3 tygodni temu
W latach 2020–2021 Polski Fundusz Rozwoju S.A. wypłacił ponad 68 miliardów złotych wsparcia w ramach programów pomocowych Tarcza 1.0 i 2.0. Z pomocy skorzystało niemal 400 tys. przedsiębiorców z sektora MŚP, wśród nich wielu klientów naszej Kancelarii, którym skutecznie pomagaliśmy z formalnościami związanymi z uzyskaniem świadczenia. Celem subwencji było przede wszystkim utrzymanie miejsc pracy i zapewnienie płynności w okresie, gdy znaczna część gospodarki została z dnia na dzień zamrożona przez państwowe decyzje sanitarne.
Choć znaczna część subwencji miała charakter bezzwrotny – pod warunkiem spełnienia określonych kryteriów – dziś PFR masowo domaga się ich zwrotu. Skala roszczeń może dotyczyć choćby kilkunastu tysięcy przedsiębiorców. Zdarza się przy tym, iż żądania obejmują nie tylko zwrot kwoty głównej, ale również odsetek naliczanych od dnia wypłaty wsparcia, co w praktyce oznacza kwoty przekraczające wartość otrzymanych środków choćby o dziesiątki tysięcy złotych.
Podstawy prawne i konstrukcja umów subwencyjnych
Subwencje miały charakter świadczeń udzielanych na podstawie cywilnoprawnych umów zawieranych pomiędzy PFR a beneficjentem. Oznacza to, iż wszelkie spory wynikające z umów zawartych z PFR rozpoznawane są przez sądy powszechne w drodze postępowań cywilnych. Także decyzje PFR, zarówno o przyznaniu subwencji, jak i jej rozliczeniu, mają charakter cywilnoprawny, nie są to zatem decyzje administracyjne. Rzutuje to na legalność samego działania PFR, jak i na strategię obrony przed roszczeniami.
PFR w toku zawierania umów oraz ich rozliczania korzystał z prawa do weryfikacji danych o zatrudnieniu, przychodach oraz spełnieniu innych przesłanek uprawniających do wsparcia. Weryfikacja mogła być prowadzona z wykorzystaniem danych ZUS, MF oraz publicznych rejestrów. W praktyce jednak, jak wskazano w wystąpieniu pokontrolnym NIK z 4 kwietnia 2023 r., zasady kwalifikowania przedsiębiorców do wsparcia były niejednoznaczne, co prowadziło do chaosu interpretacyjnego.
Sporne definicje i „następcza weryfikacja” PFR
Jednym z najistotniejszych problemów jest definicja „małego i średniego przedsiębiorcy”. Regulamin PFR zmieniał się w trakcie obowiązywania programów pomocowych. W wielu przypadkach przedsiębiorcy, którzy początkowo spełniali kryteria MŚP, po zmianach regulaminów zostali uznani za nieuprawnionych – często wyłącznie na podstawie nowych, bardziej restrykcyjnych interpretacji dotyczących podmiotów powiązanych i partnerskich.
W szczególności problematyczne jest żądanie zwrotu środków już po wydaniu przez PFR pozytywnej decyzji o umorzeniu subwencji. Tego typu działanie może być oceniane jako sprzeczne z zasadą lojalności kontraktowej i zasadami współżycia społecznego, skoro beneficjent – w dobrej wierze – wykonał umowę i uzyskał oświadczenie PFR o jej rozliczeniu.
Argumenty prawne w sporach z PFR
W aktualnym orzecznictwie coraz częściej pojawia się stanowisko, iż tzw. następcza kontrola subwencji – już po zakończeniu i rozliczeniu umowy – jest prawnie wątpliwa. Brakuje bowiem w umowach subwencyjnych wyraźnych podstaw do podejmowania takich działań po ich wykonaniu. Skoro PFR zaakceptował oświadczenia beneficjenta i nie wykazał nieprawidłowości na etapie weryfikacji, to jego późniejsze działania mogą być oceniane jako naruszające zasadę pewności prawa i stabilności obrotu gospodarczego.
Warto przy tym podkreślić, iż złożenie przez beneficjenta wniosku o umorzenie subwencji i pozytywna decyzja PFR mogą być traktowane – na gruncie prawa cywilnego – jako sekwencyjne oświadczenia woli prowadzące do zwolnienia z długu (art. 508 k.c.). W takiej sytuacji ponowne żądanie zapłaty stanowi próbę rewizji stosunku zobowiązaniowego, który już wygasł.
Jak reagować na wezwania PFR?
Każde wezwanie do zapłaty kierowane przez PFR powinno zostać dokładnie przeanalizowane. Przedsiębiorca nie powinien realizować roszczenia bez uprzedniego zbadania jego podstaw faktycznych i prawnych. Często zdarza się, iż PFR nie podaje konkretnych przyczyn swoich żądań lub opiera je na ogólnikowych stwierdzeniach (np. „rekomendacje CBA”, „stwierdzone nieprawidłowości”), nie przedstawiając żadnych wyliczeń ani dowodów.
W przypadku skierowania sprawy do sądu PFR ma obowiązek pełnego udowodnienia wszystkich swoich twierdzeń i roszczeń. W razie braku materiału dowodowego powództwo może okazać się bezzasadne. Istnieją już przypadki, w których sądy oddalały pozwy PFR właśnie ze względu na niewykazanie przesłanek żądania zwrotu.
Podsumowanie
Działania Polskiego Funduszu Rozwoju w zakresie żądań zwrotu subwencji covidowych budzą poważne wątpliwości prawne i systemowe. Trudno zaakceptować sytuację, w której beneficjenci działający w dobrej wierze – często już po pozytywnym rozliczeniu umów – po latach otrzymują żądania zwrotu świadczeń wraz z odsetkami.
Z punktu widzenia interesów przedsiębiorców najważniejsze jest zabezpieczenie dokumentacji, złożonych oświadczeń oraz decyzji PFR. Zachęcamy do kontaktu z zespołem Kancelarii zarówno w przypadku otrzymania wezwania lub pozwu od PFR, jak i prewencyjnie, w przypadku wcześniejszego skorzystania z subwencji celem zabezpieczenia się przed ewentualnymi roszczeniami. Pomożemy przeanalizować Państwa dokumentację, ocenić ryzyka, a w razie potrzeby – przygotować strategię obrony przed roszczeniami PFR.
Artykuł autorstwa: r. pr. Łukasz Musiał
W razie pytań, a także pomysłów tematów na kolejne wydania Newsletter’a zapraszamy do kontaktu:
