Pracownik z orzeczeniem o niepełnosprawności. O czym musi pamiętać pracodawca?

Pani Moniko, sytuacja delikatna i bardzo wyjątkowa! Potrzebna pomoc i to naprawdę dobra… Nasza kochana księgowa Pani Danusia, nie wdając się w szczegóły zdrowotne, przedłożyła do zakładu pracy orzeczenie o niepełnosprawności w stopniu umiarkowanym. To pierwszy taki przypadek dla nas, a dodatkowo, ponieważ bardzo wszyscy ją cenimy, nie możemy spalić tematu. Po prostu nie ma takiej opcji! Zawsze mogliśmy na nią liczyć. Teraz to ona liczy na nas! Chcemy wiedzieć konkretnie, jakie obowiązki powstają po naszej (pracodawcy) stronie w związku z zatrudnianiem pracownika z orzeczeniem o niepełnosprawności w stopniu umiarkowanym. Czego musimy dopilnować? O co zadbać? Pani Moniko, pomocy! To jest naprawdę złota kobieta!
Napisała do mnie Czytelniczka bloga. Już odpowiadam!

Kluczowa jest równość. Pamiętaj o przepisach antydyskryminacyjnych

Pracodawca zatrudniający osobę z niepełnosprawnością musi przede wszystkim pamiętać, iż jest zobowiązany takiemu pracownikowi zapewnić tożsame warunki pracy, jak osobom bez orzeczenia o niepełnosprawności, które posiadają podobne kwalifikacje zawodowe. Wynika to z przepisów antydyskryminacyjnych zawartych w Kodeksie pracy, zgodnie z którymi jakakolwiek dyskryminacja, w tym m. in. ze względu na niepełnosprawność jest niedozwolona, a pracownicy powinni być równo traktowani.

Działania pracodawcy zmierzające do zapewnienia dobrostanu osób z niepełnosprawnościami poprzez zastosowanie odpowiednich środków prawnych nie stanowią dyskryminacji.

Wymagania wynikające z ustawy o rehabilitacji zawodowej

Z drugiej jednak strony pracodawca musi mieć na uwadze przepisy ustawy o rehabilitacji zawodowej i społecznej oraz zatrudnianiu osób niepełnosprawnych oraz innych przepisów ochronnych wobec osób z niepełnosprawnościami. Zgodnie z art. 4 ust. 5 pkt 1 wspomnianej ustawy, zaliczenie do znacznego albo umiarkowanego stopnia niepełnosprawności nie wyklucza możliwości zatrudnienia u pracodawcy niezapewniającego warunków pracy chronionej, w przypadkach:

1. przystosowania przez pracodawcę stanowiska pracy do potrzeb osoby niepełnosprawnej;
2. wykonywania pracy zdalnej.

Jednak w zakresie przystosowania przez pracodawcę stanowiska pracy do potrzeb osoby niepełnosprawnej Państwowa Inspekcja Pracy może przeprowadzić kontrolę.

W pierwszej kolejności, dla pracodawcy, który zatrudnia osobę z niepełnosprawnością, wielkie gratulacje za postawę! W przypadku pracowników z umiarkowanym stopniem niepełnosprawności na pracodawcy spoczywa szereg obowiązków. Z kwestii formalnych to:
1. ZUS – zmiana zgłoszenia.
2. Aktualizacja informacji o warunkach zatrudnienia.
3. PFRON – weryfikacja wskaźnika zatrudnienia osób niepełnosprawnych – o ile dotyczy.
Pracodawca zatrudniający osoby niepełnosprawne również może skorzystać z kilku uprawnień, dlatego warto jest przeliczyć wspomniany powyżej wskaźnik zatrudnienia, ponieważ od jego wysokości definiowane są różnego rodzaju dofinansowania. Niezależnie jednak od tego pracodawca może starać się o zwrot kosztów na przystosowanie stanowiska pracy.

