021 r. w sprawie punktów edukacyjnych uzyskiwanych w ramach ustawicznego rozwoju zawodowego oraz wzoru karty rozwoju zawodowego farmaceuty (Dz. U. poz. 2494).
Powyższe prowadzi do wniosku, iż płatny urlop szkoleniowy farmaceuty, z racji ścisłego powiązania go z ustawowym obowiązkiem ustawicznego rozwoju zawodowego, nie podlega wprost przepisom KP o urlopie szkoleniowym. To samo dotyczy innych zagadnień związanych z odbywaniem szkoleń i podobnych działań podejmowanych farmaceutę zatrudnionego w ramach stosunku pracy. Nie oznacza to jednak, iż – wobec bardzo skromnej treści art. 78 ust. 3 u.z.f. – nie można poszukiwać podobieństw pomiędzy wymienionymi rodzajami urlopu szkoleniowego i powoływać się na nie w procesie stosowania przepisów prawnych. W literaturze prawniczej wyrażono wręcz opinię, iż przyznanie farmaceucie będącemu pracownikiem prawa do płatnego urlopu szkoleniowego wynikało z zainspirowania ustawodawcy regulacjami KP o „ogólnym” urlopie szkoleniowym pracownika.
Wymiar płatnego urlopu szkoleniowego farmaceuty
Opisywany przepis określa wymiar płatnego urlopu szkoleniowego farmaceuty. Wynosi on do 6 dni roboczych rocznie. W art. 78 ust. 3 u.z.f. nie sprecyzowano, jak należy obliczać wymiar płatnego urlopu szkoleniowego farmaceuty, o ile ten w ramach danego stosunku pracy zatrudniony jest w niepełnym wymiarze czasu pracy.
Z jednej strony wydawać by się mogło, iż należy w takiej sytuacji stosować art. 154 § 2 KP. Powołany przepis rozstrzyga o wymiarze urlopu wypoczynkowego pracownika zatrudnionego właśnie w niepełnym wymiarze czasu pracy. Gdyby przyjąć takie rozumowanie, farmaceuta pracujący inaczej niż „na pełen etat” mógłby liczyć na tyle, dni płatnego urlopu szkoleniowego, ile proporcjonalnie wynikałoby z jego wymiaru czasu pracy. Przykładowo więc, dokonując obliczeń w powyższy sposób farmaceuta zatrudniony „na pół etatu” dysponowałby prawem do płatnego urlopu szkoleniowego tylko w wymiarze 3 dni rocznie.
Z drugiej strony w przepisie ustawy regulującej zawód farmaceuty mowa przecież o dniach roboczych. Określenie to nie pojawia się w art. 154 KP ani w innych przepisach tego kodeksu, które regulują urlop wypoczynkowy. W regulacjach tych mowa jedynie o „dniach” urlopu. Wyrażeniem „dzień roboczy” – tak jak w art. 78 ust. 3 u.z.f. – ustawodawca posługuje się natomiast m.in. w art. 34 pkt 1 i art. 37 § 2 KP. Różnica ta wydaje się mieć istotne znaczenie. Dzień roboczy to dzień, w którym pracownik wykonuje swoją pracę. o ile przyjąć to rozumowanie, nie ma znaczenia, jak długi jest czas pracy przypadający w danym dniu kalendarzowym, aby uzasadnione było mówienie o dniu roboczym. Warto w tym miejscu dodać, iż płatny urlop szkoleniowy farmaceuty bardziej jest podobny co do swej funkcji do płatnego zwolnienie od obowiązków pracowniczych na poszukiwanie pracy (uregulowanego właśnie w art. 37 § 2 KP) niż urlop wypoczynkowy. Ten pierwszy służy zapewnieniu pracownikowi możliwości nieprzerwanego kontynuowania swojej kariery zawodowej po ustaniu bieżącego zatrudnienia. Drugi ma na celu zapewnienie pracownikowi odpowiedni wypoczynek i możliwość spożytkowania czasu w swoim życiu prywatnym.
Druga interpretacja wydaje się bardziej prawidłowa. Poza wymienionymi wyżej względami, za takim stanowiskiem przemawia okoliczność, iż zgodnie z art. 78 ust. 3 u.z.f. do płatnego urlopu szkoleniowego stosuje się przepisy KP o urlopie wypoczynkowym, ale tylko co do obliczenia wysokości wynagrodzenia należnego farmaceucie.
Wniosek powyższy warto wesprzeć także argumentem z brzmienia art. 1032 § 2 KP. Zgodnie z tym przepisem urlopu szkoleniowego udziela się w dni, które są dla pracownika dniami pracy, zgodnie z obowiązującym go rozkładem czasu pracy. Oczywiście trzeba pamiętać o tym, iż powołane unormowanie dotyczy niewątpliwie urlopu szkoleniowego udzielanego w związku z przystąpieniem pracownika do egzaminów eksternistycznych, egzaminu maturalnego egzaminu potwierdzającego kwalifikacje w zawodzie lub egzaminu zawodowego albo z przygotowaniem pracy dyplomowej na ostatnim roku studiów oraz przygotowaniem się i przystąpienie do egzaminu dyplomowego. Jak już jednak zostało podkreślone, cechy wspólne płatnego urlopu szkoleniowego farmaceuty oraz „ogólnego” urlopu szkoleniowego pracownika uzasadniają interpretowanie art. 78 ust. 3 u.z.f. w sposób uwzględniający owo podobieństwo.
