Podstawa rozpoznania sprawy w granicach zaskarżenia i podniesionych zarzutów

Opis stanu faktycznego

T.K. został oskarżony o to, iż 2.2.2020 r. w W.:

1. Kierował groźby bezprawne wobec funkcjonariuszy Policji, co czynił w celu zmuszenia ich do zaniechania prawnej czynności służbowej, przy czym zarzucanego czynu dopuścił się w warunkach powrotu do przestępstwa, tj. o popełnienie czynu wyczerpującego dyspozycję art. 224 § 2 KK w zw. z art. 64 § 1 KK;
2. Znieważył funkcjonariuszy Policji słowami powszechnie uznawanymi za obelżywe oraz opluł mundur jednego z policjantów, co uczynił podczas wykonywania przez nich obowiązków służbowych, tj. o popełnienie czynu wyczerpującego dyspozycję art. 226 § 1 KK.

SR w W. uznał T.K. za winnego popełnienia czynu opisanego w pkt. 1) części wstępnej wyroku, stanowiącego przestępstwo z art. 224 § 2 KK w zw. z art. 64 § 1 KK, i za ten czyn wymierzył mu karę 8 miesięcy pozbawienia wolności, a także za winnego popełnienia czynu opisanego w pkt. 2) części wstępnej wyroku, stanowiącego przestępstwo z art. 226 § 1 KK, i za to wymierzył oskarżonemu karę 6 miesięcy pozbawienia wolności.

Na podstawie art. 85 § 1 KK i art. 86 § 1 KK w zw. z art. 4 § 1 KK połączył kary więzienia wymierzone oskarżonemu i orzekł wobec niego karę łączną 8 miesięcy pozbawienia wolności.

SO w W. po rozpoznaniu apelacji oskarżonego oraz jego obrońcy zmienił zaskarżony wyrok Sądu I instancji w ten sposób, iż uchylił orzeczenie o karze łącznej oraz z opisu czynu przypisanego oskarżonemu w pkt. 1) części dyspozytywnej wyeliminował sformułowanie „przy czym zarzucanego czynu dopuścił się w warunkach powrotu do przestępstwa”, przyjmując, iż czyn ten oraz czyn przypisany oskarżonemu w pkt. 2) części dyspozytywnej stanowią jedno przestępstwo z art. 224 § 2 KK i art. 226 § 1 KK w zw. z art. 11 § 2 KK, oraz za to przestępstwo na podstawie art. 224 § 2 KK w zw. z art. 11 § 3 KK wymierzył oskarżonemu T.K. karę 6 miesięcy pozbawienia wolności.

Kasację od wyroku Sądu odwoławczego na niekorzyść T.K. wniósł Prokurator Generalny, który zarzucił rażące i mające istotny wpływ na treść wyroku naruszenie przepisów prawa procesowego, tj. art. 433 § 1 i 2 KPK w zw. z art. 440 KPK i art. 457 § 3 KPK w zw. z art. 424 § 1 pkt. 2 KPK oraz art. 413 § 2 pkt. 1 KPK.

Skarżący wniósł o uchylenie zaskarżonego kasacją rozstrzygnięcia i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania w postępowaniu odwoławczym.

Po rozpoznaniu kasacji wniesionej przez Prokuratora Generalnego SN uchylił wyrok SO w W. w zaskarżonej części i sprawę przekazał temu Sądowi do ponownego rozpoznania w postępowaniu odwoławczym.

Uzasadnienie SN

Zdaniem SN kasacja była oczywiście zasadna, wobec czego podlegała uwzględnieniu na posiedzeniu bez udziału stron (art. 535 § 5 KPK).

Analiza treści zaskarżonego wyroku, jak również wyroku Sądu I instancji oraz uzasadnień tych rozstrzygnięć, prowadzi do wniosku, iż ten ostatni wyrok nie był dotknięty uchybieniem w rozważanym zakresie, zwłaszcza takim, które mogłoby uzasadniać orzekanie poza zakresem zaskarżenia i podniesionymi zarzutami.

Oczywistym jest, iż bezpodstawne przypisanie oskarżonemu działania w warunkach art. 64 § 1 KK powinno prowadzić do uznania, iż utrzymanie w mocy wyroku, w którym doszło do takiego przypisania, związane byłoby z rażącą niesprawiedliwością w rozumieniu art. 440 KPK. Chodzi jednak o to, iż wyrok zaskarżony apelacją wywiedzioną w niniejszej sprawie obejmował niezbędne z punktu widzenia prawa materialnego sformułowanie, jak również wykorzystywał odpowiedni przepis, który został zastosowany wraz z kwalifikacją prawną jako ocena przestępnego działania skazanego.

