Podstawa wydania wyroku nakazowego to jednoznaczność materiału dowodowego

Opis stanu faktycznego

SR w D. wyrokiem nakazowym z 11.1.2022 r., uznał A.H. za winnego tego, iż w okresie od 16.11.2018 r. do 25.6.2021 r. w D. uchylał się od wykonywania obowiązku alimentacyjnego na rzecz uprawnionej W.H., określonego co do wysokości ugodą zawartą przed SR w S. 3.9.2015 r., gdzie łączna wysokość powstałych wskutek tego zaległości stanowiła równowartość co najmniej trzech świadczeń okresowych, czym naraził uprawnioną na niemożność zaspokojenia podstawowych potrzeb życiowych. Tym samym wyczerpał znamiona występku z art. 209 § 1a KK i za to skazał go na karę 2 lat ograniczenia wolności w postaci wykonywania nieodpłatnej, kontrolowanej pracy na cele społeczne w wymiarze 40 godzin w stosunku miesięcznym.

Wobec braku sprzeciwu uprawnionych stron wyrok nakazowy uprawomocnił się 10.2.2022 r.

Na podstawie art. 521 § 1 KPK kasację nadzwyczajną od tego wyroku wniósł Prokurator Generalny, zaskarżając wyrok w całości na korzyść skazanego.

Na zasadzie art. 523 § 1 KPK, art. 526 § 1 KPK oraz art. 537 § 1 i 2 KPK zarzucił rażące i mające istotny wpływ na treść wyroku naruszenie przepisów prawa karnego procesowego, a mianowicie art. 500 § 1 i 3 KPK, polegające na wydaniu wobec A.H. wyroku w postępowaniu nakazowym, mimo iż okoliczności popełnienia opisanego w akcie oskarżenia czynu z art. 209 § 1a KK i wina oskarżonego, w świetle całokształtu zgromadzonego w sprawie materiału dowodowego, budziły wątpliwości w odniesieniu do czasu popełnienia przez oskarżonego czynu zabronionego, co w efekcie, z rażącym naruszeniem również art. 504 § 1 pkt 4 KPK, doprowadziło do skazania A.H.

W konkluzji Prokurator Generalny wniósł o uchylenie zaskarżonego kasacją wyroku nakazowego i przekazanie sprawy SR w D. do ponownego rozpoznania.

Po rozpoznaniu kasacji Prokuratora Generalnego wniesionej na korzyść oskarżonego SN uchylił zaskarżony wyrok nakazowy i sprawę przekazał SR w D. do ponownego rozpoznania.

Uzasadnienie SN

Zdaniem SN kasacja okazała się być w sposób oczywisty zasadna, co pozwalało na rozpoznanie jej w trybie art. 535 § 5 KPK i uwzględnienie w całości.

Jak wynika z akt niniejszej sprawy, SR w D. w wyroku nakazowym z 11.1.2022 r., przypisał oskarżonemu popełnienie przestępstwa niealimentacji w okresie od 16.11.2018 r. do 25.6.2021 r. na szkodę małoletniej pokrzywdzonej W.H. Tymczasem na mocy wyroku nakazowego wydanego 31.12.2021 r. przez SR w S. ten sam oskarżony za uchylanie się od obowiązku alimentacyjnego na szkodę tej samej małoletniej pokrzywdzonej został już prawomocnie skazany za popełnienie przestępstwa z art. 209 § 1 KK w okresie od 16.11.2018 r. do 18.2.2021 r. na karę roku i trzech miesięcy ograniczenia wolności, z obowiązkiem wykonywania nieodpłatnej, kontrolowanej pracy na cele społeczne w wymiarze 30 godzin w stosunku miesięcznym.