Dodatkowe uprawnienia pracowników z niepełnosprawnościami

Ponadto pracodawca musi pamiętać o dodatkowych uprawnieniach osób z niepełnosprawnością:

• osoba niepełnosprawna ma prawo do dodatkowej 15 minutowej przerwy w pracy wliczanej do czasu pracy,
• osoba posiadająca orzeczenie o co najmniej umiarkowanym stopniu niepełnosprawności ma prawo do pracy w skróconych normach czasu pracy: 7-godzinnej dobowej i 35-godzinnej tygodniowej,
• osoba niepełnosprawna, bez względu na stopień niepełnosprawności, nie może być zatrudniana w porze nocnej i godzinach nadliczbowych (chyba, iż praca nadliczbowa jest dopuszczalna zgodnie ze specjalnym orzeczeniem lekarza medycyny pracy),
• osobie zaliczonej do co najmniej umiarkowanego stopnia niepełnosprawności przysługuje dodatkowy urlop wypoczynkowy w wymiarze 10 dni roboczych w roku kalendarzowym,
• osoba o co najmniej umiarkowanym stopniu niepełnosprawności ma prawo do zwolnienia od pracy z zachowaniem prawa do wynagrodzenia w celu wykonania badań specjalistycznych, zabiegów leczniczych lub usprawniających, a także w celu uzyskania zaopatrzenia ortopedycznego lub jego naprawy, o ile czynności te nie mogą być wykonane poza godzinami pracy,
• osoba o co najmniej umiarkowanym stopniu niepełnosprawności ma prawo do zwolnienia w wymiarze do 21 dni roboczych w celu uczestniczenia w turnusie rehabilitacyjnym, nie częściej niż raz w roku, z tym iż łączny wymiar wykorzystanego urlopu dodatkowego i zwolnienia przeznaczonego na turnus rehabilitacyjny nie może przekroczyć 21 dni roboczych w roku kalendarzowym (Ustawa z 27 sierpnia 1997 r. o rehabilitacji zawodowej i społecznej oraz zatrudnianiu osób niepełnosprawnych (tekst jedn.: Dz.U. z 2024 r., poz. 44)

Skrócona norma czasu pracy dla osób ze znacznym lub umiarkowanym stopniem niepełnosprawności (7 godz. na dobę i 35 godz. tygodniowo) nie może mieć wpływu na wysokość wynagrodzenia za pracę. Odnosi się to zarówno do wynagrodzenia wypłacanego w stałej miesięcznej wysokości, jak i wynagrodzenia wypłacanego według stawek godzinowych.

Co ważne, jeżeli pracownik niepełnosprawny nie jest zatrudniony przy pilnowaniu, a chce pracować w standardowym czasie pracy (uregulowanym przepisami k.p.), powinien złożyć do pracodawcy wniosek, iż na podstawie art. 16 ust. 1 pkt 2 u.r.o.n. chce zostać przebadany przez lekarza medycyny pracy. Pracodawca kieruje go wówczas na badania, a lekarz wystawia zgodę/zaświadczenie lekarskie, o ile stwierdzi, iż nie ma konieczności stosowania szczególnych norm i zakazów dotyczących czasu pracy.

Wypadek lub choroba zawodowa

Osobie zatrudnionej, która utraciła zdolność do pracy na skutek wypadku lub choroby zawodowej i nie może wykonywać pracy na dotychczasowym stanowisku pracodawca jest zobowiązany odpowiednio zorganizować lub wydzielić stanowisko pracy z podstawowym zapleczem socjalnym, o ile pracownik zgłosi gotowość przystąpienia do pracy. Czas na takie dostosowanie to trzy miesiące od momentu zgłoszenia gotowości. Z kolei pracownik powinien tę gotowość zgłosić w ciągu miesiąca od uznania za osobę niepełnosprawną (art. 14 ustawy o rehabilitacji).

Jeżeli pracownik, który w trakcie trwania stosunku pracy przedstawi pracodawcy orzeczenie o stopniu niepełnoprawności, wówczas na pracodawcy spoczywa obowiązek skierowania pracownika na badania kontrolne, gdyż jest to informacja o zmianie stanu zdrowia pracownika, która uzasadnia konieczność przeprowadzenia wcześniejszego badania lekarskiego, gdyż może okazać się, iż stan zdrowia pracownika pogorszył się na tyle, iż może to wpłynąć na dalsze wykonywanie przez pracownika dotychczasowej pracy na danym stanowisku (stanowisko MRiPS z dnia 6 grudnia 2022 r.).

Ponadto pracodawca powinien poinformować ZUS o tym fakcie, odpowiednio dokonując zmianę kodu tytułu ubezpieczenia wykazywanego w dokumentach ubezpieczeniowych. Pracodawca ma obowiązek również poinformować pracownika o zmianie warunków zatrudnienia w formie papierowej lub elektronicznej niezwłocznie, nie później niż w dniu, w którym taka zmiana ma zastosowanie dla pracownika (art. 29(1) § 4 Kodeksu pracy).