Postępowanie uproszczone jest jednym z postępowań odrębnych zamieszczonych w kodeksie postępowania cywilnego. Postępowania odrębne to specjalne procedury stosowane w przypadku określonej materii spraw. Możliwe jest równoczesne stosowanie w jednej sprawie przepisów pochodzących z różnych postępowań odrębnych, co może rodzić problemy praktyczne.
Postępowanie uproszczone
Postępowanie uproszczone opisane jest w art. 505 1 – 505 13 kodeksu postępowania cywilnego. Znajduje ono zastosowanie w sprawach z adekwatności rzeczowej sądów rejonowych o roszczenia:
- z umów, gdy wartość przedmiotu sporu nie przekracza 20 000 zł
- z rękojmi lub gwarancji, o ile wartość przedmiotu umowy nie przekracza 20 000 zł
Postępowanie uproszczone nie znajduje natomiast zastosowania w sprawach małżeńskich oraz dotyczących stosunków pomiędzy rodzicami a dziećmi, jak też spraw obejmujących prawo pracy, rozpoznawanych z udziałem ławników.
Formularze w postępowaniu uproszczonym
W chwili obecnej nie istnieje wymóg stosowania formularzy w postępowaniu uproszczonym.
Biegli w postępowaniu uproszczonym
W postępowaniu uproszczonym sąd nie ma obowiązku powoływać biegłego do wyrażenia opinii względem zagadnienia, które cechuje specjalny charakter. Sąd może dokonać samodzielnej oceny takiego zagadnienia, co następuje zwykle wtedy, gdy przewidywany koszt ekspertyzy może przewyższyć wartość przedmiotu sporu.
Co jest charakterystyczne dla postępowania uproszczonego, istnieje tu możliwość wydania opinii eksperckiej przez osobę, która wcześniej wystąpiła w roli świadka w tej samej sprawie. Może ona choćby wydać opinię specjalistyczną dotyczącą tych samych okoliczności, na temat których wcześniej zeznawała, choćby jeżeli pierwotnie przygotowała opinię na prośbę podmiotu innego niż sąd.
Postępowanie uproszczone a posiedzenie niejawne
Jeżeli wartość przedmiotu sporu nie przewyższa 4000 zł, a sąd uzna, iż przeprowadzenie rozprawy nie jest konieczne, może ją rozpoznać na posiedzeniu niejawnym. Warunkowane jest to m.in. wcześniejszym złożeniem przez strony postępowania pism i dokumentów.
Apelacja w postępowaniu uproszczonym
Apelację w sprawie przeprowadzonej według zasad wynikających z postępowania uproszczonego można oprzeć na zarzutach:
- naruszenia prawa materialnego (a więc norm regulujących relacje cywilnoprawne, zawarte m.in. w kodeksie cywilnym) przez błędną jego wykładnię lub niewłaściwe zastosowanie; w tym kontekście może dojść do błędnej subsumpcji, czyli nieprawidłowego dopasowania zaistniałego stanu faktycznego do danego przepisu prawnego;
- naruszenia przepisów postępowania, o ile mogło ono mieć wpływ na wynik sprawy – w ramach których można zarzucić np. brak należytego rozważenia dowodów, z naruszeniem zasad logiki i doświadczenia życiowego, jak też zasad stosowania domniemań faktycznych, czy też przyznania faktów przez stronę przeciwną wprost lub w sposób dorozumiały.
W ramach postępowania upominawczego, po upływie terminu do wniesienia apelacji powoływanie kolejnych zarzutów nie jest dozwolone.
Szczególną regulacją postępowania upominawczego jest to, iż apelacja zostaje oddalona w razie, gdy zaskarżony wyrok odpowiada prawu, choćby jeżeli doszło do naruszenia prawa materialnego lub przepisów postępowania.
Postępowanie odrębne w sprawach z zakresu prawa pracy
Kodeks postępowania cywilnego przewiduje również odrębne postępowanie w sprawach z zakresu prawa pracy.
Sprawy z zakresu prawa pracy obejmują m.in. roszczenia o ustalenie istnienia, nawiązanie lub wygaśnięcie stosunku pracy, o uznanie bezskuteczności wypowiedzenia stosunku pracy, o przywrócenie do pracy i przywrócenie poprzednich warunków pracy lub płacy oraz łącznie z nimi dochodzone roszczenia i o odszkodowanie w przypadku nieuzasadnionego lub naruszającego przepisy wypowiedzenia oraz rozwiązania stosunku pracy.
To samo dotyczy spraw z naruszenia zasady równego traktowania w zatrudnieniu i o roszczenia z tym związane, oraz o odszkodowanie lub zadośćuczynienie w wyniku stosowania mobbingu.
Niektóre cechy postępowania z zakresu prawa pracy
Specyfika postępowania w sprawach z zakresu prawa pracy, polega przede wszystkim na zapewnieniu szczególnej ochrony interesów pracownika, wyrównaniu sytuacji procesowej stron, przy założeniu, iż pracodawca jest zwykle stroną ,,silniejszą”, ułatwieniu pracownikowi dochodzenia roszczeń i ograniczeniu formalizmu do niezbędnego minimum.