Z zestawienia okresów występków niealimentacji, przypisanych oskarżonemu na mocy opisanych powyżej orzeczeń, tj. wyroku nakazowego SR w D. (od 16.11.2018 r. do 25.6.2021 r.) oraz wcześniejszego chronologicznie wyroku nakazowego SR w S. (od 16.11.2018 r. do 18.2.2021 r.) wynika wprost, iż zaskarżony niniejszą kasacją wyrok nakazowy ustalił czas popełnienia przez skazanego występku z art. 209 § 1a KK tak, iż w całości pokrywał się on z uprzednim prawomocnym skazaniem, a ponadto wykraczał poza ten okres (od 19.2.2021 r. do 25.6.2021 r.). W obu orzeczeniach SR – w D. i w S. – chodzi przy tym o to samo zobowiązanie oskarżonego, określone ugodą zawartą przed SR w S. 3.9.2015 r., i – jak już zaznaczono – tego samego pokrzywdzonego. Rozpoznając niniejszą sprawę w trybie art. 500 § 1 i 3 KPK, SR w D. dopuścił się rażącego i mającego istotny wpływ na treść wyroku naruszenia przepisów prawa karnego procesowego. Nie dopełnił bowiem ustawowego obowiązku wszechstronnej weryfikacji okoliczności sprawy i w efekcie zaniechał poczynienia prawidłowych ustaleń w przedmiocie całej faktycznej i prawnej sytuacji oskarżonego, nieprawidłowo ustalając okresy niealimentacji, za jakie A.H. mógł zostać pociągnięty do odpowiedzialności karnej. Nie było możliwe orzekanie w trybie art. 500 § 1 i 3 KPK, o ile na podstawie zebranych dowodów okoliczności czynu i wina oskarżonego budziły wątpliwości. W niniejszej sprawie istniały wątpliwości co do przyjętych w akcie oskarżenia okresów niealimentacji, które jasno wynikały z analizy akt sprawy. Jednocześnie należy wskazać, iż uprzedni wyrok nakazowy został wydany przez SR w S. zaledwie kilkanaście dni wcześniej, bo 31.12.2021 r., i uprawomocnił się już po wydaniu kwestionowanego orzeczenia – 2.2.2022 r. Z tych też względów w sposób oczywisty nie mógł figurować w danych KRK wg stanu na dzień orzekania przez Sąd meriti, tj. 11.1.2022 r.

Postępowanie nakazowe jest instytucją prawa procesowego, której stosowanie zastrzeżono do najbardziej oczywistych przypadków, to znaczy takich, w których zebrany materiał dowodowy jest tak jednoznaczny, iż nie nasuwa żadnych istotnych zastrzeżeń co do winy i okoliczności popełnienia zarzuconego czynu. Wymóg ten oznacza w szczególności brak wątpliwości co do tak zasadniczych kwestii, jak realizacja przez oskarżonego wszystkich znamion zarzuconego mu czynu, wymienionych w konkretnym przepisie typizującym dane przestępstwo, jak również wyczerpanie pozostałych warunków odpowiedzialności karnej, ujętych w części ogólnej KK (zob. wyroki SN: z 23.2.2021 r., III KK 401/20, Legalis; z 16.4.2019 r., IV KK 423/18, Legalis). Niemożliwe jest też dokonywanie zmiany opisu czynu w stosunku do aktu oskarżenia (nie można bowiem przeprowadzać własnego postępowania dowodowego). Tymczasem nie można było w tej sprawie orzekać bez dokonania zasadniczych zmian w podstawie zarzutów przedstawionych w akcie oskarżenia. W tym kontekście należy wskazać, iż uprzednie prawomocne skazanie za tożsamy fragment czynu zabronionego stanowi stan obiektywny. W rezultacie, choćby o ile uchybienie w kwestii ustalenia tej okoliczności nie jest zależne od wiedzy sądu rozpoznającego sprawę, to wyrok taki – jako wadliwy w sposób oczywisty – powinien zostać uchylony. Przy tym w sytuacji, gdy przypisany oskarżonemu występek uchylania się od alimentacji, wykracza poza okres objęty uprzednim prawomocnym skazaniem (w sprawie SR w S.), nie skutkuje to zaistnieniem bezwzględnej przyczyny odwoławczej w postaci rei iudicatae.

Niewątpliwie pozostały do osądzenia czas mógł mieć istotny wpływ na wymiar kary ograniczenia wolności, orzeczonej wobec oskarżonego w maksymalnym wymiarze 2 lat, ponieważ nieobjęty uprzednim prawomocnym skazaniem pozostał okres „jedynie” nieco ponad czterech miesięcy, zawierający się w graniach od 19.2.2021 r. do 25.6.2021 r. W aktualnym stanie prawnym dla bytu przestępstwa z art. 209 § 1 KK konieczne jest, aby łączna wysokość zaległości powstałych wskutek uchylania się od wykonania obowiązku alimentacyjnego stanowiła równowartość co najmniej trzech świadczeń okresowych, albo o ile opóźnienie zaległego świadczenia innego niż okresowe wynosi co najmniej 3 miesiące.

W rezultacie SN uwzględnił kasację Prokuratora Generalnego, uchylił zaskarżony wyrok nakazowy i przekazał sprawę SR w D. do ponownego rozpoznania, gdyż dopiero prawidłowa ocena realiów procesowych przedmiotowej sprawy pozwoli adekwatnie rozważyć zakres ewentualnej odpowiedzialności karnej oskarżonego A.H.

Komentarz