Nie należy też zapominać o tym, iż liczba punktów edukacyjnych wymaganych dla zaliczenia obowiązku ustawicznego rozwoju zawodowego farmaceuty, długość okresu rozliczeniowego w tym zakresie oraz liczba punktów zdobywanych za udział w poszczególnych formach ustawicznego rozwoju zawodowego nie zależą od wymiaru czasu pracy, w jakim zatrudniony jest farmaceuta (zob. szczegółowo powołane już rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 28 grudnia 2021 r.). Sposób obliczania wymiaru płatnego urlopu szkoleniowego farmaceuty nie powinien więc utrudniać mu wykonania obowiązku ustawicznego rozwoju zawodowego.
Płatny urlop szkoleniowy w wymiarze opisanym powyżej jest prawem farmaceuty wynikającym z art. 78 ust. 3 u.z.f. Nie musi być wyraźnie przewidziany w umowie o pracę.
Niewykorzystany przez farmaceutę płatny urlop szkoleniowy
Wykorzystanie urlopu szkoleniowego stanowi prawo, a nie obowiązek farmaceuty. Prawo to istnieje w relacji z jego pracodawcą. Przepisy prawne nie przewidują możliwości skierowania farmaceuty – pracownika na płatny urlop szkoleniowy bez jego zgody, tak jak KP nie przyznaje pracodawcy kompetencji do wydania pracownikowi polecenia uczestniczenia w konkretnych formach podnoszenia kwalifikacji zawodowych.
Wymóg uzgodnienia z pracodawcą terminu udzielenia płatnego urlopu szkoleniowego farmaceucie można rozumieć jako pozostawienie pracodawcy pewnego wpływu na to, kiedy farmaceuta będzie nieobecny w pracy. W konsekwencji wydaje się, iż pracodawca może wskazać pracownikowi najbardziej dogodny dla siebie czas, w którym oczekuje, aby farmaceuta wykonywał swój obowiązek ustawicznego rozwoju zawodowego. Dopuszczalne wydaje się także sprzeciwienie się udzieleniu płatnego urlopu szkoleniowego w okresie, kiedy obecność danego farmaceuty w pracy jest szczególnie potrzebna – np. w związku z nieobecnością innych pracowników z powodu niezdolności do pracy (zwolnienie lekarskie, potocznie L4) albo z powodu urlopu wypoczynkowego odbywanego zgodnie z planem urlopów. Pracodawcy nie wolno jednak nadużywać wspomnianej kompetencji. Nie powinien więc opóźniać udzielenia pracownikowi – farmaceucie płatnego urlopu szkoleniowego w stopniu istotnie utrudnione utrudniającym realizację wymogu ustawicznego rozwoju zawodowego.
Jak wynika z powyższego, może się zdarzyć, iż w danym roku farmaceuta nie wykona prawa do płatnego urlopu szkoleniowego. W takim razie czy niewykorzystany urlop szkoleniowy farmaceuty przechodzi na kolejny rok?
Wydaje się, iż na powyższe pytanie można odpowiedzieć twierdząco. Jak już wyżej podkreślono, płatny urlop szkoleniowy farmaceuty jest ściśle powiązany z obowiązkiem ustawicznego rozwoju zawodowego. Ów rozliczany jest w okresach pięcioletnich. Farmaceuta może zatem nierównomiernie rozłożyć w czasie spełnianie swojej powinności. W ślad za tym powinno podążać prawo do płatnego urlopu szkoleniowego, o którym mowa w art. 78 ust. 3 u.z.f. W przeciwnym razie cały art. 78 byłby wewnętrznie niespójny.
Za tym, aby uznać, iż niewykorzystany urlop szkoleniowy farmaceuty przechodzi na kolejny rok, przemawia też podkreślona wyżej okoliczność, iż pracodawca ma wpływ na termin wykonania opisywanego uprawnienia pracowniczego. Potrzeby zwierzchnika w zakresie organizacji pracy nie powinny wiązać się z ryzykiem utraty prawa do płatnego urlopu szkoleniowego farmaceuty. o ile bowiem tak by było, to mogłoby dochodzić do sytuacji, w których farmaceuta w czterech kolejnych latach nie realizowałby obowiązku ustawicznego rozwoju zawodowego z powodu braku stosownego porozumienia z pracodawcą. W piątym roku pozostałoby mu więc sporo do nadrobienia. Przysługujące farmaceucie „nowe” 6 dni płatnego urlopu szkoleniowego na ów rok mogłoby okazać się niewystarczające. W konsekwencji farmaceuta musiałby albo poświęcić swój czas wolny, albo zrezygnować z części zarobków w związku z udzieleniem mu urlopu bezpłatnego. W obu przypadkach dochodziłoby więc do niedopuszczalnego obciążenia pracownika – farmaceuty ryzykiem związanym z prowadzeniem działalności gospodarczej, które powinno spoczywać na pracodawcy.