Przykładem jest tu przepis art. 477 1 kpc, mówiący, iż o ile pracownik dokonał wyboru jednego z przysługujących mu alternatywnie roszczeń, a zgłoszone roszczenie okaże się nieuzasadnione, sąd może z urzędu uwzględnić inne roszczenie alternatywne.
Ułatwienie zawiera też przepis art. 477 6 § 1 kpc, stanowiący, iż wyrok sądu pierwszej instancji zasądzający świadczenia na rzecz pracownika lub członków jego rodziny, w stosunku do którego sąd drugiej instancji oddalił apelację zakładu pracy, podlega natychmiastowemu wykonaniu.
Rozbieżności w orzecznictwie dotyczące stosowania postępowania uproszczonego w sprawach z zakresu prawa pracy
Wprowadzenie do porządku prawnego postępowania uproszczonego, ustawą z dnia 24 maja 2000 r. o zmianie ustawy – Kodeks postępowania cywilnego …, spowodowało w praktyce orzeczniczej powstanie rozbieżności o możliwość stosowania w sprawach prawa pracy o roszczenia wynikające z umowy o pracę, przepisów postępowania uproszczonego, jako jednego z typów umów, jakie wymienia art. 505 1 kpc (stanowiący o przedmiocie spraw rozpoznawanych w postępowaniu uproszczonym).
W szczególności było to istotne na etapie rozpoznawania apelacji od orzeczeń wydanych w postępowaniu uproszczonym. o ile bowiem sąd odwoławczy uznał, iż sprawa powinna być rozpoznana z pominięciem przepisów o postępowaniu uproszczonym, jako niedopuszczalnym w tej kategorii spraw, to apelacja winna być rozpoznana w składzie 3 osobowym na rozprawie (nie stosując tym samym przepisu art. 505 10 kpc).
W tej kwestii istniała rozbieżność w orzecznictwie sądów drugiej instancji, w rezultacie niektóre sądy apelacyjne rozpoznawały takie sprawy wyłącznie w składzie 3 sędziów zawodowych (według zasad ogólnych z art. 367 § 3 kpc), inne w składzie 1 sędziego (zgodnie z art. 505 10 kpc).
Co jest istotne w powyższym względzie, art. 379 kpc przewiduje nieważność postępowania, o ile skład sądu orzekającego był sprzeczny z przepisami prawa.
Argumenty za stosowaniem postępowania uproszczonego w sprawach prawa pracy
Art. 505 14 § 1 kpc stanowi, iż w postępowaniu uproszczonym w sprawach z zakresu prawa pracy przepisów art. 466, art. 477 i art. 477 1 nie stosuje się.
Oznacza to, iż po pierwsze – ustawodawca założył w sprawach z zakresu prawa pracy stosowanie przepisów o postępowaniu uproszczonym, po drugie – ustawodawca chciał tym sposobem zdjąć z praktyki orzeczniczej ciężar wykładni i wyjaśnić na poziomie regulacji ustawowej, których przepisów o postępowaniu odrębnym w sprawach z zakresu prawa pracy nie stosuje się w sprawie rozpoznawanej w postępowaniu uproszczonym.
Sąd Najwyższy w uchwale z dnia 14 grudnia 2001 r., Sygn. akt III CZP 67/01, Prokuratura i Prawo 2002/6/38, wypowiedział się pozytywnie w przedmiocie dopuszczalności stosowania przepisów o postępowaniu uproszczonym przez sądy gospodarcze (w ówcześnie istniejących odrębnych postępowaniach w sprawach gospodarczych). Poparło to tezę o dopuszczalności stosowania postępowania uproszczonego w sprawach z zakresu prawa pracy, a to z uwagi na analogiczne usytuowanie w systemie wymiaru sprawiedliwości zarówno sądów gospodarczych, jak i sądów pracy (art. 12 § 1 pkt 4 oraz § 2 i 3 ustawy Prawo o ustroju sądów powszechnych.
Stosowanie w ramach tej samej sprawy dwóch lub więcej postępowań odrębnych
Kodeks postępowania cywilnego nie zawiera zakazu stosowania w ramach tej samej sprawy dwóch lub więcej postępowań odrębnych, uregulowanych w przepisach Księgi pierwszej Tytułu VII Kodeksu postępowania cywilnego (art. 425 – 505 13 kpc).
Brak takiej regulacji pozwala na sformułowania tezy, iż ustawodawca dopuścił, a choćby założył możliwość rozpoznawania jednej sprawy według przepisów dotyczących kilku postępowań odrębnych, o ile ze względów przedmiotowych i podmiotowych należy ona do tych postępowań (podobnie: uchwała Sądu Najwyższego z dnia 27 listopada 2001 r., sygn. akt III CZP 61/01, OSNC 2002 nr 5, poz. 62).
Podmioty postępowania uproszczonego
Kwalifikując sprawy do postępowania uproszczonego ustawodawca posłużył się kryterium przedmiotowym, określając w art. 505 1 kpc roszczenia, jakie mogą być rozpoznawane w tym postępowaniu.