Przede wszystkim jednak błędne jest stanowisko, iż w art. 64 § 1 KK znajdują się znamiona czynu zabronionego, których brak precyzyjnego wskazania w opisie czynu godzi w wymóg dokładnego określenia przypisanego oskarżonemu czynu, w rozumieniu art. 413 § 2 pkt. 1 KPK. Znamiona typu czynu zabronionego znajdują się w dyspozycji przepisu części szczególnej KK, z których naruszeniem ustawodawca wiąże odpowiedzialność karną, a także w tych przepisach części ogólnej KK, które dopełniają dyspozycję przepisu szczególnego określeniem strony podmiotowej przestępstwa, jego podmiotu oraz form stadialnych i zjawiskowych. Nie zmienia to faktu, iż oczywiście istnieje szereg innych przepisów, których normy w sposób szczególny i prawnie doniosły określają zachowanie sprawcy przestępstwa, nie zawierając jednak znamion typu czynu zabronionego, ani nie stanowiąc kwalifikacji prawnej zachowania sprawcy. Do takich przepisów należą m.in. regulacje z art. 64 KK.

Fakt, iż okoliczności z art. 64 KK nie są znamionami przestępstwa, wynika również z regulacji zawartych w KPK, np. z art. 332 § 1 pkt. 2 KPK, odnoszącego się do ciążącego na oskarżycielu obowiązku wskazania w akcie oskarżenia dokładnego określenia zarzucanego oskarżonemu czynu, z uwzględnieniem przytoczonych w tym przepisie okoliczności, zasadniczo odpowiadających znamionom typu czynu, które są wyraźnie odróżnione od okoliczności popełnienia czynu w warunkach wymienionych np. w art. 64 lub art. 65 KK (art. 332 § 1 pkt 3 KPK). Konsekwencją takiej dystynkcji jest również treść art. 413 § 2 pkt. 1 KPK, obligująca sąd I instancji do dokładnego określenia czynu przypisanego oskarżonemu, przy czym w ramach wykładni tego przepisu można mówić jedynie o takim określeniu czynu oskarżonego, które odpowiada znamionom przypisanego mu przestępstwa.

W utrwalonym orzecznictwie SN podkreśla się, iż wymogiem „dokładnego określenia przypisanego oskarżonemu czynu” (art. 413 § 2 pkt 1 KPK) nie jest objęta recydywa z art. 64 § 1 lub § 2 KK, zatem sposób jej „wskazania” został pozostawiony do uznania organu procesowego. W praktyce sporządzanie wyroków skazujących sprawcę z zastosowaniem art. 64 § 2 KK odbywa się w różny sposób – od redagowania ich w sposób szczegółowo obrazujący zaistnienie recydywy, ze wskazaniem odpowiedniego wyroku i okresu odbycia przez oskarżonego kary więzienia – do nader ogólnego wskazania, iż zarzuconego mu czynu oskarżony dopuścił się w warunkach recydywy albo powrotu do przestępstwa, co jednak z reguły nie spotyka się z zarzutem obrazy prawa. KPK nie wymaga bowiem, aby opis czynu przypisanego w wyroku zawierał konkretne ustalenia skutkujące przyjęciem recydywy z art. 64 § 1 lub § 2 KK (zob. np. postanowienia SN: z 29.4.2021 r., IV KK 378/19, Legalis, i z 10.3.2022 r., III KK 44/22, Legalis). Oczywiście ze względów gwarancyjnych wskazany byłby pierwszy z wymienionych sposobów opisu powrotu do przestępstwa, jednak nie sposób stwierdzić naruszenia prawa, w sytuacji gdy do tego opisu dochodzi według drugiego sposobu.

Opis okoliczności uzasadniających działanie w warunkach powrotu do przestępstwa jest ogólny, nie może być zatem uznany za naruszenie prawa, a co za tym idzie w płaszczyźnie procesowej nie może uzasadniać działań o charakterze nadzwyczajnym, w szczególności orzekania na podstawie art. 440 KPK.

Nieuprawnione natomiast z pewnością, gdyż nieuzasadnione prawidłowym zastosowaniem art. 440 KPK w kontekście opisanego wyżej błędnego rozumienia wymogu z art. 413 § 2 pkt. 1 KPK, jest wyeliminowanie przez Sąd odwoławczy z opisu i kwalifikacji prawnej przypisanego T.K. czynu sformułowania, jakim posłużył się SR dla oddania działania w ramach powrotu do przestępstwa oraz przepisu art. 64 § 1 KK.

Z tych względów wyrok ten należało uchylić celem ponownego rozpoznania sprawy w przekazanym zakresie, uwzględniającym powyższe uwagi, pozwalające na wolne od wad rozstrzygnięcie w postępowaniu odwoławczym.

Komentarz