Przeciw wątpliwościom co do przechodzenia płatnego urlopu szkoleniowego farmaceuty na kolejny rok należy podnieść też zauważoną już okoliczność, iż w art. 78 ust. 3 u.z.f. odsyła się do przepisów KP o urlopie wypoczynkowym wyłącznie w zakresie zasad obliczenia wynagrodzenia należnego pracownikowi – farmaceucie. Nie należy więc stosować m.in. art. 161, 163 i 168 KP nakładających na pracodawcę obowiązek udzielenia pracownikowi urlopu w tym roku kalendarzowym, w którym pracownik uzyskał do niego prawo (a wyjątkowo do końca trzeciego kwartału roku następnego), zgodnie z ustalonym jednostronnie przez siebie planem urlopów. Jak już zauważono, w art. 78 ust. 3 u.z.f. wyraźnie przewidziano zupełnie inne rozwiązanie – pozostawienie obu stronom stosunku pracy swobody wspólnego wybrania terminu wykorzystania płatnego urlopu szkoleniowego przez farmaceutę, nie w ramach ogólnego planu urlopów, ale w związku z indywidualnym planem konkretnego farmaceuty co do wykonania obowiązku ustawicznego rozwoju zawodowego.
Jak wyżej wskazano, prawo do płatnego urlopu szkoleniowego przysługujące farmaceucie jest jego prawem pracowniczym. Oznacza to, iż mimo powyższego opisywane prawo ulega przedawnieniu po upływie trzech lat od dnia, w którym roszczenie o udzielenie tego urlopu stało się wymagalne. Problemem pozostaje więc wyznaczenie owego dnia. Wydaje się, iż samo zgłoszenie przez pracownika – farmaceutę zamiaru skorzystania z płatnego urlopu szkoleniowego nie wystarcza w powyższym kontekście, skoro należy dojść z pracodawcą do porozumienia w zakresie terminu usprawiedliwionej nieobecności pracy. Dlatego można pokusić się o stwierdzenie, iż przedawnienie roszczenia o udzielenie farmaceucie płatnego urlopu szkoleniowego zaczyna biec od dnia, kiedy urlop powinien się rozpocząć biorąc pod uwagę zgłoszony przez pracownika potrzebę jego udzielenia oraz rozsądne potrzeby organizacyjne pracodawcy.
Czy potrzebuję pomocy prawnika?
Przedstawione w niniejszym wpisie wątpliwości interpretacyjne związane z wprowadzeniem do polskiego prawa nowego uprawnienia pracowniczego z pewnością mogą być zarzewiem sporów prawnych pomiędzy farmaceutami i ich pracodawcami. Każdy z nich ma swoje racje i interesy godne uwzględnienia. Prawnik specjalizujący się w prawie farmaceutycznym, ale uwzględniający w swojej pracy także prawo pracy może pomóc na wiele sposobów.
Przede wszystkim lepiej jest zapobiegać niż leczyć. Zanim farmaceuta zdecyduje się na wejście w oficjalny spór ze swym pracodawcą dobrze, aby skonsultował się z prawnikiem. Taka porada prawna może pomóc w ocenie rzeczywistej sytuacji prawnej, zwłaszcza pod kątem ewentualnych roszczeń. Dotyczy to także pracodawcy. Dzięki pomocy prawnika łatwiej rozważy on, czy warto narażać się na koszt wynikający z powstaniem roszczeń pracownika w związku z postępowaniem odmiennym od potencjalnego kierunku interpretacji nowych przepisów prawnych, jaki może przyjąć sąd w razie zaostrzenia się sporu z pracownikiem – farmaceutą.
Jeżeli już dojdzie do naruszenia prawa pracowniczego zarówno farmaceuta, jak i jego pracodawca mogą potrzebować pomocy prawnika w obronie swoich interesów. Chodzi nie tylko o wsparcie na sali sądowej, ale również o prowadzenie sprawy w razie podjęcia próby polubownego załatwienia sprawy – np. o wsparcie w negocjacjach.
Najważniejsze źródła:
Gładoch M. Umowy o pracę. Nowelizacja Kodeksu pracy. Wzory umów i klauzul. Komentarz, Warszawa 2024
Kodeks pracy. Komentarz, red. A. Sobczyk, Warszawa 2023
Kodeks pracy. Komentarz, red. K. Walczak, Warszawa 2023
Prawo farmaceutyczne. Komentarz, red. W. L. Olszewski, Warszawa 2016
Ustawa o zawodzie farmaceuty. Komentarz, red., E. Wasilewska, Warszawa 2021
Ustawa o zawodzie farmaceuty. Komentarz, red. S. Radowiscki, M. Wierzbowski, Warszawa 2023