Skoro nie zastosowano kryterium podmiotowego, oznacza to, iż w postępowaniu tym mogą się toczyć sprawy między:
- osobami fizycznymi
- osobami prawnymi
- osobami fizycznymi i prawnymi
- z udziałem podmiotów niemających osobowości prawnej, ale mających zdolność sądową.
Koresponduje to z treścią art. 460 § 1 kpc, przyznającym zdolność sądową i procesową także pracodawcy, chociażby nie posiadał on osobowości prawnej.
Postępowanie uproszczone – obligatoryjność
Rozpoznanie sprawy w postępowaniu odrębnym jest obowiązkowe i nie zależy od woli stron. Jedynym fakultatywnym postępowaniem odrębnym jest postępowanie nakazowe.
Obligatoryjny charakter postępowań odrębnych wynika zarówno z art. 13 § 1 i art. 201 § 1 kpc, jak i, pomijając art. 484 1 § 2 kpc (dotyczący postępowania nakazowego), imperatywnego charakteru przepisów określających rodzaj spraw rozpoznawanych w poszczególnych postępowaniach odrębnych (przykładowo art. 425, 453, 459, 498 § 1 i 505 1 kpc).
Skoro kodeks nie zawiera przepisów, które wyłączałyby wprost stosowanie łączne różnych postępowań odrębnych, w rezultacie jedna i ta sama sprawa podlega rozpoznaniu według przepisów dotyczących kilku postępowań odrębnych, o ile należy do zakresów tych postępowań.
Powyższe stanowi, iż sprawa z zakresu prawa pracy spełniająca jednocześnie przesłanki określone w art. 505 1 pkt 1 kpc – a więc dotycząca roszczeń wynikających z umowy o pracę, o ile jednocześnie wartość przedmiotu sporu nie przekracza dwudziestu tysięcy złotych – podlega rozpoznaniu według przepisów o postępowaniu uproszczonym (tak: uchwała Sądu Najwyższego z dnia 6 marca 2003 r., sygn. akt III PZP 2/03).
Postępowanie uproszczone a kolizja regulacji z postępowaniem w sprawach prawa pracy
Zakresy przedmiotowe niektórych postępowań odrębnych nie mają charakteru rozłącznego, a wręcz przeciwnie – częściowo się nakładają, na co wskazał Sąd Najwyższy w uzasadnieniu uchwały z dnia 30 maja 2001 r., III CZP 19/01, OSNC 2001, nr 12 poz. 170, oraz w uchwale z dnia 27 listopada 2001 r., III CZP 61/01, OSNC 2002 nr 5, poz. 62, a także w uchwale z dnia 14 grudnia 2001 r., III CZP 67/01, Prok. i Prawo 2003 nr 6, str. 38.
Intencją procedur w obszarze prawa pracy jest zapewnienie pracownikom łatwiejszego dochodzenia swoich praw oraz zminimalizowanie formalności do koniecznego minimum. W sytuacjach potencjalnych konfliktów między regulacjami o postępowaniu uproszczonym a przepisami postępowania dotyczącego prawa pracy, powinno się dążyć do rozwiązania tych rozbieżności w sposób, który w największym możliwym zakresie utrzyma ich unikalność, która służy wyznaczonemu celowi. Każda sytuacja wymaga indywidualnej interpretacji stosowanych przepisów.
Postępowanie uproszczone a apelacja w sprawach prawa pracy
Sąd Najwyższy w uchwale z dnia 6 marca 2003 r., sygn. akt III PZP 2/03, wyraził zdanie, iż istnieje możliwości, a choćby konieczności stosowania w sprawach z zakresu prawa pracy o roszczenia wynikające z umowy o pracę przepisów o postępowaniu uproszczonym, zarówno przed sądem pracy w pierwszej instancji, jak i przed sądem pracy w postępowaniu apelacyjnym.
Regulacje dotyczące postępowania uproszczonego częściowo określają zasady apelacji, zmuszając do korzystania przez stronę z przepisów o apelacji w postępowaniu procesowym ,,zwykłym”. Zgodnie z zasadą uznawaną w praktyce sądowej i literaturze przedmiotu , w postępowaniach odrębnych stosuje się w pierwszej kolejności przepisy adekwatne dla tych postępowań, a w razie ich braku – przepisy ogólne dotyczące procesu, o ile nie kolidują z przepisami rządzącymi danym postępowaniem odrębnym.
To oznacza, iż w przypadku sprawy prawa pracy, która została rozstrzygnięta w pierwszej instancji zgodnie z zasadami postępowania uproszczonego, w postępowaniu apelacyjnym w pierwszym rzędzie zastosowanie będą miały przepisy dotyczące apelacji w ramach postępowania uproszczonego. Te będą następnie uzupełniane przez zasady apelacyjne z procesu ,zwykłego” tam, gdzie postępowanie uproszczone nie zawiera odpowiednich uregulowań, a w sytuacji wyjątkowej – przepisy dotyczące postępowania przed sądem pierwszej instancji (art. 391 § 1 kodeksu postępowania cywilnego), przy czym przepisy postępowania uproszczonego będą miały pierwszeństwo przed przepisami o postępowaniu “zwykłym”.
